يک جهاد واقعي

بررسي نقش کاسب مسلمان در سال جهاد اقتصادي
 

تا زماني که اقتصاد اصلاح نشود، بسياري از جنبه هاي زندگي و شئونات جامعه اصلاح نخواهد شد و اين نکته اي است که هم امام خميني (ره) به آن اشاره داشتند و هم منجر شده مقام معظم رهبري سال 1390 را سال جهاد اقتصادي بنامند.
بعد از سال اصلاح الگوي مصرف و سال کار مضاعف و همت مضاعف، نوبت به جهاد اقتصادي رسيد که مانند دو استراتژي پيشين، اين نام هم به حوزه اقتصاد مربوط است. جهاد واژه اي است ديني و هنگامي که به اقتصاد اضافه مي شود معنايي ديني به مضاف اليه خود مي بخشد، لذا مي توان با استفاده از مفهوم شناسي جهاد، جهاد اقتصادي را نيز تا حدودي معنا کرد. جهاد در فرهنگ اسلامي زماني به ميان مي آيد که دشمني در برابر ما قرار داشته باشد و آنجاست که مبارزه معنا مي يابد، چه در جهاد اصغر که ما پنجه در پنجه دشمن بيروني انداخته ايم و چه در جهاد اکبر که ما با دشمن دروني درگير هستيم.
جهاد اقتصادي چيست و چگونه محقق مي شود؟ يکي از نکاتي که در اديان الهي و سيره انبيا بر آن تاکيد فراوان شده، نيت است؛ به طوري که اگر در انجام فرامين الهي، رضايت کسي غير از خدا را دخيل کنيم مقبول نخواهد بود و هر عملي که خالصانه تر انجام شود نيکوتر تلقي شده و از اجراي افزون تر برخوردار شده و در مسير کمال براي صاحبش سودمند تر خواهد بود. چرا که حسن فاعلي، وابسته به نيت است (انما الاعمال بالنيات)
اين قاعده در مورد جهاد نيز جاري است؛ لذا اين واژه در همه موارد به همراه في سبيل الله به کار رفته است و اين نشان مي دهد که مبارزه و جهاد به خودي خود ارزشي ندارد و مجاهد و مبارز در همه صحنه ها بايد مراقب نيت خود باشد تا به اغراض ديگر آلوده نشود. با اين تفاصيل انگيزه ما در جهاد اقتصادي بايد تنها و تنها کسب رضاي خداوند متعال باشد و شايد بتوان از نيت خالصانه در همه عرصه هاي زندگي به خصوص اقتصاد، به منزله يکي از ابعاد معنويت همراه با پيشرفت نام برد.

مخاطبان جهاد اقتصادي
 

مخاطب رهبري در تعيين مشي هاي کلي در ابتداي هر سال تنها مسؤولان و دستگاه هاي اجرايي نيستند بلکه روي سخن ايشان با مردم و مسؤولان است. رسالت و وظايف کارگزاران نظام اسلامي در تحقق جهاد اقتصادي، در برخي نوشته ها تا حدي بررسي شده است بنابراين در اين مختصر قدري به نقش مردم و به خصوص کاسب مسلمان در عرصه مبارزه اقتصادي خواهيم پرداخت. يادآوري اين نکته خالي از لطف نيست که منظور از کسب و کار اسلامي و کاسب مسلمان فقط مغازه دار و تاجر بازاري نيست بلکه دايره اين معنا همه کساني را در بر مي گيرد که در راه تامين معيشت خود و خانواده شان تلاش مي کنند و در پيشرفت و تعالي اقتصادي جامعه سهيم هستند؛ از صنعت گران و توليد کنندگان گرفته تا کساني که در عرصه توزيع فعال هستند، از بازاري ها و کشاورزان و پيش وران تا جامعه کارگري و کارمندي.

وظيفه کاسب مسلمان در مواجهه با جهاد اقتصادي
 

در سال جهاد اقتصادي هر يک از اقشار و آحاد جامعه بايد به رسالت خود آگاه شوند تا بتوانند در تحقق اين استراتژي سهم خود را ادا کنند؛ چرا که حضرت علي (ع) فرموده اند هيچ حرکت و فعاليتي نيست مگر آنکه در انجامش نيازمند معرفت و شناخت هستيد. بي شک کاسب مسلمان نيز از اين قاعده مستثنا نيست. وي نيز بايد جهاد کند، جهادي در همه عرصه ها.
پيش از هر چيز وي بايد بر تلاش خود بيفزايد، چرا که سربازي در ميدان مبارزه با دشمنان است. کاسب مسلمان که شايد تا ديروز تنها به معيشت خود و خانواده اش مي انديشيد حال بايد خود را در ميدان جهاد ببيند و آماده باشد از هر نظر روي به اصلاح خود آورد. وي با تمسک به آيه «ربنا اتنا في الدنيا حسنه و في الاخره حسنه و قنا عذاب النار» به خلاف دنيا زدگان تنها به آباداني نمي انديسيد بلکه در هر قدم که نگاهي آخر بين دارد و نه آخوربين! همان گونه که امير (ع) بيان فرموده است: انما خلقتم للاخره لا الدنيا!
با اين نگاه است که تلاش وي در رقابت هاي داخلي و خارجي جهت مي يابد؛ در رقابت با هم آيين و هم وطن خود به «فاستبقوا الخيرات» نظر دارد و در مبارزه با دشمن خارجي به «واعدو الهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخيل ترهبون به عدو الله و عدوکم» مي انديشد و درراه استقلال کشور به «لن يجعل الله للکافرين علي للمؤمنين سبيلا» تمسک مي جويد. بدين گونه است که نيت کاسب مسلمان نيتي الهي مي شود که به رضاي خالق و مخلوق مي انجامد و رشد مادي و معنوي فرد و جامعه را در پي دارد.
بنابراين يک کاسب مسلمان و بالاتر از آن هر فرد مسلمان در گام نخست بايد بازگشتي به خويشتن، به اصول و آموزه هاي ديني خويش، به سنن خويش و به اخلاقيات به ارث رسيده از نياکان خويش دست يازد. شايد در اين نگاه، پيشوايان ما نمونه هايي از کسب ايده آل مسلمان بوده اند. پيامبر اسلام (ص) سال ها به تجارت مشغول بوده و پرداختن به کسب با آداب و اصول اسلامي لازمه زندگي جامعه اسلامي است. اسلام که ديني همه جانبه است، علاوه بر دارا بودن نظام اقتصادي (که بايد کشف شود) احکام جزء و کلي اقتصادي پيرامون کسب اسلامي و کاسب مسلمان دارد. شايد بازگشت به همين احکام و اصول، اولين گام در راه جهاد اقتصادي باشد.
پس از بازبيني روي خود، نوبت به بازنگري روش ها مي رسد، روش ها و اصول و قواعد حاکم بر فرايند اقتصاد، داراي قاعده مندي هايي است که نياز به بازنگري دارد و اين بازنگري بايد از سوي خود افراد صورت پذيرد. بازبيني روال ها و هنجارهاي شکل گرفته در بازار از جمله اين موارد است.
در گام بعد بايد نگاهي به اقتصاد مدرن داشت، پديده اي جديد که امروزه بسيار مساله زا شده است؛ ورود اقتصاد مردن به همراه فرهنگ خاص خود که کمتر بويي از اسلام در آن ديده مي شود. در چنين شرايطي وظيفه کسب و کاسب سنتي چيست؟ و چگونه مي توان کاسب مسلمان و کسب اسلامي را در آن احياء کرد؟ اينها سوالاتي هستند که دستيابي به پاسخ آنها گام مهمي در نيل به اهداف جهاد اقتصادي است و وظيفه عالمان و انديشمندان در سال جهاد اقتصادي همين امر خواهد بود.
به اميد آنکه به راه بيفتيم و حرکت و مجاهدت کنيم؛ پس از آن، راه خود بگويدت که چون بايد رفت!
منبع: ماهنامه فرهنگي همشهري آيه- شماره 4