تالش پس از باران

گشتي در مکان هاي سريال «پس از باران» در منطقه تالش استان گيلان
 

رو در روي دشمن
 

فرخ، برادرزنِ اول ارباب (رحيم نوروزي)، زن دوم او را در يک روز هم راحت نمي گذاشت. نوروزي آن روزها بازيگر اشنايي نبوده و با همين سريال شناخته شد. بازي خوب او در نقش منفي اين مجموعه تلويزيوني براي خيلي ها به ياد ماندني شد.

در اتاق ارباب
 

خانم بزرگ (کتايون رياحي) در کنار خانم کوچيک (مرجان محتشم) در خانه اي قديمي با معماري گيلان. اين دو از مهم ترين شخيصيت هاي سريال بودند که در هر دو زن ارباب و در خانه او زندگي مي کردند. طراحي صحنه فضاي داخلي خانه با آن اشياي قديمي داستان را قابل باور کرده بود.

در جست و جوي طبيعت و خانه اربابي
 

حاشيه هاي انتخاب مکان هاي فيلم برداري سريال «پس از باران»
سريال که پخش شد، اولين چيزي که جلب توجه کرد، مناظر زيباي آن بود.«پس از باران» داستان جذابي داشت و بازيگران معروف آن هم خوب از پس نقش هاي خود برآمده بودند. اما هنوز هم پس از 11 سال از پخش اوليه آن، مناطق زيبايي که اين سريال نشان مخاطب داد، از يادها نرفته. مناطق بکري که مخاطبان سريال را به دل منطقه اي کمتر شناخته شده در دل استان گيلان برد؛ «جوکندانِ» تالش. قبل از ساخت اين مجموعه تلويزيوني، شمال کشور مکان فيلم برداري فيلم ها و سريال هاي فراواني بود اما کارگردان و تهيه کننده پس از باران به مکان هاي شناخته شده و معروف رضايت نداند و منطقه اي بکر و دست نخورده مي خواستند. جوکندان اين خصوصيت را داشت. تصوير برداري گروه سازندگان پس از باران تنها به منطقه جوکندان ختم نشد. گاهي سه پايه و دوربين اين گروه در محله «ساغري سازان» رشت که از قديمي ترين محله هاي اين شهر است، قرار مي گرفت و گاهي هم براي گرفتن تصاويري از روزهاي معاصر به سراغ «زيبا کنار» مي رفتند. پس از باران، بعد از پخش، بارها مورد نقد و بررسي قرار گرفته اما کمتر به مکان هايي که اين فيلم در آن فيلم برداري شده پرداخته اند. «سرزمين من» در اين مطلب به سراغ اين مکان ها و چرايي انتخابشان مي رود.
حالا ديگر معروف است. کافي است مسافري راهي منطقه تالش در گيلان شود، تا آدرس جاهايي را که سريال پس از باران در آن فيلم برداري شده به او بدهند. پس از باران در نمايش زيبايي هاي منطقه جوکندان چيزي کم نگذاشت. اين مجموعه تلويزيوني بعد از پخش در ايران در بسياري از کشورها از جمله آلمان هم به نمايش درآمد. پخش آن پاي کارگردانان بزرگ زيادي را به جوکندان باز کرد که حاصل آن ساخت تعداد زيادي فيلم کوتاه شد؛ فيلم هايي که تا امروز به جشنواره هاي گوناگوني راه پيدا کرده اند. مکان هاي فيلم برداري پس از باران درجوکندان، عمدتاً درخانه اي متعلق به يکي از خان هاي سابق اين منطقه در «ترک محله» جوکندان بود.
البته جداي از اين خانه زيبا، مناظر اطراف اين منطقه هم به يادماندني شده؛ به خصوص درياچه پشت کوه «گرد کوه» که راه رشت به جوکندان را در فيلم نشان مي داد. پس از باران، باعث ديده شدن گوشه اي از زيبايي هاي گيلان شد که خيلي ها در استان گيلان از وجود آن با خبر نبودند.
-در جست و جوي زيبايي: دهستان آن چنان معروفي نيست. با اينکه مرکز شهرستان تالش است و پنج کيلومتري مرکز اين شهرستان يعني «تالش» قرار دارد؛ اما آن قدر بکر بود که خيلي ها از وجودش اطلاع چنداني نداشتند. جوکندان با 32 روستا از بزرگ ترين مناطق شهرستان تالش است؛ منطقه اي که عوامل مجموعه پس از باران، ماه ها براي پيدا کردنش تمام مناطق شمال کشور را زير پا گذاشتند و از نقطه نقطه طبيعت بي نظيرش عکاسي کردند.
اسماعيل عفيفه ــ تهيه کننده اين مجموعه تلويزيوني که خود زاده رشت است ــ مي گويد زمان دانشجويي اش در اين شهر ــ يعني از سال هاي 64 تا 69 ــ چندتايي خانه اربابي در اطراف رشت مي شناخته و براي همين فکر مي کرده به راحتي مي تواند خانه اربابي سريال را که مکان اصلي فيلم برداري سريال هم بوده پيدا کند؛ «اما پيش توليد کار را که شروع کرديم، ديدم همه آن خانه ها يا تخريب شده اند يا خرابه اند. از پيدا کردن خانه هاي اربابي قديمي نا اميد شديم و جست و جو را شروع کرديم.»
عفيفه سختي هاي پيدا کردن جوکندان را خوب به ياد دارد؛ «يک روز صبح همراه مدير تدارکات کار، از رامسر و چالوس شروع کرديم به جست و جو تا سرانجام اوايل شب به تالش رسيديم. يکي از اهالي آنجا اين خانه را در جوکندان تالش به ما معرفي کرد. خود خانه دقيقاً آن چيزي نبود که دنبالش بوديم اما در مجموع به خاطر واقع شدنش در آن منطقه و طبيعت بسيار زيبايش، تصميم گرفتيم همه جا کار کنيم.»
تهيه کننده پس از باران مي گويد برايشان زيبايي منطقه بسيار مهم بوده؛ «ما مي خواستيم از فضاي معمول سريال هاي آن موقع که هميشه در آپارتمان هاي تهران اتفاق مي افتاد، فاصله بگيريم. براي همين سراغ قصه اي مثل پس از باران رفتيم که به بهانه آن فضاي بصري سريالمان را هم عوض کنيم.»
گروه بنا به آنچه در داستان سريال اتفاق مي افتاد، نياز به يک خانه اربابي و دو خانه معمولي قديمي داشتند؛ خانه هايي که بتوانند اواخر دوران پهلوي اول و روابط خان و رعيتي را در روستاهاي شمال کشور به تصوير بکشند. خانه هاي قديمي اي که در نهايت، سريال در آنها فيلم برداري شد از ميان روستاهاي زياد منطقه جوکندان درمنطقه اصلي آن قرار داشتند. زيارتگاه و قبرستان قديمي جوکندان، جايي که محل راز و نياز زن ستم کشيده ارباب با بازي مرجان محتشم بود هم در همين دهستان است.
-اتفاق در درياچه: «منطقه آن قدر زيبا و دوست داشتني بود که همه مان آنجا تفريح هم مي کرديم.» اين را عفيفه مي گويد؛ تهيه کننده سريال. مي گويد درياچه نزديک مکان اصلي فيلم برداري ــ يعني همان خانه هاي اربابي ــ محل خوبي براي تفريح عوامل و گروه بازيگران شده بود.
اين طور که عفيفه مي گويد معمولاً در آن درياچه نه چندان عميق، ماهي هاي خوبي هم صيد مي شد؛ «بچه ها مواقع بيکاري در درياچه ماهيگيري مي کردند؛ به خصوص مرحوم کيومرث ملک مطيعي که ماهيگير خبره اي هم بود. يک روز حسين توشه و زنده ياد ملک مطيعي 14 تا اردک ماهي بزرگ از آن درياچه صيد کردند که شد شام شب گروه.» اگرچه درياچه نه چندان بزرگ و عميق جوکندان محل مناسبي براي تفريح عوامل مجموعه تلويزيوني پس از باران بود اما همين آب پر برکت خاطره تلخي براي اعضاي گروه گذاشت. بعد از تمام شدن فيلم برداري، اتفاقي براي يکي از عوامل در اين منطقه افتاد که گروه سازندگان را متاثر کرد؛ يکي از اعضاي گروه تدارکات سريال که اتفاقاً متولد و ساکن همان منطقه هم بود غرق شد. به گفته عفيفه، غرق شدن اين جوان تلخ ترين خاطره باقيمانده از آن دوران است؛ «سريال در حال پخش
بود که شنيدم يکي از بچه هاي محلي به نام اسلام که جزو گروه تدارکات ما بود در دريا غرق شد؛ پسر جواني بود و تازه ازدواج کرده بود. پس از باران و جوکندوان هميشه مرا ياد چهره خندان او مي اندازد.»
طراحان صحنه پس از باران براي ساخت سريال، فضاي طبيعت جوکندوان را تغيير ندادند. آنها تنها براي ساختمان اربابي، دو تراس به دو طرف خانه اضافه کردند تا بزرگ تر از آنچه هست به نظر آيد. ساخت و سازهاي ديگري هم در حياط همين مکان انجام شد. اما در مورد بقيه خانه ها تغييراتي ايجاد کرده اند که از نظر زماني باورپذير باشد. اما اين تغييرات در مکان هاي داخلي شهر رشت ملموس تر بود.
تهيه کننده پس از باران مي گويد برايشان زيبايي منطقه مهم بود؛ «ما مي خواستيم از فضاي معمول سريال ها که هميشه در تهران بود فاصله بگيريم

بقعه خواهر امام ــ از مکان هاي فيلم برداري سريال ــ بقعه اي است در محله ساغري سازان رشت که قدمتش به دوران ناصرالدين شاه بر مي گردد
 

-ساغري سازان و بلورچيان: محله اي که جزو اولين محله هاي رشت است، ديگر مکان فيلم برداري پس از باران بود. ساغري سازان همان محله اي است که خيلي ها معتقدند اولين خانه هاي رشت در آن بنا شد و به واسطه آن شهر سر و شکل شهر بودن به خود گرفت.
اين محله که از ابتداي شکل گيري راسته کفاشان بوده و به همين خاطر به محله ساغري سازان معروف شده، از محلات مرکزي شهر رشت است. دليل انتخاب سازندگان پس از باران براي محوريت قرار دادن اين منطقه، حفظ بافت قديمي و معماري منحصر به فردش است. علاوه بر آن چون داستان پس از باران، بريده اي از دوران رضاخان پهلوي را روايت مي کرد، خانه هاي ايوان دار اين محله با مصالح چوبي براي نشان دادن اين دوران بسيار مناسب بوده اند.
اسماعيل عفيفه که از دوران کودکي اين محله را به خوبي به ياد دارد، مي گويد تصاوير مربوط به شهر رشت را در محله هايي مثل ساغري سازان ــ به خصوص کوچه بلورچيان ــ و چهار برادران و خواهر امام تصويربرداري کرده اند. او از وضعيت معماري و بي توجهي سازمان ميراث فرهنگي به اين بافت تاريخي گله مند است؛ «اتفاقي را که حالا براي رشت افتاده نمي توان هيچ جور توجيه کرد. رشت زماني نه خيلي دور، شهر زيبايي بوده. اين روزها نماي ظاهري شهر بي هويت و به شدت و بد ترکيب شده.» عفيفه، تهيه کننده سريال «در مسير زاينده رود» هم هست؛ همان مجموعه تلويزيوني اي که سال پيش از تلويزيون پخش شد و بسيار هم مورد توجه قرار گرفت. عفيفه در ميان صحبت هايش اشاره اي هم به مجموعه مي کند؛ «سال پيش که سريال در مسير زاينده رود را در اصفهان کار مي کرديم متوجه شدم که شهرداري و ميراث فرهنگي اصفهان چقدر مراقب بافت و هويت شهرستان هستند. اين حساسيتي است که همه بايد نسبت به ميراث فرهنگي خود داشته باشند. اما متاسفانه به نظر مي آيد که اين موضوع در استان گيلان و به خصوص شهر رشت ناديده گرفته شده است.»
البته هنوز بارقه اميدي مي درخشد؛ دو سال پيش حمام تاريخي حاجي که مربوط به اواخر دوران قاجار است، در محله ساغري سازان رشت مورد مرمت و بازسازي قرار گرفت که جاي شکر دارد. گرچه خانه هاي محله ساغري سازان، اين روزها طراحي مدرني به خود گرفته اند.
بقعه خواهر امام هم يکي ديگر از مکان هاي فيلم برداري پس از باران بود؛ بقعه اي که در محله ساغري سازان قرار دارد و قدمت آن به زعم خيلي ها و به شهادت کتيبه روي ديوارش به دوران ناصرالدين شاه برمي گردد. اسم اين بقعه پيش تر لاله شوي بود اما بعد از گذشت مدتي به خواهر امام معروف شد. اين بقعه در واقع آرامگاه يکي از خواهران امام رضا (ع) است و صحنه هاي خارجي بازار رشت را در کنار ساختمان هاي کنار اين بقعه فيلم برداري کرده اند.

نذز بچه
 

ارباب روستا (محمود پاک نيت) با اسب خود به زيارت امامزاده معروف روستا آمد تا براي بچه دار شدنش نذر و نياز کند. سعيد سلطاني کارگردان، از امامزاده قديمي جوکندان به عنوان يکي از مکان هاي اصلي فيلم برداري سريال در بعضي از صحنه ها استفاده کرده است.

محله تاريخي
 

عمو غلام، عموي دست و پا چلفتي خانم کوچيک، براي به دست آوردن موقعيت و پول به هر کاري دست زد و گذرش به شهر رشت، شهري که تا به حال از نزديک نديده بود رسيد. اين کوچه يکي از کوچه هاي تنگ و تو در توي محله ساغري سازان رشت است. در و ديوار خانه ها گواه خوبي براي قدمت آن است.

از تهران تا رشت
 

صحنه هاي مربوط به بازي مرحوم جميله شيخي در تهران فيلم برداري شد، ولي طراحي صحنه و لباس پس از باران، که يکي از نقاط قوت اين مجموعه تلويزيوني بود، اين تفاوت تاريخي را آشکار نکرد.

خانه ارباب
 

خانه معروف ارباب در جوکندان تالش قبل از اينکه مکان اصلي پس از باران شود، در همين اندازه و قامت خانه يکي از خان هاي قديم روستا بوده است. گروه فيلم برداري اين خانه را بازسازي کردند تا يکي از مکان هاي ثابت اين مجموعه تلويزيوني شود. خانه چوبي و قديمي ارباب با تالارهاي بزرگ و درهاي دو لنگه از نشانه هاي روستاهاي تالش است.
-از جنگل تا ويلا: پس از باران، از معدود مجموعه هاي تلويزيوني اي است که داستانش در گذشته جريان دارد. اما کارگردان ريسک فيلم برداري بيرون از مکان هاي بسته را داشته و در اين کار موفق هم بوده است. فضاسازي خوب و قابل قبولي در اين مجموعه ارائه شده و خيابان هاي رشت و دهستان جوکندان با کمک طراحي صحنه و لباس، وفاداري عفيفه، سعيد سلطاني ــ کارگردان سريال ــ و گروهش را به گيلان قديم نشان مي دهد. هر چند بازي تعدادي از بازيگران هم در تهران انجام شد.
بعضي از بازيگران مجموعه فقط در تهران کارداشتند. مثل زنده ياد جميله شيخي، بهزاد فراهاني، ثريا قاسمي و تعدادي ديگر. اما خانم نيکو خردمند چند روزي در تالش و در لوکيشن خانه اربابي کار داشتند. البته اين طور که عفيفه مي گويد هيچ مشکلي براي رفت و آمد عوامل به تهران يا تالش که محل استراحت و هتل عوامل صحنه بوده نداشتند: «ماهي پنج روز تعطيل بوديم که با اتوبوس هاي اختصاصي به تهران بر مي گشتيم. هتل محل اقامت ما در شهرستان تالش هم حدود هفت ــ هشت کيلومتر با مکان اصلي فيلم برداري فاصله داشت. ما در عرض 15 دقيقه به محل فيلم برداري مي رسيديم که بسيار کمتر از زماني است که ما در تهران صرف رفت وآمد به مکان هاي فيلم برداري مي کنيم.»
در مورد قسمت هاي معاصر اين مجموعه هم عفيفه راحت ترين راه ممکن را براي تصوير برداري انتخاب کرد؛ «زيبا کنار» محل مناسبي براي فيلم برداري دوران معاصر بود؛ چرا که هم ويلاهاي مدرني دارد و هم تلافي جنگل و دريا، مناظر زيبايي را به وجود آورده؛ «ما تلاش کرديم در پس از باران از کليه جلوه هاي بصري و جفرافيايي گيلان استفاده کنيم و از هر کدام تصاويري در کار داشته باشيم. در زيبا کنار هم صحنه هايي از ساحل دريا و شاليزارهاي گيلان گرفتيم.»
براي همين است که پس از باران تصوير جالبي از حال و گذشته گيلان نشان مي دهد؛ از خانه هاي روستايي قديمي اش، از طبيعت کوهستاني، جنگلي اش، از کنار دريا و بافت قديم شهري اش و درنهايت از ويلاهاي نوساز امروزي اش.
منبع: سرزمين من، شماره 3