به هیچ ورد دگر نیست حاجت ای حافظ!

مختصری درباره «حافظ» به کوشش بهرام اشتری
 

با اینکه تا به امروز بیش از هزاران مقاله و صدها کتاب در مورد حافظ نوشته شده، هنوز ابهامات زیادی درباره شعر و اندیشه وی وجود دارد و به قول مرحوم استاد زرین کوب این امر ناشی از «وضع نابسامان دیوان و دشواری هایی که در مورد اصالت الفاظ و عبارت آن وجود دارد می باشد. آن گونه که از مقدمه قدیم دیوان برمی آید دیوان او سال ها بعد از مرگ شاعر جمع شد. با این همه از نسخه های کامل و موجود دیوان هیچ یک نیست که در زمان حیاتش نوشته شده باشد. قدیمی ترین نسخه ها تقریبا 20 سالی بعد از مرگ شاعر نوشته شده و نسخه ای کامل نیست» (از کوچه رندان ص 13-12)
با توجه با آنچه یاد شد و نیز در نظر داشتن این امر که در مورد تصحیح دیوان حافظ می توان به نهایت چهار - پنج چاپ معتبر اشاره کرد، باز هم این تحقیقات و تصحیحات نتوانسته اند نیاز کامل مخاطبان را برآورده سازند و در این راستا استاد زرین کوب می فرمایند: «حتی چاپ علامه قزوینی نیز یک چاپ انتقادی دقیق نیست.» (همان)
از این رو نشر آگه با در نظر گرفتن این نیاز تصحیح تازه ای از یکی از صحیح ترین دستنویس های موجود دیوان حافظ (دستنویس خلخالی) را به کوشش و تحقیق بهرام اشتری به چاپ رسانید.
- حافظ
- به کوشش بهرام اشتری
- انتشارات: آگه
- شمارگان: 2200 نسخه
- قیمت: 15500 تومان
- 728 صفحه
دیوان حافظ به تصحیح بهرام اشتری شامل یک پیشگفتار شش صفحه ای است که در آن به توضیح در مورد علت تصحیح مجدد این دستنویس و مزایای این چاپ نسبت به سایر چاپ های دیوان حافظ و نیز بیان مختصری از تفاوت های موجود بین این چاپ و دیگر چاپ های دیوان حافظ پرداخته و سبب این تفاوت ها را با آوردن شاهد مثال ذکر کرده است.
از موضوعات حائز اهمیتی که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته، نواقص و خطاهای دستنویس خلخالی است که به گفته مصحح به سه دسته خطاهای آشکار، نیمه پنهان و پنهان تقسیم می شوند. وی پس از بیان این مطلب به ذکر شاهد مثال برای هر یک از این خطاها می پردازد.
همان گونه که در پیشگفتار این کتاب آمده، مصحح کوشیده تا تنها ابیات و اشعاری که از نظر صحت انتساب به حافظ از طریق خود دستنویس یا از طریق منابع مشورتی مورد تایید است در بخش اشعار حافظ قرار بگیرد و ابیات و اشعاری که کوچک ترین تردیدی در مورد صحت انتساب آنها به حافظ وجود دارد به بخش الحاقات برده شده است.
از مهم ترین ویژگی های کتاب این است که هرگونه تفاوت در ضبط کلمات و ابیات با چاپ های دیگر حافظ مثل غنی و قزوینی، خانلری، سایه، خرمشاهی و ... به صورت یک جدول منظم در حاشیه هر صفحه ذکر شده و این امر بر اعتبار علمی این تحقیق افزوده است.
همچنین بهره گیری از منابع مشورتی معتبر (در کنار بررسی دقیق دستنویس خلخالی) به عنوان منابع فرعی برای ضبط هرچه دقیق تر ابیات از دیگر مزایای این کتاب محسوب می شود.
محقق این اثر هیچ گاه سخن خود را حرف آخر و کار خود را امری بلاتبدیل نمی داند و در همین راستا اذعان می کند که «در مورد اشعار حافظ خط مشخص و دقیق نمی توان ترسیم کرد تا صحیح و غلط و سره و ناسره از هم جدا شوند.»
وی در ادامه این مطلب مباحثات قلمی دکتر خانلری و محمد فروزان را درباره نقد دستنویس خلخالی مثال می آورد.
رعایت کسره های اضافه و اعراب گذاری کامل مصرع و ابیات عربی برای سهولت در خواندن اشعار و نیز فهرست الفبایی مطلع غزل ها و همچنین فهرست الفبایی قوافی برای سهولت در پیدا کردن اشعار از دیگر ویژگی های این اثر محسوب می شود.
مصحح در انجام این کتاب موخره ای (یا به قول خودش مقدمه ای) مفصل بیش از 40 صفحه با عنوان «صد سال با نسخه خلخالی» در باب مسائل فنی و علمی و نیز روش کار خویش نوشته است که اهالی علم و ادب و مخاطبان ویژه را به خواندن آن دعوت می کند.
حافظ به کوشش بهرام اشتری را نشر آگه در قطع وزیری و با چاپی نفیس منتشر کرده و در دسترس تمامی حافظ دوستان و علاقه مندان علم و ادب قرار داده است.
منبع: خردنامه همشهری ش 64