نکته‌های خواندنی و جالب در مورد عید نوروز
عید نوروز از دیدگاه آیات و روایات
وقتی که نام بهار به گوش کسی می‌رسد سریع ذهن او متوجه کلمه عید و نوروز می‌شود. در پایان هر سال و قبل از شروع سال جدید و آغاز بهار، مردم خود را آماده می‌کنند و به نظافت منزل و محل کار خود می‌پردازند
وقتی که نام بهار به گوش کسی می‌رسد سریع ذهن او متوجه کلمه عید و نوروز می‌شود. در پایان هر سال و قبل از شروع سال جدید و آغاز بهار، مردم خود را آماده می‌کنند و به نظافت منزل و محل کار خود می‌پردازند، به دنبال خرید آجیل، شیرینی، لباس و پوشاک برای خود و خانواده خود هستند و سنت زیبایی را برقرار می‌کنند و صله رحم انجام می‌دهند و...
اما غافل از این هستند که یک سال از عمر آنها کم شده و نمی‌داند امسال چقدر توشه برای آخرت خود فراهم کرده‌اند، ما در این تحقیق به این مسائل پرداخته‌ایم و توصیفی داده‌ایم.
آقا امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در نهج البلاغه کلمات قصار 428 می‌فرمایند: روزی که در آن گناه نشود روز پیروزی و پاکی و بازگشت به فطرت نخستین است که به همین خاطر در روایت به چنین روزی عید اطلاق می‌شود.
ما در این مقاله به نکته‌های ظریف و جالب در مورد عید نوروز و هچنین اعمال و رفتاری که در هر عیدی باید بدان عمل کنیم می‌پردازیم تا انشاءالله خواننده‌ی گرامی با خواندن آن یک تحول عظیم (تحول حال به احسن حال) برایش ظاهر و آشکار گردد. نکته‌هایی همانند صله‌ی رحم در عید نوروز، خید پوشاک و لباس در عید نوروز، خوردن شیرینی و آجیل در این ایام، چه کنیم در این ایام بیمار نشویم و چگونه از عمرمان بهترین استفاده را ببریم.
خداوند بلند مرتبه در کتاب خود و معجزه‌ی جاودان پیامبرش چنین بیان می‌فرماید:
«قالَ عیسَی ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَةً مِنْکَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقینَ» (1)«عیسی بن مریم گفت: بار خدایا!ای پروردگار ما! برای ما مائده‌ای از آسمان بفرست، تا برای ما و آنان که بعد از ما می‌آیند عیدی و نشانی از تو باشد و ما را روزی ده که تو بهترین رزی دهندگانی».
پس از بیان آیه‌ای از قرآن کریم، سخن بهترین افراد ان است یعنی ائمه معصومین علیهم السلام را بیان می‌کنیم:«امام علی (علیه‌السلام) -در یکی از عیدها- همانا این عید برای کسی عید است که خداوند روزه و نمازش را پذیرفته باشد و در هر روزی که در آن نافرمانی خداوند نشود، آن روز عید است.» (2)
در عید نوروز هدیه‌ای خدمت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آوردند. حضرت پرسید: این چیست؟ عرض کردند:ای امیرالمؤمنین! امروز نوروز است. امام (علیه‌السلام) فرمود: هر روزمان را نوروز کنید. (4)
امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: نوروز ما، هر روز است. (5)
در رکعت دوم بعد از حمد دو مرتبه سوره «قل یا ایها الکافرون» بخوان. در رکعت سوم بعد از حمد ده مرتبه سوره «قل هو الله احد» را بخوان. در رکعت چهارم بعد از حمد ده مرتبه سوره «قل اعوذ به رب الفلق» را بخوان.
بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ صَلِّ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ صَلِّ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ لَنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِیمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ حَتَّی لَا أَشْکُرَ أَحَداً غَیْرَکَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِی یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ مَا غَابَ عَنِّی فَلَا یَغِیبَنَّ عَنِّی عَوْنُکَ وَ حِفْظُکَ وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَلَا تُفْقِدْنِی عَوْنَکَ عَلَیْهِ حَتَّی لَا أَتَکَلَّفَ مَا لَا أَحْتَاجُ إِلَیْهِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ.»
«بار خدایا بر محمد و آل محمد، اوصیاء پسندیده رحمت فرست و هم بر همه‌ی پیامبران و فرستادگانت، بهترین رحمت‌هایت و برکت ده بر ایشان بهترین برکاتت و بر جسم و جانشان رحمت فرست. بار خدایا! بر محمد و آل محمد برکت ده و به ما در این روزی که برترینش دادی و گرامیش نمودی و شرافت و بزرگی‌اش بخشیدی برکت ده، بار خدایا! مرا در آنچه در آن بر من انعام کردی برکت ببخش تا به غیر از تو دیگری را سپاس نکنیم و در روزیم گشایش و وسعت ده‌ای صاحب جلال و بزرگواری، بار خدایا هر چه از من نهان باشد پس کمک و نگداری تو از من نهان مباد و هر چیز را گم کنم پس مبادا گمم کنی یاریت را تا به رنج و زحمت نیفتم برای آنچه محتاج آن نیستم‌ای صاحب جلال و بزرگواری».
بحث را با جملات زیبای رهبر عزیزمان در پیام نوروزی ایشان در سال 1/1/1377 ادامه می‌دهم: ایشان فرمودند: نوروز برای ما عبادت است ... (مردم) این روزها را بهانه‌ای برای دید و بازدید و رفع کدورت‌ها و محبت به یکدیگر قرار می‌دهند. این همان برادری و عطوفت و همان صله‌ی رحم اسلام است، بسیار خوب است... عید نورز چیز خوبی است. وسیله‌ای است که با آن دل‌ها شاد می‌شود، انسان‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. صله‌ی رحم و صله‌ی احباب می‌کنند... انسان باید با ارحام صله کند، یعنی ارتباط برقرار کند.
اگر بخواهیم به طور دقیق گوش دل به سخنان مقام معظم رهبری بسپاریم به این نکته پی می‌بریم که ایشان یکی از ارزش‌هایی که این نوروز برای ما آورده است را همان صله رحم معرفی می‌کنند که در اسلام به آن بسیار تأکید و سفارش شده است.
امام سجاد (علیه‌السلام) به فرزندش وصیت می‌فرماید: «ایّاک و مصاحبه القاطع لرحمه، فانی وجدته ملعوناً فی کتاب الله» از دوستی و مصاحبت با کسانی که قطع رحم می‌کنند بپرهیز، زیرا من در قرآن، آنها را ملعون یافتم. (9)
برای اینکه بحث بهتر برای خواننده‌ی گرامی روشن شود ابتدا به تعریف واژه‌ی صله رحم می‌پردازیم و بعد به بیان روایات در این زمینه...
صله‌ی رحم یعنی: مشارکت و مددکاری به خویشان با مال مقام و آبرو و سایر امکانات و خیرات در اختیار، احسان و نیکی به اقارب به نسبت حق و قربی که دارند، حفظ و تقویت همه‌ی ارتباطات لازم بین خویشان و دیدار آنان. رحم به هر کسی گفته می‌شود که عرفاً جزء منسوبین و بستگان انسان به حساب می‌آید و صله: هر چیزی که احسان در حق آنها حساب می‌شود.
(2) - صله‌ی رحم به آبرو و دفاع از خویشاوندان.
(3) - صله‌ی رحم با زیارت و دیدار.
حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: صله‌ی رحم کنید اگر چه به یک سلام باشد.
در قرآن کریم 12 آیه درباره‌ی صله‌ی رحم ذکر شده و نیز در سه مورد قاطعین رحم لعنت شده‌اند که عبارتند از: سوره رعد آیه 25؛ سوره محمد/ 22 و 23؛ بقره/ 27؛ در میزان الحکمه 43 روایت، در غررالحکم و دررالکلم 36 روایت و در بحار جلد 74، صد و ده روایت روایاتی در این موضوع آمده است.
بیان این عبارات فقط به عنوان مقدمه‌ای است برای اهمیت موضوع (صله‌ی رحم) در نوروز.
در ادامه به ذکر چند آیه از قرآن می‌پردازیم تا بحث خود را با کلام نورانی حضرت حق مزیّن کنیم: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً» (10) [بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست می‌کنید و درباره‌ی ارحام کوتاهی نکنید که خدا مراقب اعمال شماست].
«فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ * أُولئِکَ الَّذینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُم» (11) [اگر (از این دستورها) روی گردان شوید یا جز این انتظار می‌رود که در زمین فساد و قطع پیوند خویشاوندی کنید؟ آنها کسانی هستند که خداوند از رحمت خویش دورشان ساخته، گوشهایشان را کر و چشم‌هایشان را کور کرده است. ]
«وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی ...» (12) [خدای یکتا را بپرستید و چیزی را برای او شریک قرار ندهید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان نیکی کنید.]
«وَ الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ» (13) [و آنان که می‌شکنند پیمان خدا را پس از بستن و قطع می‌کنند پیوندهایی را که خدا بهاستحکام آن دستور داده و تبهکاری می‌کنند در زمین، لعنت خدا برای ایشان است و بدی آن سرای.]
امام صادق (علیه‌السلام) از پدرش حکایت کرده که فرمود: پدرک علی بن الحسین – درود خدا بر آن دو باد- به من فرمود: پسرم! به پنج کس توجه نکن و با آنان همراه، هم سخن و رفیق راه مشو!
عرض کردم: پدر جان! آنها کیستند؟ فرمود: از همراهی با دروغگو دوری کن، زیرا او به مانند سرابی باشد که دور را به تو نزدیک و نزدیک را به تو دور سازد. از همراهی بد کار (فاسق) بر کنار باش؛ چون تو را به لقمه‌ای خوراکی یا کمتر از آن بفروشد. از همراهی با خسیس هم برحذر باش؛ چرا که تو را از یاری با دارایی‌اش فرو گذارد آن گاه که بدان سخت نیازمندی. ازدوستی با نابخرد دوری کن زیرا می‌خواهد به تو سود برساند، زیانت می‌دهد. مبادا با کسی که قطع رحم می‌کند دوستی نمایی که او را در کتاب خداوند بزرگ و گراهی در سه جا یافتم که لعن شده است. (رعد/25؛ محمد/22 و 23؛ بقره /27) (15)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: چیزی سراغ ندارم که به مانند صله‌ی رحم عمر را افزونی بخشد تا این که اجل شخص سه سال دیگر است پس صله‌ی رحم می‌کند و خداوند به عمرش سی سال می‌افزاید پس اجل او سی و سه سال دیگر قرار داده می‌شود و گاهی هم اجل شخص سی و سه سال است او قطع رحم می‌کند پس سنش به سه سال کم می‌شود. (16)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: به دستگیری و دیدار فامیلان خود بشتاب گر چه با تقدیم جرعه‌ای از آب باشد، برترین صله رحم آن است که از آزار فامیل خود خودداری کنی. (17)
حضرت علی (علیه‌السلام) فرمود: کسی که داشتنِ یک خصلت را تضمین کند من چهار خصلت را در او تضمین می‌کنم. کسی که صله‌ی رحم را در زندگی داشته باشد من دوستی فامیل، فراوانی اموال، طول عمر و دخول در بهشت را برای او تضمین می‌کنم. (18)
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: به حاضران از امت و نیز به آیندگان از امت وصیت می‌کنم که صله‌ی رحم را ترک نکنند گرچه مستلزم پیمودن یک سال راه باشد و این عمل از دین است. (19)
زشت‌ترین گناهان قطع رحم و عقوق (یعنی بد سلوکی با پدر و مادر و خویشان) است. (20)
ایمان به خدا نیاورده کسی که رحم خود را قطع کند. (21)
گناه تراشی (و به دروغ کسی را متهم به گناه کردن) نخستین مرحله‌ی بریدن پیوند دوستی یا قطع رحم است. (22)
برترین صفات خوب پیوند با کسانی است که با شما قطع رابطه نموده‌اند و بخشش به کسی که تو را محروم نموده است و گذشت از کسی که به تو ستم روا داشته است. (23)
علامه مجلسی به دنبال آیه‌ی «وَ یَقطَعونَ ما اَمَرَاللهُ بهِ اَن یُوصَلَ» یک صد و دوه حدیث درباره اهیمت صله‌ی رحم، بیان نموده و آنها را مورد بحث قرار داده است. (بحارالانوار/ج 71/ ص 87) ما در اینجا برخی از نکات جالبی را که در آن روایات آمده نقل می‌کنیم:
با بستگان خود دیدار داشته باشید، هر چند در حد نوشاندن آبی باشد. صله‌ی رحم عمر را زیاد و فقر را دور می‌سازد، با صله‌ی رحم، رزق توسعه می‌یابد.
بهترین قدم‌ها، قدمی است که برای صله‌ی رحم و دیدار اقوام برداشته می‌شود. به سراغ بستگان بروید، گر چه آنها بی‌اعتنایی کنند. صله‌ی رحم کنید هر چند فامیل از نیکان نباشد. صله‌ی رحم کنید، گر چه با سلام کردن باشد. صله‌ی رحم، مرگ و حساب روز قیامت را آسان می‌کند. بویی از بهشت نصیب شخص قاطع رحم نمی‌شود. صله‌ی رحم باعث تزکیه عمل و رشد اموال می‌شود. کمک به افمیل، بیست و چهار برابر به دیگران پاداش دارد. صله‌ی رحم کنید، گرچه یک سال راه بروید.
خویشاوندان اگر چه کافر باشند باید مورد محبت و لطف قرار گیرند. صله‌ی رحم واجب است گر چه بعد مکان وجود داشته باشد و گاهی تا سی سال طول عمر را زیاد می‌کند. قطع رحم از گناهان کبیره‌ای است که موجب عذاب آخرت و بلاهای دنیایی است. در روایات بعضاً از قطع رحم تعبیر به (حالقه) شده یعنی چیزی که سبب هلاکت و مرگ می‌باشد. رعایت حقوق خانواده و خویشاوندان، لازمه‌ی تقواست. خویشاوندان به گردن ما حق دارند و ما منتی بر آنان نداریم.
پس از بیان یکی از آداب و رسومی که برای عید نوروز بیان شد که بسیار در اسلام به آن اهمیت داده شده بود به یکی دیگر از رسومات می‌پردازیم و آن پاکیزه‌ترین جامه‌ها را پوشیدن و خرید لباس از بازار و ... است.
امام علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: محفل‌های بازارها، جایگاه حضور شیطان است. (25)
پیامبر خدا (ص) فرمودند: بازار سرای بی‌خبری و غفلت است. پس هر که در بازار یک تسبیح گوید خداوند هزار هزار ثواب برایش رقم زند. (26)
منظور ما از اینکه روایت‌هایی را در ذم و نکوهش بازار بیان نمودیم بدین معنا نیست که ما اصلاً به بازار نرویم، بلکه منظور این است که بفهمیم چه خطرهایی در بازار در انتظار ماست، پس سریع کار خود را انجام دهیم و از بازار خارج شویم ودر این لحظات زیاد به یاد خداوند باشیم و ذکر خداوند را زیاد بگوییم.
اما آیات و روایاتی که در مورد پوشاک لباس بیان شده است:
«یا بَنی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِکُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُون» (27)
ای فرزندان آدم! ما برای شما پوشاکی فرو فرستادیم که عورت شما را می‌پوشاند و نیز جامه‌های زیبا و نرم و جامه‌ی تقوا، این برای شما بهتر است این از نشانه‌های خداست شاید که پند گیرید.
«وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلالاً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْجِبالِ أَکْناناً وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرابیلَ تَقیکُمُ الْحَرَّ وَ سَرابیلَ تَقیکُمْ بَأْسَکُمْ کَذلِکَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ» (28)
و (نیز) خداوند از آنچه آفریده است سایه‌ها برای شما قرار داده؛ و از کوه‌ها پناه‌گاه‌هایی و برای شما پیراهن‌هایی آفریده، که شما را از گرما (و سرما) حفظ می‌کند؛ و پیراهن‌هایی که به هنگام جنگ، حافظ شماست؛ این گونه نعمت‌هایش را به را شما کامل می‌کند شاید تسلیم فرمان او شوید!
امام صادق (علیه‌السلام) فرموده‌اند: کتان از لباس‌های پیامبران است و گوشت را می‌رویاند. (30)
پیامبر خدا (ص) از دو شهرت نهی فرمود: شهرت در نازکی و ضخامت لباس، نرمی و زبریِ آن و بلندی و کوتاهی آن. بلکه باید حد وسط میان این خصوصیات را رعایت کرد. (31)
امام صادق (علیه‌السلام) فرموده‌اند: دارایی‌ها از آنِ خداست و آنها را نزد انسان به امانت می‌سپارد و به انسان‌ها اجازه داده است که با میانه‌روی، بخورند و با میانه روی، بپوشند. (32)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: پوشیدن حریر و طلا برای مردان امتم حرام و برای زنانشان حلال گشته است. (33)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند:ای اباذر! لباس زبر بپوش و جامه درشت و ضخیم بر تن کن، تا فخر و غرور به وجود تو راه نیابد. (34)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: هر کس لباسی به تن نمود باید پاکیزه بدارد. (35)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند:ای عایشه! این دو لباس را بشوی؛ مگر نمی‌دانی که لباس تسبیح خدا می‌گوید و هرگاه کثیف بشود از تسبیح باز می‌ایستد. (36)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: چهره گشوده و با عمامه به مسجدها در آیید؛ زیرا عمامه‌ها، تاج‌های مسلماناتن است. (37)
آن گونه که در لباس مادی، پوشش عیوب، حفاظت از سرما و گرما و زیبایی مطرح است تقوا هم عامل پوشش عویب است، هم نگهدارنده ی از گناه و هم مایه‌ی زیبایی معنوی اناسن می‌باشد.
دوخت لباس و نوع و رنگ آن، هر چه به عفت نزدیک‌تر باشد، بهتر است. پست شمردن دیگران به خاطر لباس و ظاهری ساده رفتاری فرعونی است.
همسر: «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ» (39)
تقوا: «وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْر» (40)
در حدیث داریم که اگر کسی به واسطه بهتر بودن بند کفنش بر دیگری خود را برتر ببیند، جزو کسانی است که اراده‌ی علو در زمین دارند. نه لباس مردم در جامعه، می‌تواند معرّف شخصیت، مکتب و هدف آنها باشد.
چه بسیارند کسانی که در تهیه مسکن، لباس، مرکب، کلام، ازدواج، و نامگذاری فرزند، کاری می‌کنند که جامعه نمودی داشته باشند و مردم متوجه آنان شوند که به فرموده روایت، این افراد اراده برتری در زمین دارند و از بهشت محرومند.
سرچشمه‌ی بسیاری از مزاحمت‌های هوسبازان نسبت به زنان و دختران، نوع لباس خود آن‌هاست.
پوشیدن لباس ساده، سوار شدن بر الاغ برهنه، شیر دوشیدن، هم نشینی با بردگان، سلام کردن به اطفال، وصله کردن کفش و لباس، پذیرفتن دعوت مردم، جارو کردن منزل، دست دادن به تمام افراد و سبک نشمردن غذا از سیره‌های رسول خدا (ص) بود.
بحث دیگری که در این ایام (عید نوروز) مطرح است عبارت است از : خوردن آجیل و شیرینی و از آن طرف پرخوری و به همراه آن مریضی و بیماری. پس چه کنیم گه دچار بیماری نشویم و از آن طرف بتوانیم از عید نوروز خود کمال استفاده را بنماییم؟
ابتدا دستور عمل‌هایی که امام رضا (علیه‌السلام) طی نامه‌ای به مأمون نوشتند را برای فصل بهار بیان می‌نماییم: امام رضا (علیه‌السلام) فرمودند: در این فصل (بهار) تغییران جوی زیاد است که انسان از جو سرمای زمستان به هوای معتدل بهار منتقل می‌شود و باید متوجه این تغییران جوی باشد، به خصوص که در پشت سر بهار فصل تابستان می‌رسد.
در این فصل باید غذاهای سنگین که دارای نیروی حرارتی زیاد بودند، گوشت‌های چربی دار و سایر غذاهای مخصوص زمستان را تبدیل به غذاهای سبک و معتدل و زود هضم نمایید مانند حبوبات، سبزیجات و میوه‌ها چون در فصل بهار به حکم تغییر در طبیعت همه چیز (خواه حیوانی و خواه نباتی) عوض می‌شوند؛ لذا بیشتر اطباء توصیه می‌کنند که انسان‌ها قبلاً با خوردن مسهل، دستگاه جهاز هاضمه خود به خصوص مجاری صفرا را پاک و تمیز کند و برای این کار مسهل‌های جوشانده نباتات بخورند، صبح‌ها استحمامم کنند و به شادی و طرب مشول شوند و در جاهای خلوت و آرام بنشینید تا با این کارها بدن خود را آماده حرارت تابستان بکنند و هم برای مقابله با پاییز و زمستان مهیا شوند.
در ماه دوم بهار گوشت و چربی کم بخورند، بیشتر از غذاهای سرد مزاج استفاده کنند و از همه نوع وسایل تولید برودت برای از بین بردن تاثیر حرارت استفاده کنند و آب زیاد بخورند تا جبران آن آب‌هایی باشد که به شکل عرق از بدن بیرون می‌آید. در این ماه باید غذاهای لطیف مانند گوشت سفید نیم پخته خورد و نباید پیاز، ریحان، پونه و ترشی خورد.
ماه دوم بهار که نیسان است سی روز است. (25 فروردین تا 23 اردیبهشت)
در این موقع باید غذاهای کباب شده و گوشت شکار خورد، جماع خوبست، در حام بدن را روغن مالی کردن خوبسن، همچنین بو کردن گل‌ها و ریاحین خوبست.
ماه سوم بهار (از 24 اردیبهشت تا 23 خرداد)
از خوردن غذاهای شور و گوشت‌های سنگین مانند گوشت گاو و شیر خودداری کنید. در این موقع از ماه استحمام در اول روز خوبست ولی نباید قبل از خوردن غذا ورزش کرد.
حضرت امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: بدنِ آدمی بر غذا پایه ریزی شده است. (42)
پیامبر خدا (ص) فرمود: آنکه غذا کم خورد، معده‌اش سالم می‌ماند و صفای دل می‌یابد و هر که پرخور باشد، معده‌اش بیمار و قلبش سخت شود. (43)
امام رضا (علیه‌السلام) فرموده‌اند: هر که می‌خواهد تندرست و دارای بدنی لاغر و چابک باشد از شام شبش کم کند. (44)
امام علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: هر که در هنگام شرع خوردن غذا یا نوشیدنی، نام خدا را بر زبان آورد و در پایان، خدا را حمد و سپاس گوید، هرگز درباره‌ی نعمت آن خوراک از او سئوال نخواهد شد. (45)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: هر که قبل از غذا دست‌هایش را بشوید، در اول و آخر آن غذا به او برکت داده شود و تا زنده است در رفاه به سر می‌برد و از بیماری جسمی در امان می‌ماند. (46)
پس از خوردن شیرینی یا غذاهای گرم، آب سرد ننوشید چون دندان‌های خود را از دست می‌دهید. بهترین چیزی که برای مسواک مفید می‌باشد پوست شاخه‌های اردک می‌باشد. زیرا این مسواک دندان‌ها را شفاف و دهان را خوشبو و لثه‌ها را محکم می‌کند و از فاسد شدن بیخ دندان‌ها جلوگیری می‌کند.
امام دوایی برای شستن دندان‌ها و حفظ آنها می‌دهند تا کسی که می‌خواهد دندان‌هایش از آفت فرسودگی و خرابی ایمن بماند از این دارو استفاده کند:
(1) - قرن الایل (رازیانه آبی) را در ظرف در بسته روی آتش بسوزانید و خاکسترش را جمع کنید. (یک دانه)
(2) - میوه درخت گز (دانه‌های کوچک آن به مقدار یک واحد)
(3) - گل سرخ (به مقدار یک واحد).
(4) - سنبل الطیب (به مقدار یک واحد).
(5) - نمک اندرانی که شبیه بلور است (به مقدار یک چهار واحد)
همه را مخلوط نموده بکوبید، تا کاملاً نرم شود این گرد را برای شستن دندان به کار برید، چون این کار لثه را محکم و مینا را شفاف و رنگ زرد دندان‌ها را از بین می‌برد و دندان را از آفت و خرابی مصون می‌دارد.
هر کس می‌خواهد دندانش سفید و براق باشد، مقداری از نمک آندرانی را با مقداری از کف دریا به نسبت مساوی بکوبد و نرمش کند و به وسیله مسواک به دندان‌ها بکشد تکرار این کار موجب سفید شدن دندان‌ها می‌گردد.
(1) - آماده غذا خوردن نشو، جز در صورت گرسنگی!
(2) - حتماً در حالی که میل و اشتها به غذا داری، از آن دست بردار!
(3) - ر موقع خوردن غذا مراقب باش تا خوب جویده گردد!
(4) - قبل از خواب، حتماً قضاء حاجت کن! (به دستشویی بروید).
در قرآن ر کجا فرمان خوردن آمده، در کنارش مسئولیتی آمده است: «کُلوا... وَاشکروا» (بقره/ 168) - «فکلوا ... اطعَموا» (حج/28)
«کلوا ... واعملوا صالحاً» (مومنون/51) «کلوا ... لاتشربوا» (اعراف/31)
اسراف در غذا و پرخوری، منشأ بسیاری از بیماری‌های جسمی و روحی و مایه‌ی سنگدلی و محروم شدن از چشیدن مزه‌ی عبادت است. چنان که پیامبر (ص) فرمودند: «المعده بیت کل داء» معده کانون هر بیماری است. پزشک مسیحی پس از شنیدن این آیه و حدیث گفت: تمام علم طب، در این آیه و این سخن پیامبر شما نهفته است. (تفسیر مجمع البیان)
تمام این صحبت‌ها و حرف‌ها که راجع به عید نوروز زدیم برای این بود که یک نتیجه گیری کلی داشته باشیم و آن اینکه این عید هم مثل عیدهای قبلی دیگر و این ساعات و لحظات و سال‌ها و هفته‌ها و روزهای عمرمان است که دارد سپری می‌شود و ما خود را به خواب زده‌ایم و در غفلت، زندگی می‌کنیم و نمی‌دانیم چه عقوبت‌هایی در انتظار ماست.
در پایان بحث احادیث و نکته‌هایی را راجع به تلف کردن عمر بیان می‌کنم تا در این سال جدید و نوروز جدید از لحظه لحظه عمرمان کمال بهره و استفاده را ببریم.
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: اگر از ضایع کردن عمر گذشته‌ات عبرت گیری، بیگمان از ضایع شدن باقیماندهی آن جلوگیری کنی. (47)
پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: چهار چیز را پیش از چهار چیز غنیمت شمار: جوانی‌ات را پیش از پیری خود، تندرستی‌ات را پیش از بیماری‌ات، توانگریت را پیش از نیازمندیت و زندگیت را پیش از مرگت. (48)
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: به سوی عمل بشتابید و از فرا رسیدن ناگهانی مرگ بترسید؛ زیرا آن امیدی که به بازگشت روزی هست، بازگشت عمر نیست. (49)
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: آنچه زا عمر تو گذشته، مدتی است که به سر آمده و آنچه مانده امیدی است (که ممکن است تحقق نیابد و عمری در کار نباشد) و وقتی که در آن هستی زمان عمل است. (50)
پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: روز قیامت برای هر روز از روزهای عمر بنده بیست و چهار گنجینه، به تعداد ساعات شبانه روز گشوده می‌شود. گنجینه‌ای را پر از نور و شادمانی می‌بیند و با مشاهده‌ی آن چنان شادی و سرور به او دست می‌دهد که اگر میان دوزخیان تقسیم شود احساس دد آتش را از یادشان می‌برد. این گنجینه ساعتی است که در آن پروردگارش را اطاعت کرده است. سپس گنجینه‌ی دیگری برایش باز می‌شود و آن را تاریک و بدبو و وحشتناک می‌یابد و از مشاهده‌ی آنچنان ترس و وحشتی به او دست می‌دهد که اگر میان بهشتیان تقسیم شود، نعمت بهشت را به کام آنها تلخ می‌سازد و آن ساعتی است که در آن پروردگارش را نافرمانی کرده است. تن گاه گنجینه‌ی دیگری برایش گشوده می‌شود و آن را خالی می‌یابد و در آن چیزی که او را شادمان یا ناراحت کند یافت نمی‌شود و آن ساعتی است که در آن خواب بوده یا به امور مباح دنیا اشتغال داشته است. پس از اینکه می‌توانسته ایت ساعت و لحظات را با کارهای خوب پُر کند و نکرده است چنان تاحساسی از غبن و اندوه به او دست می‌دهد که در وصف نمی‌گنجد. اشاره به همین جاست که خدای متعال فرموده است: «ذلِکَ یُوم التّغابن»؛ آن روز روز مغبونی است. (51)
امام علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند:ای مردم! اینک، اینک، تا که بندها باز است و چراغ فروزان و در توبه باز؛ پیش از آن که قلم از نوشتن اعمال باز ایستد و دفتراعمال بسته شود. (52)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: هر کس درباقیمانده ی عمر خوش کار نیک کند، به گناهان گذشته‌اش مؤاخذه نشود و هر کس در باقی مانده‌ی عمرش گناه و بدی کند، درباره‌ی اعمال سراسر عمرش بازخواست شود. (53)
چه زیبا سروده است شاعر که:
روزگار بر سر عمرم با من چانه زد و من به او گفتم
عمرم را به دمیا و هر آنچه در دنیاست نفروشم
سپس اندک اندک به رایگان از من خرید
بریده باد دستان سودایی که فروشنده ا ش زیان کرد.
امام علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: هر کس طالب ماندن است، که البته ماندنی در کار نیست، صبح زود صبحانه بخور، کفش خوب بپوشد، قرض خود را کم کند و با زنان کمتر نزدیکی کند. (54)
قرآن، دنیا را بازار می‌داند و مردم را فروشنده و عقاید و اعمال انسان را در طول عمر، کالای این بازار. در این بازار، فروش اجباری است ولی انتخاب مشتری با انسان است، یعنی ما نمی‌توانیم آنچه را داریم، از قدرت و عمل و عقیده رها بگذاریم، ولی می‌توانیم مسیر عقاید و کردار را سود بخش یا زیان آور قرار دهیم.
طول عمر مهم نیست، بهره از عمر مهم است. خداوند برای عمر انسان دو نوع زمان بندی قرار داده: یکی حتمی که اگر همه‌ی مراقبت‌ها هم به عمل آید، عمر (مانند نفت چراغ) تمام می‌شود؛ و دیگری غیر حتمی که مربوط به کردار خودمان است، مثل چراغی که نفت دارد، ولی آن را در معرض طوفان قرار دهیم.
در روایات، کارهایی چون صله‌ی رحم، صدقه، زکات و دعا سبب طول عمر و اعمالی چون قطع رحم و ظم سبب کوتاه شدن عمر دانسته شده است. مدت عمر و پایان زندگی، به دست ما نیست. هر عمر طولانی ارزشمند نیست، شیطان هم عمر طولانی دارد. بالاترین خسارت‌ها، خسارت نفس و عمر انسان است، نه زیان‌های مالی. بزرگ‌ترین خسارت انسان، هدر دادن عمر و استعدادهای خویش است.
در پایان بحث خود را با جملات زیبای رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی (قدس سره) در مورد عید نوروز به پایان می‌برم:
از آداب امروز روزه گرفتن است، از آداب امروز دعا کردن است، نماز خواندن است و این به ما می‌فهماند که ملتی بخواهد به راه راست برود و بخواهد استقلال خودش را، آزادی خودش را بخواهد حفظ کند باید در عیدش و در غیر عیدش تذکر داشته باشد ذکر خدا بکند. (55)
تحویل حال الی احسن حال این است که انشاء الله در این سال نوم ا تغییرات روحی بدهیم یعنی واقعاً تحول برایمان حاصل بشود او به این است که همان طوری که سیره انبیاء از اول تا آخر بوده سات که جنگ و صلحشان برای خدا بوده است ... (56)
یا مقلب، قلب من در دست توست یا محول، حال من سرمست توست
کن تو تدبیری که در لیل و نهار حال قلب من شود همچون بهار
ساقیا آمدن عید مبارک بادت وآن مواعید که کردی نرود از یادت
(حافظ)
جهان بر ابروی عید از هلال وسمه کشید هلال عید در ابروی یار باید دید
(حافظ)
عید است و آخر گل و یاران در انتظار ساقی به روی شاه ببین ماه و می به یار
(حافظ)
یا مقلب القلوب و الابصار/ سال نو آمد و نیامد یار
یا مدبر اللیل و النهار/ بی‌حضورش چه اشتیاق بهار
یا محول الحول و الاحوال/ منتهی کن فراق را به وصال
حول الی احسن الحال/ به امید فرج همین امسال.
1. قرآن کریم
2. مفاتیح الجنان/ اعمال عید نوروز، بی‌جا، بی‌تا
3. میزان الحکمه همراه با ترجمه فارسی/ مولف محمد محمدی ری شهری/ مرکز تحقیقات دارالحدیث/ ویرایش سوم- قم دارالحدیث 1379.
4. ثمرات الحیات/ مولف سید محمود امامی اصفهانی/ انتشارات قائم آل محمد (ص)/ نوبت چاپ ششم/ 1387 چاپخانه‌ی ولیعصر (علیه‌السلام).
5. معراج السعاده/ تالیف ملا احکد نراقی/ ناشر: موسسه انتشارات قم: هجرت/ تابستان 1381.
6. گنجینه معارف/ تالیف محمد رحمتی شهرضا/ قم 1385/ انتشارات صبح پیروزی/ نوبت چاپ چهارم 1386/ چاپ نویداسلام.
7. بهشت اخلاق/ مهدی نیلی پور/ قم: موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)/ سوم/ پاییز 1386.
8. غررالحکم و درالکلم آمدی (ره) به صورت موضوعی با شرح و ترجمه فارسی/ به قلم هاشم رسولی محلاتی/ تهران، دفتر انتشارات فرهنگ اسلامی- چاپ دهم 1386.
9. پندهای جاویدان/ محمد محمدی اشتهاردی/ تهران، موسسه انتشارات نبوی، چاپ اول، زمستان 1379.
10. طب الرضا (علیه‌السلام) و طب الصادق علیهما السلام/ تحقیق مرتضی عسکری ترجمه کاظمی خلخالی / قم: فؤاد، چاپ دهم 1382، چاپخانه سلمان فارسی.
11. روایات از نرم ا فزار علوم اسلامی.
نویسنده: عباس یسلیانی
اما غافل از این هستند که یک سال از عمر آنها کم شده و نمی‌داند امسال چقدر توشه برای آخرت خود فراهم کرده‌اند، ما در این تحقیق به این مسائل پرداخته‌ایم و توصیفی داده‌ایم.
مقدمه
عید در لغت از ماده‌ی عود به معنی بازگشت است، و لذا به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی بر طرف می‌شود و بازگشت به پیروزی‌ها و راحتی‌های نخستین می‌کند عید گفته می‌شود.آقا امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در نهج البلاغه کلمات قصار 428 می‌فرمایند: روزی که در آن گناه نشود روز پیروزی و پاکی و بازگشت به فطرت نخستین است که به همین خاطر در روایت به چنین روزی عید اطلاق می‌شود.
ما در این مقاله به نکته‌های ظریف و جالب در مورد عید نوروز و هچنین اعمال و رفتاری که در هر عیدی باید بدان عمل کنیم می‌پردازیم تا انشاءالله خواننده‌ی گرامی با خواندن آن یک تحول عظیم (تحول حال به احسن حال) برایش ظاهر و آشکار گردد. نکته‌هایی همانند صله‌ی رحم در عید نوروز، خید پوشاک و لباس در عید نوروز، خوردن شیرینی و آجیل در این ایام، چه کنیم در این ایام بیمار نشویم و چگونه از عمرمان بهترین استفاده را ببریم.
خداوند بلند مرتبه در کتاب خود و معجزه‌ی جاودان پیامبرش چنین بیان می‌فرماید:
«قالَ عیسَی ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَةً مِنْکَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقینَ» (1)«عیسی بن مریم گفت: بار خدایا!ای پروردگار ما! برای ما مائده‌ای از آسمان بفرست، تا برای ما و آنان که بعد از ما می‌آیند عیدی و نشانی از تو باشد و ما را روزی ده که تو بهترین رزی دهندگانی».
پس از بیان آیه‌ای از قرآن کریم، سخن بهترین افراد ان است یعنی ائمه معصومین علیهم السلام را بیان می‌کنیم:«امام علی (علیه‌السلام) -در یکی از عیدها- همانا این عید برای کسی عید است که خداوند روزه و نمازش را پذیرفته باشد و در هر روزی که در آن نافرمانی خداوند نشود، آن روز عید است.» (2)
سنت ایرانیان
امام صادق (علیه‌السلام) به معلی بن خنیس که در روز نوروز خدمت ایشان رسید- آیا می‌دانی امروز چه روزی است؟ معلی گوید: عرض کردم: فدایت شوم، این نوروزی است که ایرانیان آن را گرامی می‌دارند و در آن به یکدیگر هدیه می‌دهند.امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: سوگند به آن خانه‌ی کهن که در مکه است، این روز یک ریشه‌ی کهن دارد که من برایت توضیح می‌دهم تا آن را بدانی...
در عید نوروز هدیه‌ای خدمت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آوردند. حضرت پرسید: این چیست؟ عرض کردند:ای امیرالمؤمنین! امروز نوروز است. امام (علیه‌السلام) فرمود: هر روزمان را نوروز کنید. (4)
امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: نوروز ما، هر روز است. (5)
نسخ نوروز در اسلام
نقل شده که منصور از موسی بن جعفر (علیه‌السلام) تقاضا کرد که در روز نوروز در خانه بنشیند، تا مردم برای تبریک گویی پیش ایشان روند و هدایایی که برایش می‌برند نیز بپذیرد.امام (علیه‌السلام) فرمود: من در اخبار جدم پیامبر (ص) جستجو کردم، اما برای این روز خبری پیدا نکردم. نوروز سنّت ایرانیان است و اسلام آن را منسوخ کرده است، پناه به خدا از این که چیزی را زنده کنیم که اسلام از بین برده است.
اعمال نوروز
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: چون عید نوروز فرا رسد، بدن خود را بشوی و پاکیزه‌ترین جامه‌هایت را بپوش و با خوشبوترین عطرها خودت را معطّر کن و در آن روز روزه باش. (8)
در رکعت دوم بعد از حمد دو مرتبه سوره «قل یا ایها الکافرون» بخوان. در رکعت سوم بعد از حمد ده مرتبه سوره «قل هو الله احد» را بخوان. در رکعت چهارم بعد از حمد ده مرتبه سوره «قل اعوذ به رب الفلق» را بخوان.
بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ صَلِّ عَلَی جَمِیعِ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِکَ وَ بَارِکْ عَلَیْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَکَاتِکَ وَ صَلِّ عَلَی أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ لَنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا الَّذِی فَضَّلْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ عَظَّمْتَ خَطَرَهُ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِیمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ حَتَّی لَا أَشْکُرَ أَحَداً غَیْرَکَ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِی یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ اللَّهُمَّ مَا غَابَ عَنِّی فَلَا یَغِیبَنَّ عَنِّی عَوْنُکَ وَ حِفْظُکَ وَ مَا فَقَدْتُ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَلَا تُفْقِدْنِی عَوْنَکَ عَلَیْهِ حَتَّی لَا أَتَکَلَّفَ مَا لَا أَحْتَاجُ إِلَیْهِ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ.»
«بار خدایا بر محمد و آل محمد، اوصیاء پسندیده رحمت فرست و هم بر همه‌ی پیامبران و فرستادگانت، بهترین رحمت‌هایت و برکت ده بر ایشان بهترین برکاتت و بر جسم و جانشان رحمت فرست. بار خدایا! بر محمد و آل محمد برکت ده و به ما در این روزی که برترینش دادی و گرامیش نمودی و شرافت و بزرگی‌اش بخشیدی برکت ده، بار خدایا! مرا در آنچه در آن بر من انعام کردی برکت ببخش تا به غیر از تو دیگری را سپاس نکنیم و در روزیم گشایش و وسعت ده‌ای صاحب جلال و بزرگواری، بار خدایا هر چه از من نهان باشد پس کمک و نگداری تو از من نهان مباد و هر چیز را گم کنم پس مبادا گمم کنی یاریت را تا به رنج و زحمت نیفتم برای آنچه محتاج آن نیستم‌ای صاحب جلال و بزرگواری».
بحث را با جملات زیبای رهبر عزیزمان در پیام نوروزی ایشان در سال 1/1/1377 ادامه می‌دهم: ایشان فرمودند: نوروز برای ما عبادت است ... (مردم) این روزها را بهانه‌ای برای دید و بازدید و رفع کدورت‌ها و محبت به یکدیگر قرار می‌دهند. این همان برادری و عطوفت و همان صله‌ی رحم اسلام است، بسیار خوب است... عید نورز چیز خوبی است. وسیله‌ای است که با آن دل‌ها شاد می‌شود، انسان‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. صله‌ی رحم و صله‌ی احباب می‌کنند... انسان باید با ارحام صله کند، یعنی ارتباط برقرار کند.
اگر بخواهیم به طور دقیق گوش دل به سخنان مقام معظم رهبری بسپاریم به این نکته پی می‌بریم که ایشان یکی از ارزش‌هایی که این نوروز برای ما آورده است را همان صله رحم معرفی می‌کنند که در اسلام به آن بسیار تأکید و سفارش شده است.
امام سجاد (علیه‌السلام) به فرزندش وصیت می‌فرماید: «ایّاک و مصاحبه القاطع لرحمه، فانی وجدته ملعوناً فی کتاب الله» از دوستی و مصاحبت با کسانی که قطع رحم می‌کنند بپرهیز، زیرا من در قرآن، آنها را ملعون یافتم. (9)
برای اینکه بحث بهتر برای خواننده‌ی گرامی روشن شود ابتدا به تعریف واژه‌ی صله رحم می‌پردازیم و بعد به بیان روایات در این زمینه...
صله‌ی رحم یعنی: مشارکت و مددکاری به خویشان با مال مقام و آبرو و سایر امکانات و خیرات در اختیار، احسان و نیکی به اقارب به نسبت حق و قربی که دارند، حفظ و تقویت همه‌ی ارتباطات لازم بین خویشان و دیدار آنان. رحم به هر کسی گفته می‌شود که عرفاً جزء منسوبین و بستگان انسان به حساب می‌آید و صله: هر چیزی که احسان در حق آنها حساب می‌شود.
اقسام صله‌ی رحم
(1) - صله‌ی رحم به مال (لباس، مسکن، خوارک)(2) - صله‌ی رحم به آبرو و دفاع از خویشاوندان.
(3) - صله‌ی رحم با زیارت و دیدار.
حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: صله‌ی رحم کنید اگر چه به یک سلام باشد.
در قرآن کریم 12 آیه درباره‌ی صله‌ی رحم ذکر شده و نیز در سه مورد قاطعین رحم لعنت شده‌اند که عبارتند از: سوره رعد آیه 25؛ سوره محمد/ 22 و 23؛ بقره/ 27؛ در میزان الحکمه 43 روایت، در غررالحکم و دررالکلم 36 روایت و در بحار جلد 74، صد و ده روایت روایاتی در این موضوع آمده است.
بیان این عبارات فقط به عنوان مقدمه‌ای است برای اهمیت موضوع (صله‌ی رحم) در نوروز.
در ادامه به ذکر چند آیه از قرآن می‌پردازیم تا بحث خود را با کلام نورانی حضرت حق مزیّن کنیم: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً» (10) [بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست می‌کنید و درباره‌ی ارحام کوتاهی نکنید که خدا مراقب اعمال شماست].
«فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ * أُولئِکَ الَّذینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُم» (11) [اگر (از این دستورها) روی گردان شوید یا جز این انتظار می‌رود که در زمین فساد و قطع پیوند خویشاوندی کنید؟ آنها کسانی هستند که خداوند از رحمت خویش دورشان ساخته، گوشهایشان را کر و چشم‌هایشان را کور کرده است. ]
«وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی ...» (12) [خدای یکتا را بپرستید و چیزی را برای او شریک قرار ندهید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان نیکی کنید.]
«وَ الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ» (13) [و آنان که می‌شکنند پیمان خدا را پس از بستن و قطع می‌کنند پیوندهایی را که خدا بهاستحکام آن دستور داده و تبهکاری می‌کنند در زمین، لعنت خدا برای ایشان است و بدی آن سرای.]
روایاتی جالب و خواندنی در باب صله‌ی رحم
پس از مطالعه‌ای که در این باب (صله‌ی رحم) انجام دادیم به روایات بسیار زیبا و خواندنی برخورد کردیم که اگر مقدور بود همه‌ی آنها را بیان می‌کردیم تا دیگر هیچ دلیلی برای کسانی که با فامیل‌های خود قطع رابطه کرده‌اند باقی نماند و یک ابهام حجت کاملی باشد ولی به خاطر ضیق وقت و اینکه وقت خواننده را کمتر بگیریم به بیان قطره‌ای از این چشمه‌ی فوران اشاره می‌کنیم و حتی برای این که بتوانیم روایات بیشتری ذکر نماییم از بیان متن عربی آن خودداری می‌کنیم و فقط ارجاء می‌دهیم تا اگر خوانندگان عزیز مایل بودند خودشان به سند و آدرس روایت رجوع نمایند.
امام صادق (علیه‌السلام) از پدرش حکایت کرده که فرمود: پدرک علی بن الحسین – درود خدا بر آن دو باد- به من فرمود: پسرم! به پنج کس توجه نکن و با آنان همراه، هم سخن و رفیق راه مشو!
عرض کردم: پدر جان! آنها کیستند؟ فرمود: از همراهی با دروغگو دوری کن، زیرا او به مانند سرابی باشد که دور را به تو نزدیک و نزدیک را به تو دور سازد. از همراهی بد کار (فاسق) بر کنار باش؛ چون تو را به لقمه‌ای خوراکی یا کمتر از آن بفروشد. از همراهی با خسیس هم برحذر باش؛ چرا که تو را از یاری با دارایی‌اش فرو گذارد آن گاه که بدان سخت نیازمندی. ازدوستی با نابخرد دوری کن زیرا می‌خواهد به تو سود برساند، زیانت می‌دهد. مبادا با کسی که قطع رحم می‌کند دوستی نمایی که او را در کتاب خداوند بزرگ و گراهی در سه جا یافتم که لعن شده است. (رعد/25؛ محمد/22 و 23؛ بقره /27) (15)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: چیزی سراغ ندارم که به مانند صله‌ی رحم عمر را افزونی بخشد تا این که اجل شخص سه سال دیگر است پس صله‌ی رحم می‌کند و خداوند به عمرش سی سال می‌افزاید پس اجل او سی و سه سال دیگر قرار داده می‌شود و گاهی هم اجل شخص سی و سه سال است او قطع رحم می‌کند پس سنش به سه سال کم می‌شود. (16)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: به دستگیری و دیدار فامیلان خود بشتاب گر چه با تقدیم جرعه‌ای از آب باشد، برترین صله رحم آن است که از آزار فامیل خود خودداری کنی. (17)
حضرت علی (علیه‌السلام) فرمود: کسی که داشتنِ یک خصلت را تضمین کند من چهار خصلت را در او تضمین می‌کنم. کسی که صله‌ی رحم را در زندگی داشته باشد من دوستی فامیل، فراوانی اموال، طول عمر و دخول در بهشت را برای او تضمین می‌کنم. (18)
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: به حاضران از امت و نیز به آیندگان از امت وصیت می‌کنم که صله‌ی رحم را ترک نکنند گرچه مستلزم پیمودن یک سال راه باشد و این عمل از دین است. (19)
زشت‌ترین گناهان قطع رحم و عقوق (یعنی بد سلوکی با پدر و مادر و خویشان) است. (20)
ایمان به خدا نیاورده کسی که رحم خود را قطع کند. (21)
گناه تراشی (و به دروغ کسی را متهم به گناه کردن) نخستین مرحله‌ی بریدن پیوند دوستی یا قطع رحم است. (22)
برترین صفات خوب پیوند با کسانی است که با شما قطع رابطه نموده‌اند و بخشش به کسی که تو را محروم نموده است و گذشت از کسی که به تو ستم روا داشته است. (23)
علامه مجلسی به دنبال آیه‌ی «وَ یَقطَعونَ ما اَمَرَاللهُ بهِ اَن یُوصَلَ» یک صد و دوه حدیث درباره اهیمت صله‌ی رحم، بیان نموده و آنها را مورد بحث قرار داده است. (بحارالانوار/ج 71/ ص 87) ما در اینجا برخی از نکات جالبی را که در آن روایات آمده نقل می‌کنیم:
با بستگان خود دیدار داشته باشید، هر چند در حد نوشاندن آبی باشد. صله‌ی رحم عمر را زیاد و فقر را دور می‌سازد، با صله‌ی رحم، رزق توسعه می‌یابد.
بهترین قدم‌ها، قدمی است که برای صله‌ی رحم و دیدار اقوام برداشته می‌شود. به سراغ بستگان بروید، گر چه آنها بی‌اعتنایی کنند. صله‌ی رحم کنید هر چند فامیل از نیکان نباشد. صله‌ی رحم کنید، گر چه با سلام کردن باشد. صله‌ی رحم، مرگ و حساب روز قیامت را آسان می‌کند. بویی از بهشت نصیب شخص قاطع رحم نمی‌شود. صله‌ی رحم باعث تزکیه عمل و رشد اموال می‌شود. کمک به افمیل، بیست و چهار برابر به دیگران پاداش دارد. صله‌ی رحم کنید، گرچه یک سال راه بروید.
نکات پایانی که در این بحث وجود دارد:
ادای حقوق دارای مراتب و مراحلی است: اول حق خداوند، سپس والدین، سپس خویشاوندان، سپس یتیمان که کمبود محبت دارند و آن گاه مساکین که کمبود مادیات دارند.خویشاوندان اگر چه کافر باشند باید مورد محبت و لطف قرار گیرند. صله‌ی رحم واجب است گر چه بعد مکان وجود داشته باشد و گاهی تا سی سال طول عمر را زیاد می‌کند. قطع رحم از گناهان کبیره‌ای است که موجب عذاب آخرت و بلاهای دنیایی است. در روایات بعضاً از قطع رحم تعبیر به (حالقه) شده یعنی چیزی که سبب هلاکت و مرگ می‌باشد. رعایت حقوق خانواده و خویشاوندان، لازمه‌ی تقواست. خویشاوندان به گردن ما حق دارند و ما منتی بر آنان نداریم.
پس از بیان یکی از آداب و رسومی که برای عید نوروز بیان شد که بسیار در اسلام به آن اهمیت داده شده بود به یکی دیگر از رسومات می‌پردازیم و آن پاکیزه‌ترین جامه‌ها را پوشیدن و خرید لباس از بازار و ... است.
نکوهش بازار
امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: بدترین جاهای زمین بازارهاست؛ بازار میدان ابلیس است، اول صبح پرچم خود را در آن جا نصب می‌کند و کرسیش را می‌گذارد و فرزندانش را همه سو می‌پراکند. از کسی که پیمانه را کم می‌دهد تا کسی که ترازو را سبک می‌گیرد و کسی که در گز کردن دزدی می‌کند یا کسی که برای فروش کالایش به دروغ متوسل می‌شود او به فرزندانش می‌گوید: بر شما باد به (فریفتن) مردی که پدرش مرده در حالی که پدر شما هنوز زنده است. ابلیس با اولین کسی که به بازار می‌آید وارد می‌شود و با آخرین نفری که بازار را ترک می‌کند بر می‌گردد. (24)امام علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: محفل‌های بازارها، جایگاه حضور شیطان است. (25)
پیامبر خدا (ص) فرمودند: بازار سرای بی‌خبری و غفلت است. پس هر که در بازار یک تسبیح گوید خداوند هزار هزار ثواب برایش رقم زند. (26)
منظور ما از اینکه روایت‌هایی را در ذم و نکوهش بازار بیان نمودیم بدین معنا نیست که ما اصلاً به بازار نرویم، بلکه منظور این است که بفهمیم چه خطرهایی در بازار در انتظار ماست، پس سریع کار خود را انجام دهیم و از بازار خارج شویم ودر این لحظات زیاد به یاد خداوند باشیم و ذکر خداوند را زیاد بگوییم.
اما آیات و روایاتی که در مورد پوشاک لباس بیان شده است:
«یا بَنی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِکُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُون» (27)
ای فرزندان آدم! ما برای شما پوشاکی فرو فرستادیم که عورت شما را می‌پوشاند و نیز جامه‌های زیبا و نرم و جامه‌ی تقوا، این برای شما بهتر است این از نشانه‌های خداست شاید که پند گیرید.
«وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلالاً وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْجِبالِ أَکْناناً وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرابیلَ تَقیکُمُ الْحَرَّ وَ سَرابیلَ تَقیکُمْ بَأْسَکُمْ کَذلِکَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ» (28)
و (نیز) خداوند از آنچه آفریده است سایه‌ها برای شما قرار داده؛ و از کوه‌ها پناه‌گاه‌هایی و برای شما پیراهن‌هایی آفریده، که شما را از گرما (و سرما) حفظ می‌کند؛ و پیراهن‌هایی که به هنگام جنگ، حافظ شماست؛ این گونه نعمت‌هایش را به را شما کامل می‌کند شاید تسلیم فرمان او شوید!
چه لباس‌هایی بپوشیم؟
روایت داریم که پیامبر (ص) فرمودند: نیکوترین جامه‌ای که با آن خدای عزوجل را در گورهایتان و در مساجدتان دیدار می‌کنید، جامه‌ی سفید است. (29)امام صادق (علیه‌السلام) فرموده‌اند: کتان از لباس‌های پیامبران است و گوشت را می‌رویاند. (30)
پیامبر خدا (ص) از دو شهرت نهی فرمود: شهرت در نازکی و ضخامت لباس، نرمی و زبریِ آن و بلندی و کوتاهی آن. بلکه باید حد وسط میان این خصوصیات را رعایت کرد. (31)
امام صادق (علیه‌السلام) فرموده‌اند: دارایی‌ها از آنِ خداست و آنها را نزد انسان به امانت می‌سپارد و به انسان‌ها اجازه داده است که با میانه‌روی، بخورند و با میانه روی، بپوشند. (32)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: پوشیدن حریر و طلا برای مردان امتم حرام و برای زنانشان حلال گشته است. (33)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند:ای اباذر! لباس زبر بپوش و جامه درشت و ضخیم بر تن کن، تا فخر و غرور به وجود تو راه نیابد. (34)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: هر کس لباسی به تن نمود باید پاکیزه بدارد. (35)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند:ای عایشه! این دو لباس را بشوی؛ مگر نمی‌دانی که لباس تسبیح خدا می‌گوید و هرگاه کثیف بشود از تسبیح باز می‌ایستد. (36)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: چهره گشوده و با عمامه به مسجدها در آیید؛ زیرا عمامه‌ها، تاج‌های مسلماناتن است. (37)
نکات پایانی و خواندنی در مورد خرید لباس عید نوروز
تنوع طلبی و افزون خواهی، دامی برای اسیر شدن انسان‌هاست. استعمارگران نیز از همین خصیصه‌ی مردم، برای لباس، مسکن، مرکب، و تجملات استفاده کرده و مردم را به اسارت می‌کشند.آن گونه که در لباس مادی، پوشش عیوب، حفاظت از سرما و گرما و زیبایی مطرح است تقوا هم عامل پوشش عویب است، هم نگهدارنده ی از گناه و هم مایه‌ی زیبایی معنوی اناسن می‌باشد.
دوخت لباس و نوع و رنگ آن، هر چه به عفت نزدیک‌تر باشد، بهتر است. پست شمردن دیگران به خاطر لباس و ظاهری ساده رفتاری فرعونی است.
در قرآن کریم از چند چیز به عنوان «لباس» یاد شده است:
شب: «جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً» (38)همسر: «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ» (39)
تقوا: «وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْر» (40)
در حدیث داریم که اگر کسی به واسطه بهتر بودن بند کفنش بر دیگری خود را برتر ببیند، جزو کسانی است که اراده‌ی علو در زمین دارند. نه لباس مردم در جامعه، می‌تواند معرّف شخصیت، مکتب و هدف آنها باشد.
چه بسیارند کسانی که در تهیه مسکن، لباس، مرکب، کلام، ازدواج، و نامگذاری فرزند، کاری می‌کنند که جامعه نمودی داشته باشند و مردم متوجه آنان شوند که به فرموده روایت، این افراد اراده برتری در زمین دارند و از بهشت محرومند.
سرچشمه‌ی بسیاری از مزاحمت‌های هوسبازان نسبت به زنان و دختران، نوع لباس خود آن‌هاست.
پوشیدن لباس ساده، سوار شدن بر الاغ برهنه، شیر دوشیدن، هم نشینی با بردگان، سلام کردن به اطفال، وصله کردن کفش و لباس، پذیرفتن دعوت مردم، جارو کردن منزل، دست دادن به تمام افراد و سبک نشمردن غذا از سیره‌های رسول خدا (ص) بود.
بحث دیگری که در این ایام (عید نوروز) مطرح است عبارت است از : خوردن آجیل و شیرینی و از آن طرف پرخوری و به همراه آن مریضی و بیماری. پس چه کنیم گه دچار بیماری نشویم و از آن طرف بتوانیم از عید نوروز خود کمال استفاده را بنماییم؟
ابتدا دستور عمل‌هایی که امام رضا (علیه‌السلام) طی نامه‌ای به مأمون نوشتند را برای فصل بهار بیان می‌نماییم: امام رضا (علیه‌السلام) فرمودند: در این فصل (بهار) تغییران جوی زیاد است که انسان از جو سرمای زمستان به هوای معتدل بهار منتقل می‌شود و باید متوجه این تغییران جوی باشد، به خصوص که در پشت سر بهار فصل تابستان می‌رسد.
در این فصل باید غذاهای سنگین که دارای نیروی حرارتی زیاد بودند، گوشت‌های چربی دار و سایر غذاهای مخصوص زمستان را تبدیل به غذاهای سبک و معتدل و زود هضم نمایید مانند حبوبات، سبزیجات و میوه‌ها چون در فصل بهار به حکم تغییر در طبیعت همه چیز (خواه حیوانی و خواه نباتی) عوض می‌شوند؛ لذا بیشتر اطباء توصیه می‌کنند که انسان‌ها قبلاً با خوردن مسهل، دستگاه جهاز هاضمه خود به خصوص مجاری صفرا را پاک و تمیز کند و برای این کار مسهل‌های جوشانده نباتات بخورند، صبح‌ها استحمامم کنند و به شادی و طرب مشول شوند و در جاهای خلوت و آرام بنشینید تا با این کارها بدن خود را آماده حرارت تابستان بکنند و هم برای مقابله با پاییز و زمستان مهیا شوند.
در ماه دوم بهار گوشت و چربی کم بخورند، بیشتر از غذاهای سرد مزاج استفاده کنند و از همه نوع وسایل تولید برودت برای از بین بردن تاثیر حرارت استفاده کنند و آب زیاد بخورند تا جبران آن آب‌هایی باشد که به شکل عرق از بدن بیرون می‌آید. در این ماه باید غذاهای لطیف مانند گوشت سفید نیم پخته خورد و نباید پیاز، ریحان، پونه و ترشی خورد.
ماه دوم بهار که نیسان است سی روز است. (25 فروردین تا 23 اردیبهشت)
در این موقع باید غذاهای کباب شده و گوشت شکار خورد، جماع خوبست، در حام بدن را روغن مالی کردن خوبسن، همچنین بو کردن گل‌ها و ریاحین خوبست.
ماه سوم بهار (از 24 اردیبهشت تا 23 خرداد)
از خوردن غذاهای شور و گوشت‌های سنگین مانند گوشت گاو و شیر خودداری کنید. در این موقع از ماه استحمام در اول روز خوبست ولی نباید قبل از خوردن غذا ورزش کرد.
اصل حلیت در خوردنی‌ها
«فَکُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلالاً طَیِّباً وَ اشْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ» (41) «پس، از آنچه خدا روزیتان کرده است، حلال و پاکیزه خبورید؛ و شکر نعمت خدا را بجا آورید اگر او را می‌پرستید.»حضرت امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: بدنِ آدمی بر غذا پایه ریزی شده است. (42)
پیامبر خدا (ص) فرمود: آنکه غذا کم خورد، معده‌اش سالم می‌ماند و صفای دل می‌یابد و هر که پرخور باشد، معده‌اش بیمار و قلبش سخت شود. (43)
امام رضا (علیه‌السلام) فرموده‌اند: هر که می‌خواهد تندرست و دارای بدنی لاغر و چابک باشد از شام شبش کم کند. (44)
امام علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: هر که در هنگام شرع خوردن غذا یا نوشیدنی، نام خدا را بر زبان آورد و در پایان، خدا را حمد و سپاس گوید، هرگز درباره‌ی نعمت آن خوراک از او سئوال نخواهد شد. (45)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: هر که قبل از غذا دست‌هایش را بشوید، در اول و آخر آن غذا به او برکت داده شود و تا زنده است در رفاه به سر می‌برد و از بیماری جسمی در امان می‌ماند. (46)
توصیه‌هایی در مورد داندان ها در عید نوروز و خوردن شیرینی جات
امام رضا (علیه‌السلام) در توضیه هایی که به مامون کردند در مورد دندان‌ها چنین فرمودند: در پاک کردن دندان‌ها از مواد سفت که تولید خراش در دندان‌ها و یا لثه می‌کنند خودداری شود. از خوردن موادی که به سلامتی دهان لطمه وارد می‌کند مثل طعام‌های خیلی گرم، مواد سوزاننده خراش دهنده خودداری کنید. قبل از خوردن شیرینی جات مقداری نان بخورد تا خورده‌های نان میان دندان‌هایش برود و شیرینی جات میان دندان‌هایش نماند.پس از خوردن شیرینی یا غذاهای گرم، آب سرد ننوشید چون دندان‌های خود را از دست می‌دهید. بهترین چیزی که برای مسواک مفید می‌باشد پوست شاخه‌های اردک می‌باشد. زیرا این مسواک دندان‌ها را شفاف و دهان را خوشبو و لثه‌ها را محکم می‌کند و از فاسد شدن بیخ دندان‌ها جلوگیری می‌کند.
امام دوایی برای شستن دندان‌ها و حفظ آنها می‌دهند تا کسی که می‌خواهد دندان‌هایش از آفت فرسودگی و خرابی ایمن بماند از این دارو استفاده کند:
(1) - قرن الایل (رازیانه آبی) را در ظرف در بسته روی آتش بسوزانید و خاکسترش را جمع کنید. (یک دانه)
(2) - میوه درخت گز (دانه‌های کوچک آن به مقدار یک واحد)
(3) - گل سرخ (به مقدار یک واحد).
(4) - سنبل الطیب (به مقدار یک واحد).
(5) - نمک اندرانی که شبیه بلور است (به مقدار یک چهار واحد)
همه را مخلوط نموده بکوبید، تا کاملاً نرم شود این گرد را برای شستن دندان به کار برید، چون این کار لثه را محکم و مینا را شفاف و رنگ زرد دندان‌ها را از بین می‌برد و دندان را از آفت و خرابی مصون می‌دارد.
هر کس می‌خواهد دندانش سفید و براق باشد، مقداری از نمک آندرانی را با مقداری از کف دریا به نسبت مساوی بکوبد و نرمش کند و به وسیله مسواک به دندان‌ها بکشد تکرار این کار موجب سفید شدن دندان‌ها می‌گردد.
جمع بندی
در جمع بندی که از روایات به دست می‌آید می‌توان به این نکته رسید که عوامل بی‌نیازی از پزشک یک آیین نامه 4 ماده‌ای است که آقا امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) این گونه بیان فرمودند:(1) - آماده غذا خوردن نشو، جز در صورت گرسنگی!
(2) - حتماً در حالی که میل و اشتها به غذا داری، از آن دست بردار!
(3) - ر موقع خوردن غذا مراقب باش تا خوب جویده گردد!
(4) - قبل از خواب، حتماً قضاء حاجت کن! (به دستشویی بروید).
نکات پایانی
خوردن برای خوردن نیست برای انجام وظیفه است «فکلوا ... واشکُروا...» غذا خوردن باید هدفدار باشد نه بر اساس هوس. «کُلوا ... واعلموا»در قرآن ر کجا فرمان خوردن آمده، در کنارش مسئولیتی آمده است: «کُلوا... وَاشکروا» (بقره/ 168) - «فکلوا ... اطعَموا» (حج/28)
«کلوا ... واعملوا صالحاً» (مومنون/51) «کلوا ... لاتشربوا» (اعراف/31)
اسراف در غذا و پرخوری، منشأ بسیاری از بیماری‌های جسمی و روحی و مایه‌ی سنگدلی و محروم شدن از چشیدن مزه‌ی عبادت است. چنان که پیامبر (ص) فرمودند: «المعده بیت کل داء» معده کانون هر بیماری است. پزشک مسیحی پس از شنیدن این آیه و حدیث گفت: تمام علم طب، در این آیه و این سخن پیامبر شما نهفته است. (تفسیر مجمع البیان)
تمام این صحبت‌ها و حرف‌ها که راجع به عید نوروز زدیم برای این بود که یک نتیجه گیری کلی داشته باشیم و آن اینکه این عید هم مثل عیدهای قبلی دیگر و این ساعات و لحظات و سال‌ها و هفته‌ها و روزهای عمرمان است که دارد سپری می‌شود و ما خود را به خواب زده‌ایم و در غفلت، زندگی می‌کنیم و نمی‌دانیم چه عقوبت‌هایی در انتظار ماست.
در پایان بحث احادیث و نکته‌هایی را راجع به تلف کردن عمر بیان می‌کنم تا در این سال جدید و نوروز جدید از لحظه لحظه عمرمان کمال بهره و استفاده را ببریم.
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: اگر از ضایع کردن عمر گذشته‌ات عبرت گیری، بیگمان از ضایع شدن باقیماندهی آن جلوگیری کنی. (47)
پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: چهار چیز را پیش از چهار چیز غنیمت شمار: جوانی‌ات را پیش از پیری خود، تندرستی‌ات را پیش از بیماری‌ات، توانگریت را پیش از نیازمندیت و زندگیت را پیش از مرگت. (48)
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: به سوی عمل بشتابید و از فرا رسیدن ناگهانی مرگ بترسید؛ زیرا آن امیدی که به بازگشت روزی هست، بازگشت عمر نیست. (49)
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: آنچه زا عمر تو گذشته، مدتی است که به سر آمده و آنچه مانده امیدی است (که ممکن است تحقق نیابد و عمری در کار نباشد) و وقتی که در آن هستی زمان عمل است. (50)
پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: روز قیامت برای هر روز از روزهای عمر بنده بیست و چهار گنجینه، به تعداد ساعات شبانه روز گشوده می‌شود. گنجینه‌ای را پر از نور و شادمانی می‌بیند و با مشاهده‌ی آن چنان شادی و سرور به او دست می‌دهد که اگر میان دوزخیان تقسیم شود احساس دد آتش را از یادشان می‌برد. این گنجینه ساعتی است که در آن پروردگارش را اطاعت کرده است. سپس گنجینه‌ی دیگری برایش باز می‌شود و آن را تاریک و بدبو و وحشتناک می‌یابد و از مشاهده‌ی آنچنان ترس و وحشتی به او دست می‌دهد که اگر میان بهشتیان تقسیم شود، نعمت بهشت را به کام آنها تلخ می‌سازد و آن ساعتی است که در آن پروردگارش را نافرمانی کرده است. تن گاه گنجینه‌ی دیگری برایش گشوده می‌شود و آن را خالی می‌یابد و در آن چیزی که او را شادمان یا ناراحت کند یافت نمی‌شود و آن ساعتی است که در آن خواب بوده یا به امور مباح دنیا اشتغال داشته است. پس از اینکه می‌توانسته ایت ساعت و لحظات را با کارهای خوب پُر کند و نکرده است چنان تاحساسی از غبن و اندوه به او دست می‌دهد که در وصف نمی‌گنجد. اشاره به همین جاست که خدای متعال فرموده است: «ذلِکَ یُوم التّغابن»؛ آن روز روز مغبونی است. (51)
امام علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند:ای مردم! اینک، اینک، تا که بندها باز است و چراغ فروزان و در توبه باز؛ پیش از آن که قلم از نوشتن اعمال باز ایستد و دفتراعمال بسته شود. (52)
پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: هر کس درباقیمانده ی عمر خوش کار نیک کند، به گناهان گذشته‌اش مؤاخذه نشود و هر کس در باقی مانده‌ی عمرش گناه و بدی کند، درباره‌ی اعمال سراسر عمرش بازخواست شود. (53)
چه زیبا سروده است شاعر که:
روزگار بر سر عمرم با من چانه زد و من به او گفتم
عمرم را به دمیا و هر آنچه در دنیاست نفروشم
سپس اندک اندک به رایگان از من خرید
بریده باد دستان سودایی که فروشنده ا ش زیان کرد.
امام علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: هر کس طالب ماندن است، که البته ماندنی در کار نیست، صبح زود صبحانه بخور، کفش خوب بپوشد، قرض خود را کم کند و با زنان کمتر نزدیکی کند. (54)
تذکرات و نکات پایانی
امام سجاد (علیه‌السلام) در دعای مکارم الاخلاق از خداوند چنین مسئلت می‌کند: خداوندا! اگر عمرم ن وسیله خدمت در راه اطاعت تو باشد، عمر مرا طولانی کن ولی اگر عمر من چراگاه شیطان خواهد بود، آن را قطع نما.قرآن، دنیا را بازار می‌داند و مردم را فروشنده و عقاید و اعمال انسان را در طول عمر، کالای این بازار. در این بازار، فروش اجباری است ولی انتخاب مشتری با انسان است، یعنی ما نمی‌توانیم آنچه را داریم، از قدرت و عمل و عقیده رها بگذاریم، ولی می‌توانیم مسیر عقاید و کردار را سود بخش یا زیان آور قرار دهیم.
طول عمر مهم نیست، بهره از عمر مهم است. خداوند برای عمر انسان دو نوع زمان بندی قرار داده: یکی حتمی که اگر همه‌ی مراقبت‌ها هم به عمل آید، عمر (مانند نفت چراغ) تمام می‌شود؛ و دیگری غیر حتمی که مربوط به کردار خودمان است، مثل چراغی که نفت دارد، ولی آن را در معرض طوفان قرار دهیم.
در روایات، کارهایی چون صله‌ی رحم، صدقه، زکات و دعا سبب طول عمر و اعمالی چون قطع رحم و ظم سبب کوتاه شدن عمر دانسته شده است. مدت عمر و پایان زندگی، به دست ما نیست. هر عمر طولانی ارزشمند نیست، شیطان هم عمر طولانی دارد. بالاترین خسارت‌ها، خسارت نفس و عمر انسان است، نه زیان‌های مالی. بزرگ‌ترین خسارت انسان، هدر دادن عمر و استعدادهای خویش است.
در پایان بحث خود را با جملات زیبای رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی (قدس سره) در مورد عید نوروز به پایان می‌برم:
از آداب امروز روزه گرفتن است، از آداب امروز دعا کردن است، نماز خواندن است و این به ما می‌فهماند که ملتی بخواهد به راه راست برود و بخواهد استقلال خودش را، آزادی خودش را بخواهد حفظ کند باید در عیدش و در غیر عیدش تذکر داشته باشد ذکر خدا بکند. (55)
تحویل حال الی احسن حال این است که انشاء الله در این سال نوم ا تغییرات روحی بدهیم یعنی واقعاً تحول برایمان حاصل بشود او به این است که همان طوری که سیره انبیاء از اول تا آخر بوده سات که جنگ و صلحشان برای خدا بوده است ... (56)
یا مقلب، قلب من در دست توست یا محول، حال من سرمست توست
کن تو تدبیری که در لیل و نهار حال قلب من شود همچون بهار
ساقیا آمدن عید مبارک بادت وآن مواعید که کردی نرود از یادت
(حافظ)
جهان بر ابروی عید از هلال وسمه کشید هلال عید در ابروی یار باید دید
(حافظ)
عید است و آخر گل و یاران در انتظار ساقی به روی شاه ببین ماه و می به یار
(حافظ)
یا مقلب القلوب و الابصار/ سال نو آمد و نیامد یار
یا مدبر اللیل و النهار/ بی‌حضورش چه اشتیاق بهار
یا محول الحول و الاحوال/ منتهی کن فراق را به وصال
حول الی احسن الحال/ به امید فرج همین امسال.
پی نوشت:
(1) - مائده/ 114.
(2) - وسائل الشیعه/ ج 15/ ص 308؛ میزان الحکمه/ ج 9/ ص 420/ ح 14604 به نقل از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید/ ج 20/ ص 73.
(3) - میزان الحکمه/ ج 9/ ح 14609/ ص 4203 به نقل از بحارالانوار/ ج 59/ ص 92/ح 1؛ متدرک الوسائل/ ج 6/ ص 3522.
(4) - من لا یحضر الفقیه / ج 3/ ص 300؛ میزان الحکمه/ ج 9/ ح 1461/ ص 4203.
(5) - میزان الحکمه/ ج 9/ ح 14612/ ص 4203.
(6) - شاید در میان ارتش منصور عناصر ایرانی بوده‌اند و او برای جلب رضایت آنها دست به این کار زده است.
(7) - بحارالانوار/ 59/ 100/2 و ج 48/108/9؛ میزان الحکمه/ ج 9/ ح 14613/ ص 4203.
(8) - وسائل الشیعه/ ج 8/ ص 172؛ میزان الحکمه/ ج 9/ ح 14610/ ص 4202.
(9) - بحارالانوار/ ج 74/ ص 196، به قل از کتاب گنجینه معارف/ج 1 / ص 601.
(10) - نساء/ 1.
(11) - محمد/ 22 و 23.
(12) - نساء/ 36.
(13) - رعد/ 25.
(14) - الکافی/ ج 2/ ص 347.
(15) - همان/ ج 2/ ص 641.
(16) - همان/ ص 152.
(17) - الکافی/ ج 2/ ص 151.
(18) - جامع الاخبار/ ص 106.
(19) - کافی/ ج 2/ ص 151.
(20) - غررالحکم/ ج 1/ ص 463.
(21) - غررالحکم/ ج 1/ ص 465 / ح 3564/12.
(22) - همان/ ص 464/ ح 3565/13.
(23) - جامع السعادات/ ج 2/ ص 260.
(24) - البحار/ 84/11/87 به نقل از میزان الحکمه/ ج 6/ ح 9042/ ص 2632.
(25) - غررالحکم/ ج 1/ ح 4272/2/ ص 548.
(26) - کنزالعمال/ ص 9330.
(27) - اعراف/ 26.
(28) - نحل/ 81.
(29) - الترغیب و الترهیب/ 3/88/3، میزان الحکمه / ج 11/ ح 18062/ ص 5285.
(30) -کافی/ ج 6/ 449/1.
(31) - کنزالعمال/ 41172.
(32) - البحار/ ج 79/ ص 312.
(33) - کنزالعمال/ 41210.
(34) - امالی طوسی/ 539/ 1162، میزان الحکمه/ ج 11.
(35) - الکافی/ 6/441/3؛ بهشت اخلاق/ج 2 /ص 723.
(36) - کنزالعمال/ 26009؛ بهشت اخلاق/ ج 2/ ص 723.
(37) - کنزالعمال/ 41143؛ میزان الحکمه/ ج 11/ ح 18098/ ص 5293.
(38) - فرقان/ 47.
(39) - بقره/ 187.
(40) - اعراف/ 26.
(41) - نحل/ 114.
(42) - الکافی/ ج 6/ ص 294.
(43) - نهج البلاغه/ 19/ 187؛ گنجینه معارف/ ج 2/ ص 279.
(44) - مستدرک الوسائل/ ج 16/ ص 458.
(45) - الکافی/ ج 6/ ص 294.
(46) - الکافی/ ج 2/ ص 290.
(47) - میزان الحکمه/ ج 8/ ح 14191/ ص 4035؛ غررالحکم/ 7589.
(48) - میزان الحکمه/ ج 8/ ح 14194/ ص 4035؛ الخصال: 239/85.
(49) - میزان الحکمه/ ج 8/ ح 14195/ ص 4037؛ نهج البلاغه/ خطبه 114.
(50) - غررالحکم/ 3462؛ میزان الحکمه/ ج 8/ ح 14196/ ص 4037.
(51) - بحارالانوار/ ج 7/ 262/ 15.
(52) - تنبیه الخواطر/ ج 2/ ص 89.
(53) - امالی صدوق/ 56/9.
(54) - عیون اخبارالرضا (علیه‌السلام)/ ج 2/ 38/ 112.
(55) - صحیفه نور/ ج 17/ ص 215.
(56) - صحیفه نور/ ج 21/ ص 106.
1. قرآن کریم
2. مفاتیح الجنان/ اعمال عید نوروز، بی‌جا، بی‌تا
3. میزان الحکمه همراه با ترجمه فارسی/ مولف محمد محمدی ری شهری/ مرکز تحقیقات دارالحدیث/ ویرایش سوم- قم دارالحدیث 1379.
4. ثمرات الحیات/ مولف سید محمود امامی اصفهانی/ انتشارات قائم آل محمد (ص)/ نوبت چاپ ششم/ 1387 چاپخانه‌ی ولیعصر (علیه‌السلام).
5. معراج السعاده/ تالیف ملا احکد نراقی/ ناشر: موسسه انتشارات قم: هجرت/ تابستان 1381.
6. گنجینه معارف/ تالیف محمد رحمتی شهرضا/ قم 1385/ انتشارات صبح پیروزی/ نوبت چاپ چهارم 1386/ چاپ نویداسلام.
7. بهشت اخلاق/ مهدی نیلی پور/ قم: موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)/ سوم/ پاییز 1386.
8. غررالحکم و درالکلم آمدی (ره) به صورت موضوعی با شرح و ترجمه فارسی/ به قلم هاشم رسولی محلاتی/ تهران، دفتر انتشارات فرهنگ اسلامی- چاپ دهم 1386.
9. پندهای جاویدان/ محمد محمدی اشتهاردی/ تهران، موسسه انتشارات نبوی، چاپ اول، زمستان 1379.
10. طب الرضا (علیه‌السلام) و طب الصادق علیهما السلام/ تحقیق مرتضی عسکری ترجمه کاظمی خلخالی / قم: فؤاد، چاپ دهم 1382، چاپخانه سلمان فارسی.
11. روایات از نرم ا فزار علوم اسلامی.
نویسنده: عباس یسلیانی
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}