گل آفتابگردان

تاريخچه :
 

آفتابگردان بومي آمريكاست . از 2600 سال قبل از ميلاد مسيح بومي مكزيك بوده و احتمالاً پس از آنجا بومي دره هاي مي سي سي پي شده است. اين گياه در قرن شانزدهم ميلادي توسط فرانسيسكو پيزارو به اسپانيا برده و كشت شد. در قرن 18ميلادي مصرف روغن آفتابگردان به طور گسترده در اروپا معمول گشت.

تركيبات مهم:
 

آفتابگردان نزديك به50 درصد روغن،حدود 24 درصد مواد پروتئيني و حدود 20 درصد مواد هيدروكربني، ويتامين هاي E,B1,B5,A و املاح معدني مهمي ازجمله منگنز،منيزيم،مس، سلنيوم،فسفر،پتاسيم،آهن و روي در خود دارد. مهم ترين اسيدهاي چرب روغن آفتابگردان اسيدهاي اولئيك بالاترين درصد را تشكيل مي دهد. تركيبات ديگر دانه شامل ليستين ،آلبومين،گلبولين، فيتين، آرژينين وآنزيم هاي ليپاز،فنولازو اسيدهاي هليان تنيك و اسيد هليانتيك مي باشند. گل ها تركيبات فلاونوئيدي ،آنتوسيانين،رزيني،تانني و هتروزيدي دارند.

مهم ترين اثرات گزارش شده:
 

ضدالتهاب،ضدتب،ادرارآور،ملين
محرك،خلط آور،ضدكرم و مسهل.

گياه شناسي:
 

آفتابگردان گياهي است يكساله با ساقه اي راست و خشن كه ارتفاع آن به بيش از2 متر و گاه حتي به 3/5 متر مي رسد. برگ ها بزرگ،منفرد،قلبي شكل ،دندانه دار و پوشيده از كرك مي باشند. كاپيتول آن بسياربزرگ است و قطر آن تا 25 سانتي متر مي رسد. بر روي نهنج آن دو نوع گل زبانه اي (دركنار)و لوله اي(در وسط)به رنگ زرد قرار دارند. كاپيتول ها با بزرگ و سنگين شدن به حالت خميده و آويخته در مي آيند. ميوه آن فندقه ،بزرگ و تقريبا بيضي شكل با دو برجستگي و به رنگ بنفش تيره تا سياه و گاهي همراه با خطوط سفيد يا خاكستري است كه مغز روغن داري درون آن قرار دارد. مغزها حدود 50درصد وزن ميوه را تشكيل مي دهند و حدود 45 درصد روغن دارند. كشت آفتابگردان به خاطر استخراج روغن آن در نقاط مختلف جهان،ازجمله ايران معمول است.

دارو شناختي و اثرات مهم:
 

روغن آفتابگردان غير از مصرف غذايي،در بسياري از حامل هاي دارويي كاربرد دارد. همچنين ،در تهيه مارگارين ،ارزان تر از روغن زيتون مي باشد. روغن هاي آفتابگردان مختلفي در بازار وجود دارند كه تفاوت آنها در ميزان درصد اسيد اولئيك شان است. اين اسيد چرب كه از نوع چربي هاي غيراشباع مي باشد،از چربي هاي مناسب تغذيه اي است. حتي گاهي درصد اين اسيد چرب را در روغن آفتابگردان ،بالاتر از درصد چرب آن در روغن زيتون تنظيم مي كنند.
يكي از كاربردهاي بسيارجالب گياه آفتابگردان در سال هاي اخير،جذب مواد سمي از جمله سرب،آرسنيك و اورانيوم از خاك است. از اين خاصيت در جذب اورانيوم ،سزيوم-137و استرانسيم90 بعد از انفجار نيروگاه چرنوبيل در شوروي سابق استفاده شد. در قديم از عصاره گل هاي تازه به عنوان ضد تب و مالاريا استفاده مي كردندكه اين اثر مربوط به خواص ضد ميكروبي آن است. همچنين ،اسانس گل آفتابگردان داراي خاصيت التيام زخم مي باشد.
اسيدهاي چرب غيراشباع تخمه آفتابگردان و وجود فيتوسترول در آن،باعث كاهش كلسترول خون مي گردد. به همين دليل در سال هاي اخير روغن هاي متفاوتي با درصد اسيدهاي چرب غيراشباع،از جمله روغن هاي با درصد بالاي اسيد اولئيك ،به بازار عرضه شده كه اثرات كاهش كلسترول و چربي آن قابل مقايسه با روغن زيتون مي باشد.
منيزيم قابل ملاحظه موجود در دانه آفتابگردان به سلامت استخوان كمك و از خستگي ،بي حالي،سردردهاي ميگرني و بالا رفتن فشارخون جلوگيري مي كند. اخيراً تركيبي از گل آفتابگردان جدا كرده اند كه خاصيت ضد ويروس ايدز دارد. اين موفقيت كه اميد تازه اي در توليد داروهاي درمان ايدز ايجاد نموده ،به شدت در حال پژوهش و بررسي است.

نكات قابل توجه:
 

1-پس از روغن گيري دانه آفتابگردان ،از تفاله آن به عنوان غذاي دام استفاده مي شود.
2-به تازگي آفتابگردان هايي كشت مي شود كه گل آن كاملا به سمت پايين افتاده است. اين نوع آفتابگردان جذابيت كمتري نسبت به انواع تزئيني دارد،ولي كمتردر معرض آسيب پرندگان قرارگرفته و به امراض گياهي كمتري مبتلا مي شود.
3-گياه آفتابگردان شيرابه اي توليد مي كند كه ازآن در تهيه لاستيك هاي كم آلرژي استفاده مي شود.
4-بعضي اقوام سنتي آمريكا طبق رسوم خود گياه آفتابگردان را در لبه شمالي كشتزارهاي خود به عنوان چهارمين خواهر به همراه سه خواهرديگر(ذرت،لوبيا وكدو)مي كارند.
5-علت نام آفتابگردان براي گياه ،چرخش گل هاي آن به سمت پايين است . نهنج گل كه در معرض نور خورشيد است ، صبح به سمت شرق ،غروب به سمت غرب و هنگام ظهر رو به بالا قرار مي گيرند. اين پديده را هليوتريپيسم مي نامندكه يكي از شگفتي هاي خلقت گياهان مي باشد. علت نام آفتابگردان براي گياه،چرخش گل هاي آن به سمت آفتاب است. نهنج گل ها كه در معرض نور خورشيد است .
6-نام جنس آفتابگردان (Helianthus)از دو كلمه يوناني به نام Heliosبه معني خورشيد وAnthousبه معني گل گرفته شده است.
7-روغن فشاراول تهيه شده از دانه ها بدون دخالت حرارت استخراج مي شود كه داراي بهترين كيفيت و رنگ زرد روشن مي باشد و در تغذيه مورد استفاده است. روغن هاي بعدي تحت تاثيرحرارت استخراج مي شوند كه رنگ تيره و بوي مشخصي دارند و بيشتردر صنايع مورد استفاده قرارمي گيرند.
8-با وجودي كه ارتفاع گياه معمولا تا2مترمي باشد و حداكثر ممكن است به 3/5 متر برسد،ولي در سال 1567،اين گياه با ارتفاع 12متر در پادوا و بعدها با ارتفاع 8متر در مادريد و در سال هاي اخير به ارتفاع 8 متر در هلند،اونتا رنو و كانادا گزارش شده است.
9-آفتابگردان در فرهنگ هاي مختلف جهان به نوعي سمبل تبديل شده است. به عنوان مثال ،ناحيه اي در ايالت كانزاس آمريكا بدين نام نهاده شده است. همچنين،يكي از شهرهاي گل در ژاپن به اين نام مشهوراست. آفتابگردان گاهي به نام «ايدئولوژي سبز»به كاررفته و در قرن نوزدهم سمبل حركت و پيشرفت هنر و زيبايي شناخته شد.
10-حداقل 32 واريته مختلف از آفتابگردان در نقاط مختلف جهان وجود داردكه ممكن است از نظر شكل ظاهر نيز با هم متفاوت باشند.
11-درسال 1979دانشمندي به نام وگل مدل طرح نهنج گل آفتابگردان را از نظر رياضي،طرز قرار گرفتن و زواياي دانه ها(ميوه )نسبت به هم و تعداد آنها را كشف و به صورت فرمولي درآورد. او با اين مطالعه اثبات كرد كه نظم و هماهنگي عجيب طبيعت مانند هماهنگي بين دو قطب كره زمين است. اين فرمول و مدل امروز در برنامه هاي كامپيوتري مورد استفاده طراحان مي باشد.
منبع:دنياي تغذيه ش 104