مقام چهارگاه

گذري بر تلاوت ترتيل
 

يکي ديگر از نغمه هايي که در تلاوت ترتيل کاربرد دارد، مقام چهارگاه است. اين نغمه خاستگاه ايراني دارد و حتي مي توان گفت يک آهنگ فارسي است و امروزه در سرزمين اعراب، رنگ و بوي عربي گرفته و در قرائت قرآن به نام مقام «عجم» از آن استفاده مي کنند. يکي از معروف ترين قطعاتي که در اين نغمه اجرا شده است، شعر معروف: «کجاييد اي شهيدان خدايي بلاجويان دشت کربلايي».
هم چنين تلاوت سوره مبارکه تکوير استاد عبدالباسط، که به شکلي زيبا در اين مقام اجرا گرديده است. مقام چهارگاه معمولاً در آياتي با مضامين دعا، بهشت، توبه، معجزات، نشانه ها و آيات الهي اجرا مي شود و در واقع نغمه اي است که علي رغم جذابيت و سادگي اش، حالت يادآوري و خاطره انگيزي دارد و برخي گوشه هايش انسان را متأثر از حزني معنوي مي گرداند. هم چنين در ايجاد شور و هيجان در شنونده بسيار موثر است.
تقريباً بيشتر اساتيد قرائت از نغمه چهارگاه در تلاوت ترتيل استفاده نموده اند. هرچند در اين بين، بهترين اجرا از آن اساتيدي مانند: محمد صديق منشاوي، سعد الغامدي و مشاري العفاسي مي باشد. اين نغمه معمولاً بعد از مقام رست اجرا مي شود. مثال:
1-استاد محمد صديق منشاوي:صفحه سوم سوره بقره.
2-استاد سعد الغامدي: سوره انعام از ابتدا تا آيه 18.
3-استاد مشاري العفاسي: سوره بقره از آيه 90تا101.
عزيزاني که قصد دارند اين نغمه را فراگرفته و در تلاوت ترتيل اجرا نمايند، ابتدا بايد تلاوت استاد منشاوي را با تمرين و تکرار ياد گرفته و سعي کنند درست مانند ايشان در آيات ديگر اجرا نمايند و پس از آگاهي و تسلط کافي، تلاوت هاي ساير اساتيد که در اين نعمه اجرا شده است را گوش داده و قطعات و رديف هاي مورد نظر را جدا ساخته و با تلفيقي زيبا اجرا نمايند.
شما مي توانيد پس از قرائت نغمه بيات به نغمه رست منتقل شده و سپس نغمه چهارگاه را اجرا نماييد.(بيات -رست-چهارگاه)
در پايان لازم به ذکر است که برخي از اساتيد زماني که اين مقام را تلاوت مي کنند، وارد نغمه صبا نيز مي شوند، به عبارت ديگر نغمه چهارگاه را با نغمه صبا ترکيب مي کنند، شايد دليل آن، برخي از خصوصيات مشترک اين دو نغمه باشد، مانند حزن و سوزي که در آن ها وجود دارد. هم چنين در قرائت تحقيق برخي از قاريان، نغمه ماهور را با نغمه چهارگاه ترکيب مي کنند، هم چنان که استاد شحات محمد انور در سوره مبارکه مائده در آيه 114:«... ربنا انزل علينا مائده من السماء تکون لنا عيدا...»هم زمان با قرائت چهارگاه، در مدّ «مائده برمي گردد و سبب زيبايي و جذابيت خاصي شده و شما مي توانيد قطعه را گوش داده و از آن حظّ و بهره معنوي ببريد.
منبع: نشريه نسيم وحي شماره 28