نئاندرتال‌ها چقدر انسان بودند؟

در دو دهه اخير، باستان شناسان درباره پسرعموهاي ما، نئاندرتال ها که بيش از 200هزار سال پيش در اروپا و آسيا ساکن بودند و حدود 28 هزار سال قبل به طور اسرارآميزي ناپديد شدند، تحقيقات زيادي کرده اند. مهم ترين بخش اين تحقيقات، شامل بررسي شباهت سبک زندگي و رفتارهاي اجتماعي نئاندرتال ها با هوموساپينس ها(خودمان) است. اشياي باقيمانده از اين انسان هاي نخستين به خصوص زيورآلات شان که استفاده هاي نمادين داشته و نشانگر فرهنگ آنها بوده، اساسي ترين سند براي بررسي رفتار آنها و مقايسه اش با رفتارهاي انسان هاي مدرن است. بعضي از پژوهشگران مي گويند که پيش از حضور انسان هاي مدرن در اروپا، حدود 40 هزار سال پيش، نئاندرتال ها مراسمي نمادين داشته اند. اما بعضي از منتقدان اين نظريه هم مي گويند که آنها در دوره کوتاه رقابت با ما بوده که اين چيزها را از ما غنيمت گرفته اند. به هر حال نئاندرتال ها يا آن گونه که بين مردم رايج است ،«انسان هاي اوليه» حدود 300 قرن پيش ناپديد شدند و رازهاي زيادي از خود باقي گذاشتند. مهم ترين راز البته نحوه نابودي آنهاست. در بهار سال 2009 نتايج تحقيقاتي نشان داد که احتمالاً يکي از مهم ترين دلايل نابودي نئاندرتال ها اين بوده که ما (هوموساپينس ها)آنها را خورده ايم !اما هنوز اين مسأله به طور کامل رد يا اثبات نشده است. دراينجا مي خواهيم نگاهي داشته باشيم به يکي از عادت هاي عجيب و غريب نئاندرتال ها:

آرايش کردن و آويزان کردن زيورآلات.
 

تقريبا 25 سال است که ديگر مطمئن شده ايم خاستگاه ما انسان هاي امروزي آفريقا بوده و بعد با مهاجرت هاي گسترده ،در همه جاي جهان پخش شده ايم و محل زندگي انسان هاي قديمي تر مانند نئاندرتال ها را تغيير داده ايم. سال 1979، باستان شناسان در فرانسه اسکلت نئاندرتالي را کشف کردند. آن زمان کارشناسان تصور مي کردند آرايش بدن و تزئينات و زيورآلات از جنس استخوان در کنار ساير عناصر، ساخته دست انسان هاي مدرن است اما پژوهش هاي بعدي نشان داد که خود نئاندرتال‌ها اين طور آرايش مي کرده اند. در سال 1995 هم محققان بقاياي انساني را در همان دوره زماني، در جايي ديگر در فرانسه کشف کردند که آن نيز نئاندرتال بود و چنين آرايشي داشت. اهميت اين کشف ها دراين است که گونه ها، هم با آناتومي بدن و هم با رفتارشان شناخته مي شوند. بنابراين همان طور که نئاندرتال ها بدني همانند انسان هاي مدرن نداشتند، نمي توان رفتاري امروزي نيز براي آنها تعريف کرد. اين کشف ها، رفتارهاي اجتماعي نئاندرتال ها را توضيح مي دهد و شايد در آينده کليد نابودي معماگونه آنها باشد، معمايي که جواب آن به ما کمک مي کند راه هاي نابودي گونه خود را بهتر شناخته و در صورت امکان از آن جلوگيري کنيم. براي تطبيق اين نتايج با نظريه هاي مبني بر اينکه فقط انسان هاي مدرن توان ساختن اين محصولات پيشرفته را دارند، برخي دانشمندان مي گويند که نئاندرتال ها از روي ساخته هاي دست ما تقليد کرده يا هنگام داد وستد يا سفر، اين زيورآلات را به دست آورده اند.

يافته هاي عجيب
 

دو يافته مهم براي ديرينه شناسان انساني بسيار قابل توجه بوده است؛ يکي غاري در جنوبي ترين نقطه در اسپانيا بود که سال 1985 حفاري شد و سه صدف سوراخ سوراخ درآن پيدا شد که اول چندان توجهي جلب نکرد، اما پس از چند سال با پيگيري محققي کشف شد که اين صدف متعلق به 48 تا 50 هزار سال پيش است. اين صدف ها هيچ گاه شسته نشده اند. يکي از صدف ها پوشش يک صدف خوراکي مديترانه اي بود. با تميز کردن آن، لکه اي رويش پيدا شد که مي تواند باقيمانده رنگدانه اي باشد. با تحليل اين لکه، مشخص شد که اين صدف با رنگدانه قرمزي به نام لپيدو کروسيت رنگ شده است. دومين کشف هم صدف حلزوني سوراخ شده اي بود که سال گذشته در اسپانيا کشف شد و مربوط به 10تا 50 هزار سال پيش از حضور انسان هاي امروزي در اروپاست. ابتدا تصور مي شد اين يک فسيل صدف است و هيچ ارتباطي با انسان ندارد اما وقتي آن را تميز کردند، ديدند بسيار تازه و پر از رنگ هاي نقاشي شده روي بدنه اش است. به نظر مي رسيد سطح بيروني نسبتاً سفيد صدف، نارنجي رنگ شده است.

لوازم آرايشي باستان
 

اما اينکه نئاندرتال ها با اين اشيا چه مي کردند، جالب توجه است. به هرحال پيش از مهاجرت انسان هاي امروزي به اروپا، آنها دندان هاي پستانداران يا صدف هايي را مثل آنچه در اسپانيا پيدا شد، سوراخ نمي کردند يا شيار نمي دادند اما با ورود ما به اروپا، چنين کردند. ظاهراً آنها از اين اشيا براي آرايش خود استفاده مي کردند. صدف خوراکي مديترانه اي، احتمالا به عنوان «ظرف نگهدارنده رنگ هاي آرايشي» مورد استفاده قرار مي گرفته است .ساده ترين توضيح اين است که اين رنگ ها براي آرايش بدن به ويژه براي رنگ کردن صورت کاربرد داشته اند. اما اينکه نئاندرتال ها هم مثل بعضي از هوموساپينس ها هر روز بعد از برخاستن از خواب و آغاز روز از اين مواد استفاده مي کردند يا در مواقع خاص براي تشريفات مذهبي يا جشن ها و سوگواري ها، هنوز مشخص نيست.

زيورآلات باستاني
 

داخل يکي از صدف هاي سوراخ شده در نزديکي سوراخ، تکه هاي خاک رس قرمز رنگي چسبيده بود. پژوهشگران مي گويند احتمالاً چون اين صدف رنگ شده و سوراخ شده نمي توان آن را به عنوان ظرف مورد استفاده قرار داد، پس نئاندرتال ها علاوه بر رنگ کردن بدن خود احتمالاً از اين صدف ها به عنوان آويز هم استفاده مي کردند.

تحليل نتايج
 

با اين يافته ها مي توان نتيجه گرفت نئاندرتال ها رفتاري امروزي داشتند، آنها بدني همانند انسان هاي مدرن نداشتند اما رفتاري پيشرفته داشته اند. از روي رفتارهاي آنها مي توان به اين حقيقت پي برد که يا نئاندرتال هاي ساکن اين مناطق از اجداد مشترک نئاندرتال و انسان هاي مدرن به وجود آمده اند و گروه هايي که ما نئاندرتال ها و انسان هاي امروزي مي ناميم، گونه هاي متفاوتي از هم نبودند. پس با وجود تفاوت هاي موجود در اندامشان نبايد موجب شگفتي ما شوند. در واقع ظهور رفتار انسان هاي مدرن کند بوده است. شايد با افزايش جمعيت، دانش انسان ها بالا رفته و موجب رشد هويت اجتماعي شده که در شکل و شمايل زيورآلات و آرايش بدن انسان ها هم به چشم مي خورد. اين نمونه ها نشانگر شروع تغيير رفتار در انسان هاست.

هدف اين پژوهش ها
 

در 1/5 تا 2 ميليون سال پيش يا در بعضي جاها بين 500 هزار تا يک ميليون سال قبل، متوسط اندازه مغز انسان به اندازه مغز انسان هاي مدرن درآمد. اگر ما بتوانيم انساني که در 500 هزار سال پيش مي زيسته را در داخل جنين جانشيني قرار داده و پس از تولد او را مانند انسان هاي امروزي تربيت کنيم. آيا قادر است تا با هواپيما پرواز کند؟ شايد برخي محققان بگويند خير، شايد هم برخي جواب مثبت بدهند.
منبع: نشريه دانستنيها شماره 20