ازسرخاب و سفيداب تا...

... گر تو ببيني نشناسيش باز
 

دقيقاً معلوم نيست که رسم آرايش کردن از چه زماني آغاز شده، اما هر چه که بوده در ابتدا و حتي تا اين اواخر، آرايش کردن امري اعياني و تجملي و مربوط به مواردي معدود و دختران تازه عروس و مانند آن بوده است. در حالي که امروزه برخي از خانم ها بدون آرايش براي خريد نان هم از خانه بيرون نمي روند و حتي همسايه هاي نزديک شان هم آنان را بدون آرايش نديده اند هر چند آنان را بي حجاب و روسري بسيار ديده اند؟!
نکته تأسف بارتر آن که اين عادت به حدي به انحراف و ابتذال کشيده شده، که خانم هاي ايران گوي سبقت را از پيشکسوتان غربي خود ربوده اند و رتبه اول را در مصرف لوازم آرايشي در جهان کسب کرده اند! به علاوه زياده روي آن ها در کميت و کيفيت آرايش خود، حتي زنان توريست غربي را که به ايران مي آيند به تعجب وا مي دارد که قيافه اصلي اين ها چه عيب و ايرادي دارد که چنان خود را مي آرايند که ديگر از چهره اصلي شان چيزي باقي نمي ماند و اگر صورت بدون آرايش آنان را ببينيد گمان مي کنيد فرد ديگري است.
به هر حال فارغ از اين درد و دل ها بد نيست نيم نگاهي به احکام شرعي مربوط به اين پديده زشت و زيبا بيندازيم.

آرايش در اسلام
 

از نگاه اسلام آراستگي و تجمل نمودن خود در مسيري که مورد رضايت خداوند است، امري بسيار مطلوب و مورد سفارش است. تا جايي که نقل شده، رسول خدا (ص) بخش قابل توجهي از درآمد خود را صرف تهيه برخي مواد آرايشي اعم از عطر و روغن و مانند آن مي نمود و اصلاً آراسته بودن انسان در برابر مؤمنان ديگر امري مطلوب است.
اما مهم ترين بخش آرايش و زينت بودن خود، مربوط به روابط زوجين است. يعني آرايش کردن خود براي همسر که اين امر از ارزش و فضيلت بسيار بالايي برخوردار است و رواياتي متعددي در اين زمينه وارد شده. جالب آن که، اين مسأله اختصاصي به زنان نداشته و مردان نيز همه موظفند خود را براي همسران شان بيارايند و حتي در رواياتي نقل شده که برخي از امامان خود را براي همسران شان آرايش مي نمودند و به اصحاب خود نيز توصيه مي نمودند که «زن تو دوست دارد در تو همان زيبايي و زينتي را ببيند که تو دوست داري در او ببيني».(2)
اما همه اين قسم از آرايش ها محدود به روابط درون خانواده و براي همسر است و اگر بنا باشد اين امر به جلب توجه نامحرمان و عرضه زيبايي خود به افراد نامحرم گردد، از منظر دين يکي از زشت ترين رفتارها محسوب مي شود . در واقع آرايش کردن يک زن تنها در دو فضا قابل قبول است: يکي براي همسر که بسيار سفارش شده است و ديگري در محيطي که ازحضور نامحرمان و مفاسد احتمالي ديگر خالي است.
پس همين آراستگي و زينت نمودن خود که از نظر اسلام مطلوب دانسته شده، در مواردي به عنوان عملي بسيار مذموم و گناهي بزرگ معرفي شده و معضلات و مشکلات بسياري را به همراه دارد که برخي از اين موارد را بازگو مي کنيم.
از نظر مباني فقهي و طبق ديدگاه مشهور فقها هر گونه تزئين و آرايش زن در برابر افراد نامحروم حرام محسوب مي شود هر عملي که عرفاً نوعي تزئين و آرايش به حساب بيايد، اگر به قصد نشان دادن به نامحرم باشد حرام است و اگر چنين تزئيني انجام شده است بر زن لازم است که آن را از نگاه نامحرمان بپوشاند. مبناي اين حکم شرعي هم آيه 31 سوره «نور» است که صراحتاً دستور مي دهد زنان زينت هاي خود را براي نامحرمان آشکار نکنند؛ مگر آن چه خود ظاهر است و طبق تفسير روايات، زينت هاي ظاهر همان زيبايي هاي طبيعي دست و صورت است که طبق اصل حجاب، پوشاندن آن واجب نيست. البته در تفسير اين آيه نظرات ديگري هم وجود دارد که به آن ها خواهيم پرداخت.
اما به طور کلي زن موظف به حفظ حجاب در برابر نامحرم است و باز گذاشتن صورت و دست ها هم تنها در صورتي مجاز است که زينت و آرايشي بر آن نباشد؛ والا پوشاندن صورت و دست ها هم واجب خواهد بود.
اما همه ابهامات و اشکالات، در تعيين و تشخيص مصداق زينت است که حل اين مسأله پاسخ بسياري از سئوالات خواهد بود.

زينت چيست؟
 

از نظر فقها منظور از زينت در مسأله حجاب و پوشش هر چيزي است که به نوعي موجب تزئين و زيبايي باشد و عرفاً زينت محسوب مي شود. در نتيجه هر عملي که براي زيبا شدن انجام شود، مصداق زينت محسوب مي شود. چه آرايشي غليظ و کامل با افزودني هاي مصنوعي مجاز و غيرمجاز باشد و چه کارهايي ساده از قبيل پودر زدن يا ابرو برداشتن و حتي بند انداختن، در نتيجه اگر خانمي ابرو گرفته است طبق اين ديدگاه موظف است ابروي خود را درمقابل نامحرمان بپوشاند.
اما در مقابل، برخي از مراجع تأکيد مي کنند برخي از کارها نظير بند انداختن يا استفاده از برخي زيورها اگر به حدي متعارف و عادي شده که حتي زن هاي پير هم انجام مي دهند و تا اين حد جنبه عمومي و عادي دارد، پوشاندن آن بر زنان لازم نيست(3) و بر همين اساس برخي از مراجع به صراحت پوشاندن ابروي برداشته شده را واجب ندانسته اند(4) هر چند چنان که گفتيم مشهور مراجع يا اين امور را هم زينت دانسته و پوشاندن آن را لازم دانسته اند و يا حکم را منوط به زينت بودن اين امور در نظر عرف کرده اند.
پس در اين گونه موارد سه نظر مشخص مطرح شد؛ عده اي از مراجع اين قبيل آرايش هاي بسيار عادي را هم مصداق زينت دانسته پوشاندن آن ها را واجب مي دانند، دسته دوم لزوم پوشش را مشروط به زينت بودن عرفي اين امور دانسته اند و بخشي از اين مراجع معيار زينت بودن عرفي را هم آن دانسته اند که رواج اين عمل به حدي نباشد که حتي در بين پيرزن ها متعارف باشد؛ و دسته سوم از مراجع به طور مشخص مانند ابرو برداشتن، نپوشاندن آن در برابر نامحرمان را جايز دانسته اند.

از يک قلم تا هفت قلم
 

اما در آرايش هاي بيش از اين مقدار، تقريبا اکثر مراجع فتوا يا احتياط وجوبي در پوشاندن دارند. به استثناء آيت الله مکارم شيرازي که در کنار بند و ابرو در استفتائات خود ذکر فرموده اند که «زينت هاي خفيف معمولي اشکالي ندارد.»(5)
البته در همان جا تأکيد شده است که منظور از آرايش ملايم و خفيف در حدي است که جلب توجه افراد را نکند و منشا مفسده اي نشود.در نتيجه نبايد گفت اين رژ لب و ريمل و سايه اي که من مي زنم در مقابل آرايش ديگران چيزي نيست...، بلکه معيار آن تقريباً آرايش بسيار ناچيزي است که افراد عادي متوجه آن نمي شوند و موجب جلب توجه نامحرمان به زيبايي چهره نمي شود.
در مجموع بايد خدمت بانوان محترم عرضه داشت که اگر اهل تقوا و رعايت حلال و حرام الهي هستيد و از روايات شديد و خطرناکي که در مورد عذاب زناني که خود را براي نامحرمان آرايش مي کنند مي ترسيد، براي خود فتوا صادر نکنيد و به اين استنباط ها و تحليل هاي خاله زنک هاي بي سواد هم توجهي نکنيد. بلکه رساله مرجع خود را باز کنيد و مو به مو بر اساس آن عمل کنيد و از هر نوع افراط و تفريط بپرهيزيد و اگر مرجع شما آرايش کم و خفيف را هم جايز نمي داند، تسليم و مطيع باشيد و نظرات مراجع ديگر را با آن نسنجيد و در عالم زنانه خود، مردانه هم نوا با خواجه شيراز شويد که:

فعل خود و رأي خود در عالم رندي نيست.
فعل آن چه تو انديشي، حکم آن چه تو فرمايي

از شما بهتران
 

اما احکام برخي از لوازم آرايشي که معمولاً مورد استفاده طيف خاصي مورد استفاده طيف خاصي از افراد قرار مي گيرد که بعيد است از خوانندگان مجله ما باشند احتمالاً «از شما بهتران» باشند. مانند: ناخن و مژه مصنوعي، يا خال کوبي ابرو (تتو) و يا استفاده از لنزهاي رنگي و عطر و... با توضيحاتي که در قبل داديم روشن مي شود. زيرا به يقين اين موارد زينت محسوب مي شوند و به علاوه جزء زينت هاي عادي و متعارف که همه استفاده کنند نيستند و چندان زينت هاي خفيف هم محسوب نمي شوند.
اما در مورد کاشت ناخن که در سال هاي اخير بسيار رواج پيدا کرده يعني چسباندن ناخن مصنوعي روي ناخن اصلي به شکلي که نتوان آن را در آورد حتي اگر از نامحرم پوشانده شود مشکل ديگري وجود دارد و آن مانع شدن آن براي وضو و غسل است که در نتيجه فارغ از آشکار کردن آن در برابر نامحرمان اصل انجام اين عمل را از نظر برخي مراجع غير مجاز نموده است. بر اين اساس اکثريت مراجع انجام اين عمل غير ضروري را که نوعي ايجاد عمدي مانع براي رسيدن آب به پوست بدن (در وقت طهارت) است جايز نمي دانند.اما برخي مراجع مانند مقام معظم رهبري اصل اين عمل را حلال مي دانند و تکليف وضو و غسل فرد هم آن است که هنگام وضو و غسل روي اين ناخن ها به عنوان «جبيره» دست خيس بکشد و به اصطلاح وضو و غسل جبيره اي انجام دهد.

يا مرگ يا دماغ سر بالا!
 

اما داستان عجيب و غريب جراحي هاي زيبايي هم در مقوله آرايش، حرف و حديث هاي بسياري دارد. طبق برخي آمارها که هيچ منبعي آن را تأييد نکرده است! در ايران بخصوص در بين بانوان 10 درصد جراحي زيبايي انجام داده اند، از ما بقي افراد هم 30 درصد در آرزوي فجيع اين جراحي به سر برده و در اولين فرصت اين کار را خواهند کرد. 50 درصد هم لااقل به انجام اين کار فکر کرده اند، اما به دلائل مختلف منصرف شده اند و10 درصد باقيمانده هم يا اصولاً نيازي به اين کار نداشتند يا اصلاً از اين عمل اطلاعي ندارند؟!
به هر حال به گفته آن خانم محترم حتي تصور دماغ سر بالا هم شادي بخش است چه رسد به داشتن چنين دماغي!
اما سئوال اين است که تکليف اين عمل هاي زيبايي از نظر شرعي چيست؟
به طور مختصر بايد گفت از نظر همه مراجع انجام اين عمل ها اگر مستلزم لمس و نگاه حرام از جانب پزشک باشد جايز نيست و تنها در فرض ضرورت مي توان آن را جايز دانست . مثلا ً فرد دچار سوختگي صورت يا عارضه ديگري شده باشد و براي بر طرف کردن آن مشکل اقدام به اين عمل نمايد، نه اين که براي زيبايي بيش تر وعقب نماندن از دخترهاي فاميل...
برخي ديگر از مراجع، اصل اين عمل هاي زيبايي را هر چند مستلزم لمس حرام نباشد جايز نمي دانند؛ برخي ديگر هم در فرضي که غرض عقلايي در انجام آن باشد و انجام آن مصداق اسراف نباشد حکم به جواز داده اند.
در هر حال اگر فردي جراحي زيبايي انجام داد، تکليف پوشاندن آن از نامحرم چيست؟
در اين خصوص شايد نتوان يک نظر قطعي و همگاني ارائه داد و شرايط در افراد مختلف فرق دارد. به لطف توانمندي جراحان کشور! نتيجه بسياري ازاين عمل ها به زيبايي ختم نمي شود و تنها تغيير و تفاوتي در چهره اتفاق مي افتد و يا فرد توهم زيبايي پيدا مي کند در حالي که واقعاً زيباتر نشده است. در نتيجه اين تغيير در عمل، زينت و زيبايي محسوب نمي شود پس، از محل بحث ما خارج است.
اما اگر اين عمل به زيبايي خاص چهره فرد افزوده باشد و نوعي آرايش دائمي محسوب شود و باعث جلب توجه اين زيبايي براي افراد ديگر هم باشد بعيد نيست که در حالت عادي پوشاندن آن از نامحرم لازم باشد. در هر حال کساني که تن به تيغ جراحان سپردند بايد به طور دقيق در مورد وظيفه خود با دفتر يا سايت مرجع خود مکاتبه کنند و تکليف خود را جويا شوند.

موقعيت هاي خاص
 

همه آن چه تا کنون ذکر شد در خصوص وضعيت عادي و طبيعي بود. و الا در شرايط و موقعيت هاي خاص چه بسا احکام جديدي را به دنبال داشته باشد. يعني برخي از آرايش ها مانند بند انداختن يا ابرو برداشتن، حتي اگر از نظر برخي مراجع جايز دانسته شده مربوط به وضعيتي است که بدانيم اين کار به مفسده و شکل ديگري کشيده نمي شود. ولي اگر خانمي مطمئن باشد همين کار او موجب جلب توجه و نگاه حرام برخي نامحرمان مي شود مجاز به انجام آن نيست. چنان که حتي اگر فردي بداند زيبايي طبيعي چهره او همين اثر را دارد طبق نظر برخي از مراجع مجاز به باز گذاشتن چهره خود نيست.
به علاوه اگر در زمان يا مکان خاصي اين نوع آرايش ها يا استفاده از برخي لوازم مانند عينک دودي و مانند آن موجب انگشت نما شدن فرد گردد هم به عنوان حکم ثانوي اين عمل صحيح نخواهد بود.
اما در کنار همه اين ها بايد توجه داشت که منظور از اختلافات زمان و مکان در حکم ذکر شده شامل مواردي چون مراسم عروسي و خواستگاري و... نمي شود. يعني نمي توان گفت چون امشب عروسي خواهرم است يا امروز عيد است و.. مي توان قدري راحت تر بود با آرايش غليظ و ادکلن هاي قوي در کنار برخي نامحرمان حاضر شد يا حتي مسير خانه يا آرايشگاه تا محل عروسي را طي کرد.
به صراحت بايد عرض کنيم در اين موارد حتي هيچ استثنائي براي خود عروس خانم هم وجود ندارد چه رسد به مهماني هاي اصلي و فرعي. در نتيجه اهل تقوا بايد در عين استفاده از بهترين لوازم آرايشي و آراسته شدن به زيباترين شکل و شمايل، فکر رفتن به محل عروسي را هم بکنند و با استفاده از روبند و مانند آن جلوي گناه خود و ديگران را بگيرند.

و چند نکته آخر
 

تنها نکات ديگري که در خصوص آرايش و مشکلات شرعي آن مي توان مطرح کرد يکي اسراف و زياده روي در آن است که اگر هزينه انجام اين کار از حد عقلائي خارج شود و در نزد عقلا اين همه هزينه نامعقول و مصداق اسراف باشد اين کارها عنوان حرام پيدا مي کند.
به علاوه اگر استفاده از اين لوازم آرايشي يا انجام برخي عمل ها براي بدن ضرر قابل توجهي داشته باشد هم مي توان برخي از اين موارد را حرام دانست.
اما نکته آخر در مورد گل پسرهاي عزيز که گاهي قلقلک مي شوند از برخي لوازم خانم هاي خانه استفاده کنند و يا قدري نامتعارف اصلاح سر و صورت را انجام دهند و وزن سنگين ابروها را بکاهند!؟
مهم ترين مشکل اين قبيل رفتارها همان انگشت نما شدن و به اصطلاح در مقام «شهرت» قرار گرفتن است در شرع اسلام حرام دانسته شده، در نتيجه از آن جا که اين گونه رفتارها در فرهنگ کشور يا لااقل در اکثر مناطق قابل قبول نيست برخي از اين کارها مصداق کار حرام محسوب مي شود و بايد از آن پرهيز کرد.
البته بسياري از موارد ديگر هم که در گذشته ذکر شد مانند صدمات جدي جسمي و يا به دنبال داشتن مفسده و به گناه انداختن ديگران هم در مورد پسران مطرح است و مختص دختران نيست.

پي نوشت ها :
 

1. امالي صدوق، ص 39، مجلس دهم.
2. مکارم الاخلاق، ترجمه مير باقري، ج 1، ص 154 - 152.
3. استقائات آيت الله تبريزي.
4. استقتائات آيت الله مکارم و سيستاني.
5. استقتائات آيت الله مکارم شيرازي.
 

منبع: نشريه ديدار آشنا شماره 127