طعم کالای ایرانی

گفت ‌‌وگو با: آقای دکتر مجید ابهری

کالاهای عرضه شده در هر جامعه‌ای«ذائقه ی مصرف» مردم آن جامعه را شکل می‌دهند و شاید ریشه‌ای‌ترین دلیل گرایش مردم ما به سمت مصرف کالاهای خارجی، به عرضه‌ی بی حد و حصر این اجناس باز می‌گردد. از سوی دیگر دستگاه‌های فرهنگ ساز و ذائقه ساز کشور همانند رسانه‌ها نیز به جای آن که این قابلیت را در راستای مصرف کالای ملی شکل دهند، با تمام توان و ظرفیت در خدمت تبلیغ و توصیهی تولیدات خارجی می‌باشند. اصلیترین علت افزایش گرایش به محصولات بیگانه، تبلیغات گسترده و واردات بیرویه است تا جایی که موجب شده، سلیقه ی مصرف و ذائقهی فرهنگی مردم از تولیدات داخلی رویگردان شود. با نگاهی به در و دیوار شهر میتوان انواع و اقسام تبلیغ کالاهای خارجی را مشاهده کرد. فاصله گرفتن از ساده زیستی و گرایش به رفتار تجملاتی نیز از دیگر دلایل اصلی استقبال از تولیدات غیر ایرانی است که در این زمینه انگشت اتهام را باید به سوی هنجار فرستان و الگوسازان رفتاری در جامعه گرفت. کیفیت برتر کالاهای خارجی در تبلیغات ارایه شده از سوی رسانه‌های داخلی آن قدر تکرار و تلقین شده که برای مردم به یک عادت تبدیل شده و اکنون برای تحقق خواسته‌ی مقام معظم رهبری باید این ذائقه، عادت و فرهنگ را تغییر داد. در این ارتباط به سراغ «دکتر مجید ابهری» پژوهشگر و متخصص علوم رفتاری می‌رویم تا رفتار مردم کشورمان در قبال کالاهای خارجی را از زیر ذره‌بین علم رفتارشناسی مورد بررسی قرار دهیم. «دکتر ابهری» استاد دانشگاه تهران، شهیدبهشتی و سمت مشاور کمیسیون اجتماعی مجلس هشتم را در کارنامهی کاری خود دارد.
«تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه‌ی ایرانی» یک شعار به ظاهر اقتصادی است، اما به نظر می‌رسد برای دستیابی حقیقی به این توصیه‌ی رهبر معظم انقلاب باید در کنار اصلاح ساختارهای اقتصادی، اصلاح رفتارهای فرهنگی - اجتماعی را مد نظر قرار داد. از نگاه دکتر ابهری به عنوان یک متخصص علوم رفتاری، تحقق چنین شعاری نیازمند چه تغییراتی در بعد فرهنگی و اجتماعی است؟
بی‌تردید حمایت از تولید ملی نیازمند تحقق بسترهای فرهنگی در جامعه است و به این منظور باید فرهنگ مصرف جامعه را اصلاح کنیم. همان گونه که نخستین رهنمود مقام معظم رهبری برای گام برداشتن در راستای تولید، اصلاح الگوی مصرف بود، برای بستر سازی فرهنگی در حمایت از تولید ملی باید الگوهای مصرف را اصلاح کنیم، چرا که اگر الگوی مصرف اصلاح شود و با فرهنگ بیگانه دوستی و هجوم تولیدات بیگانه، مقابله صورت گیرد؛ دیگر شاهد رکود واحدهای تولیدی نخواهیم بود و حمایت از کار و سرمایه‌ی ایرانی محقق میشود. به هر حال بیکاری و تورم معضلاتی اقتصادی است که آثاری اجتماعی دارد به گونه‌ای که تورم موجب تنش اجتماعی شده و بیکاری نیز بستر رشد آسیب‌های اجتماعی در هر جامعهای است پس تحقق چنین امری بیشتر از وجوه اقتصادی، نیازمند بسترسازی اجتماعی است.

به باور شما چرا ذائقه و الگوی مصرف مردم کشورمان به سمت مصرف کالاهای خارجی متمایل شده است؟
اصلیترین علت افزایش گرایش به محصولات بیگانه، تبلیغات گسترده و واردات بیرویه است تا جایی که موجب شده، سلیقه ی مصرف و ذائقهی فرهنگی مردم از تولیدات داخلی رویگردان شود. با نگاهی به در و دیوار شهر میتوان انواع و اقسام تبلیغ کالاهای خارجی را مشاهده کرد. فاصله گرفتن از ساده زیستی و گرایش به رفتار تجملاتی نیز از دیگر دلایل اصلی استقبال از تولیدات غیر ایرانی است که در این زمینه انگشت اتهام را باید به سوی هنجار فرستان و الگوسازان رفتاری در جامعه گرفت.
از سوی دیگر، ما با سیل واردات مواجهایم؛ از میوه گرفته تا پوشاک، خودرو و حتی صنایع دستی. این همه واردات، سیلقه‌ی مصرف و ذائقه برندگرایی و بیگانه خواهی را در جامعه رشد می‌دهد. در این جاست که هر کالای بیکیفیت با برچسب خارجی به مردم فروخته می‌شود.
 
آقای دکتر! به نظر میرسد مصرف کالاهای خارجی علاوه بر آن که جامهی فرهنگ پوشیده، برای مردم کشورمان به صورت یک عادت در آمده است؛ چگونه میتوان مطابق تأکیدهای مقام معظم رهبری این عادت را به سمت و سوی مصرف کالای داخلی سوق داد؟
از نگاه رفتارشناسی در مسیر حرکت فکری بعد از تکرار هر فکر و ایده، آن فرآیند به صورت عادت ثانویه نهادینه می‌شود مانند همین که امروز برای بعضی از افراد مصرف کالای خارجی مبدل به یک رفتار نهادینه‌ی اجتماعی- اقتصادی شده و به صورت عادت در آمده است. برای خروج از این فرآیند روانی باید حرکت مقابل آن را انجام داد؛ یعنی با افزایش و بهبود کیفیت کالای ایرانی و ایجاد توانایی رقابت در میان تولید کنندگان می‌توان مصرف کالای داخلی را در قالب یک عادت در ذائقه‌ی فرهنگی و اقتصادی مردم نهادینه کرد.

برای تحقق شعار «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه‌ی ایرانی» در ابعاد فرهنگی و جامعه شناختی، چه زیر ساخت‌هایی لازم است؟
شاید بتوان گفت نخستین قدم در راستای تحقق حمایت از تولید ملی، اصلاح الگوی مصرف، تغییر سلیقه‌ی فرهنگی مردم و جلوگیری از تبلیغات گستردهی کالاهای خارجی است. همچنین برای نیل به این مقصود باید عرضه‌ی کالای داخلی و جلوگیری از واردات کالاهای بیگانه‌ای که مشابه کالاهای تولید داخل هستند را مد نظر قرار داد. طبیعی است که این واردات بر مبنای تقاضای عدهای از افراد شکل می‌گیرد اما باید در نظر داشت برای قطع وابستگی‌ها باید در برابر عدهی ناچیز افراد نوکیسه، مقاومت کرد و اجازه نداد درصد ناچیزی از جامعه با سوار شدن بر خودروهای چندین میلیون تومانی و نمایش ثروت خود با جولان در خیابانها، غرور ملی را مورد حمله قرار دهند.

رسانه‌ها را میتوان دستگاه تولید فرهنگ نامید. از نگاه شما سهم رسانه در شکل‌گیری نهضت خودکفایی و حمایت از تولید ملی چیست و این نقش چگونه باید ایفا شود؟
همان گونه که گفتید رسانه‌ها نقش مهمی در فراهم آوردن بسترهای فرهنگی دارند و در رأس آنها صدا و سیما به عنوان پر مخاطب‌ترین رسانه، اصلیترین نقش و وظیفه را بر عهده دارد. همان طور که گفته شد اصلاح الگوی مصرف، گامی اساسی برای حمایت از تولید و کار ملی است و رسانه‌ها در ذائقه سازی و اصلاح الگوی مصرف، نقش اساسی دارند. به این منظور صدا و سیما و سایر رسانه‌ها می‌توانند با ساخت برنامه‌های مختلف به طور مستقیم و غیرمستقیم بر این موضوع تأکید کرده و ذائقه و سلیقه‌ی مصرف مردم را تغییر دهند. رسانه‌ها هم باید از ظرفیت تبلیغات کالای ایرانی بهره بگیرند و هم با استفاده از اقلام تولید داخل در سریال‌ها، فیلم‌ها و سایر برنامههای تصویری، بهرمندی از تولیدات داخل را در ذهن مردم جا بیندازند. بیان و تکرار مزایا و امتیازات تولیدات داخلی و همچنین تفهیم سود این اقبال برای جامعه، وظیفهی مهمی است که رسانه‌ها و به خصوص صدا و سیما می‌توانند در آن نقش مهمی ایفا کنند.

آقای دکتر! شاید بخشی از چالش عدم استقبال مردم کشورمان از کالاهای تولید داخل به بیاعتمادی و نداشتن خودباوری باز گردد. برای دمیدن روح خود باوری در کالبد مردم کشورمان باید چه کرد؟
برای فرهنگ سازی در زمینه‌ی رونق تولید ملی و حمایت از آن باید مستقل اندیشید و این فلسفه را که ایرانی تنها قادر به ساختن اقلام ساده است، به زبالهدان تاریخ انداخت. رسوخ چنین فلسفهای یکی از روشهای نفوذ بیگانگان به کشور ماست که با تلقین ناتوانی به مردم، منابع ملی آنان را غارت میکنند و میکوشند تا مردم را دچار «اعتیاد فرهنگی» برای مصرف کالاهای تولیدی خود بنمایند. به همین خاطر است که امروز تحریم‌ها همانند دوران جنگ تحمیلی برای مردم ما نعمت بزرگی هستند و در سایهی همین تحریمها بوده است که ما توانستهایم در تمام زمینه‌ها از صنایع هوا و فضا گرفته تا تولید داروهای نیازمند تکنولوژی بالا و ساخت سلولهای بنیادی توفیق حاصل کنیم و این موفقیت‌ها خود آغازی برای حمایت از تولید ملی، کار و سرمایهی ایرانی و خط بطلانی بر فرهنگ ضعف فکری و فرهنگی ایرانی است.

آیا می‌توان استفاده از کالای تولید داخل را به چشم یک فریضه نگاه کرد؟
به طور قطع همین طور هم است. متأسفانه ما حتی شاهد آن هستیم که زائران ایرانی در هنگام سفرهای زیارتی خود برای تهیه‌ی سوغات اقدام به خرید کالاهای تولید بیگانه میکنند. از آن جایی که فقر، بیکاری، تورم و گرانی بسترهای اصلی بروز آسیب‌های اجتماعی هستند، بنابراین تکیه بر تولیدات داخلی و تشویق مصرف آنها می‌تواند با کاهش بیکاری و تورم به طور مستقیم با آسیب‌های اجتماعی مقابله کند. ارزش واقعی مصرف تولیدات داخلی و تکیه بر توانایی‌های ملی در همین جا روشن می‌شود و با تبیین این مسایل برای مردم می‌توان مصرف کالای داخلی را حتی به عنوان یک فریضه در جامعه جا انداخت. البته فریضه شدن تبلیغ و حمایت از کالای ایرانی، مستلزم حمایت و توجه ویژه کارشناسان دینی و فرهنگی است.

منبع:borhan.ir