پايونيرهاي 10 و 11 پيام آوراني كه پا به سن گذاشته اند!

بسياري از مأموريت هاي فضايي براي ما به يادماندني و خاطره انگيز هستند اما دو فضاپيماي پايونير 10 و 11 مأموريت هاي بي نظيري هستند كه شايد باعث شوند مردمان آينده، آينده اي بسيار دور، از زمان ما ياد كنند. اما علت اين يادآوري چيست؟ پايونير 10 كه در سال 1351/1972 به فضا فرستاده شد نخستين فضاپيمايي بود كه از ميان كمربند سيارك ها عبور كرده و مستقيماً مشتري را رصد كرد و تصويرهايي از فاصله اي نزديك از اين سياره گرفت. اين فضاپيما با سرعت 52 هزار كيلومتر در ساعت پرتاب شد و سريع ترين ابزار ساخت دست انسان بود كه زمين را ترك مي كرد. سرعت پايونير تا حدي زياد بود كه در 11 ساعت از كنار ماه و 12 هفته از كنار مريخ گذشت. پايونير 11، يك سال بعد به فضا رفت و نخستين فضاپيمايي بود كه از لكه ي سرخ مشتري عكس گرفت و مستقيماً زحل را رصد كرد. اما هيچ كدام از اين موارد علت يادآوري آيندگان نخواهند بود. در واقع پلاك هايي كه اين دو فضاپيما با خود حمل مي كنند رابط ميان گذشته و آينده اند. پلاك هايي كه شايد موجودات هوشمند در سيارات ديگر را از وجود ما آگاه كنند.
شايد بدانيد كه كارل ساگان مشهور، اخترفيزيكدان و منجم آمريكايي، همراه با دكتر فرانك دريك، مدير مركز ملي نجوم از دانشگاه كُرنِل، پيام اين پلاك ها را آماده كردند و همسر كارل ساگان، ليندا سالزمن، طراحي هنري آن را انجام داد. اما در واقع اريك بورگس، روزنامه نگار و سخنران انگليسي، كه در مأموريت مارينر 9 از سازمان JPL ديدن مي كرد نخستين بار ايده ي فرستادن اين پلاك ها را مطرح كرد و با ساگان در ميان گذاشت. او معتقد بود پايونير 10 كه نخستين فرستاده ي بشر به آن سوي مرزهاي منظومه ي شمسي است بايد پيامي خاص از انسان ها همراه خود داشته باشد. اگرچند ميليارد سال ديگر موجودات هوشمندي اين فضاپيما را يافتند با ديدن پلاك ها مي فهمند در زمين موجوداتي هستند كه فراتر از مرزهاي زماني و مكاني خود مي انديشند.
اين دو پلاك با اين پيش فرض طراحي شده اند كه موجودات هوشمند متمدني آن ها را خواهند يافت كه براي مثال هيدروژن، فراوان ترين عنصر در جهان، را به خوبي مي شناسند. هنگامي كه اسپين (راستاي چرخش) الكترون و پروتون در آرايش اتمي هيدروژن مخالف همديگر باشند اتم هيدروژن در حالت پايداري قرار دارد. اما زماني كه اين اسپين ها هم جهت شوند آرايش الكتروني مايل است به حالت پايدار خود برگردد به همين علت مقداري انرژي به شكل نورآزاد مي شود كه طول موج آن 21 سانتي متر است. اندازه ي اين طول موج فاصله ي استاندارد در طراحي اين پلاك ها در نظر گرفته شده است.
سمت راست پلاك تصويري از يك زن و يك مرد كشيده شده و مرد دست خود را به نشانه دوستي بالا برده است. پشت اين زوج طرحي از فضاپيماي پايونير هست و در بخشي ديگر 15 ط كه از يك نقطه بيرون مي آيند نشان دهنده ي جايگاه خورشيد نسبت به 14 تپ اختر و فاصله ي آن تا مركز كهكشان هستند. پايين صفحه تصويري از منظومه ي شمسي كشيده شده است. در اين تصوير فاصله ي سيارات تا خورشيد نشان داده شده و حلقه هاي زحل نيز معلوم هستند. در آن زمان هنوز حلقه هاي اطراف مشتري، اورانوس و نپتون كشف نشده بودند و همين طور پلوتون هنوز سياره ي نهم منظومه ي شمسي بود. تصوير كوچكي از پايونير هم هست كه با خطي به زمين وصل است و نشان مي دهد كه اين فضاپيما از كدام سياره شروع به حركت كرده است. دو پلاك مشابه 120 گرمي از جنس طلا و آلومينيوم در بخشي از فضا پيما قرار گرفته اند كه از فرسايش درامان باشند.
انتقادهاي بسياري از طرح هاي آن ها شده است. مثلاً طرح فضاپيماي پايونير شبيه به تير و كمان است، اگرچه ما به خوبي مي دانيم كه اين طرح چيست اما عده اي معتقدند از آن جايي كه تير و كمان ابزاري براي شكار است شايد موجودات فرازميني برداشت درستي از اين شكل نداشته باشند. عده اي نيز به پيچيده و نامفهوم بودن نقاشي ها ايراد گرفته اند. به هر حال اكنون اين پلاك ها در فضاپيماي پايونير 10 و 11 در حركت هستند. سال 2003/1382 آخرين سيگنال از پايونير 10 دريافت شد. اين فضاپيما اكنون در راه رسيدن به ستاره ي سرخ الدبران در صورت فلكي گاو است. اين غول سرخ 68 سال نوري با ما فاصله دارد و پايونير 10، دو ميليون سال ديگر به آن مي رسد. و پايونير 11 به سوي صورت فلكي عقاب مي رود و احتمالاً 4 ميليون سال ديگر از كنار يكي از ستاره هاي اين صورت فلكي مي گذرد.

كارل ساگان
 

كارل ادوارد ساگان اخترفيزيكدان و منجم نام آور آمريكايي نويسنده ي چندين كتاب مشهور در زمينه ي سيارات و تحول حيات در زمين است. بسياري او را با برنامه هاي تلويزيوني موفقي كه در زمينه ي نجوم و تاريخ نجوم داشت، مي شناسند. سريال علمي او با نام «كيهان» برنده ي سه جايزه اِمي شد. ساگان بيشتر درباره ي جوّ زمين، منشاء حيات و حيات فرازميني تحقيق كرد. البته نخستين پژوهش او درباره جوّ زهره بود. آن زمان دماي سطحي اين سياره در بخش هاي 600 درجه ي كلوين محاسبه شده بود اما بسياري از منجمان در تلاش بودند تا با ارائه ي فرضيه هايي دماي سطحي آن را كم تر نشان دهند. اما او در اين تحقيق نشان داد كه اين فرضيه ها با داده هاي درصدي هم خواني ندارند و براي نخستين بار براي توجيه گرماي بسيار زياد زهره درباره ي اثر گل خانه اي در اين سياره صحبت كرد. او همچنين از پيشگامان طرح فضاپيماهاي وايكينگ بود. ناسا دو فضاپيماي وايكينگ را در سال 1975/1354 براي كاوش به مريخ فرستاد كه البته مأموريت آن ها ناكام ماند. ساگان با كمك انجمن سياره اي آمريكا طرح ستي را، طرحي براي جست و جوي موجودات هوشمند فرازميني با امواج راديويي، به آسمان نيم كره ي جنوبي گسترش داد. او براي مدت طولاني دچار بيماري ناهنجاري در تقسيم سلول هاي بنيادي خون بود و در سال 1996/1375 در 62 سالگي به علت سينه پهلو درگذشت.
منبع: نجوم شماره 210.