نقش مسجد در تعالي و تحكيم بنيان خانواده (2)

4- مسجد كانون ايمان و عبوديت علم و دانش و معارف قرآني و بازتاب آن در زندگي خانوادگي:
 

خانواده اهل مسجد با حضور در خانه ي خدا در تلاشند كه زمينه ي ايمان كامل و دانش اندوزي را در خود مهيا گردانند. رسول خدا (ص) مي فرمايند: ايمان بنده خدا كامل نمي شود مگر اينكه در او پنج خصلت باشد: توكل نمودن بر خدا، و صبر كردن بر بلاي خدا. (بحار الانوار ج 77 ص177 به نقل از گفتار معصومين(ع) ص 135)
بنظر مي رسد يكي از اهداف نبي مكرم اسلام(ص) درباره مسجد اين بود كه به مردم تفهيم نمايند كه علم و ايمان با يكديگر توام است يعني هر كجا مسجد بنا شد، آنجا كانون تعليم و تربيت و علم و دانش نيز مي باشد.
نقل شده كه:« روزي رسول خدا(ص) بقصد رفتن به مسجد از خانه بيرون آمد و وارد مسجد شد و در آنجا با دو نشست و گردهمائي مواجه شد: در يك گردهمائي، ‌گروهي سرگرم كسب بصيرت ديني و علم آموزي بودند و در نشست و گردهمائي ديگر، ‌دسته اي مشغول دعا و درخواست از خدا بودند. پيامبر فرمود: اين دو نشست و گردهمايي در جهت خير و سعادت قرار دارند، ‌چون گروه اخير خداي را مي خوانند. و آن گروه اول سرگرم فراگرفتن بينش و دانش هستند و مي خواهند دانش و آگاهي ديني خود را از رهگذر تعليم به ديگران منتقل سازند. (با وجود اينكه هر دو گروه در مسير فضيلت گام بر مي دارند معهذا) گروه اول بر گروه دوم مزيت دارند. (من كه پيامبر شما هستم) بخاطر تعليم (حقايق و نشر آگاهي) مقام رسالت را بعهده گرفتم» سپس آن حضرت در جمع گروهي نشست كه سرگرم دانش اندوزي و تعليم بودند. (شهيد ثاني، ترجمه منيه المريد في آداب المفيد و المستفيد، ص 56 57)
رسول خدا(ص) فرمود: اي ابوذر! در مسجد هر نشستي بجز براي سه چيز بيهوده است.
1- نماز خواندن
2- ذكر خدا گفتن
3- بحث علمي كردن (چهل حديث مسجد، ص 55 به نقل از بحارالانوار، ج 83 ص 370)

5- مسجد عامل بازدارنده خانواده از انحرافات
 

انسان هر قدر هم با احتياط زندگي كند، همواره در كشاكش قواي مثبت و منفي دروني قرار دارد، يك طرف غرايز مرز ناشناس، او را به سوي منكرات مي خواند و از سوي ديگر، فضائل اخلاقي، با استمداد از عقل دروني و بيروني او را به ترك گناه و انجام كارهاي نيك دعوت مي كند، و لذا امكان ارتكاب بعضي گناهان براي انساني دور از تصور نيست، نماز به انسان اين فرصت را مي دهد تا با نوشيدن از درياي رحمت الهي كاستي هاي رواني خود را جبران و با صفاي باطن مجدداً در مدار زندگي قرار مي گيرد. (سعيد تهراني، فروغ نيايش ص 106)
امام علي (ع) فرمودند: «... همانا نماز، گناهان را چونان برگهاي پاييزي فرو مي ريزد و غل و زنجير گناهان را از گردنها مي گشايد.» (نهج البلاغه خطبه 199 ص 307) و نيز فرمود: «رسول خدا پس از بشارت به بهشت خود را در نماز خواندن به زحمت مي انداخت زيرا خداوند به او فرمود: (خانواده ي خويش را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شكيبا باش) پس پيامبر (ص) پي در پي خانواده ي خود را به نماز فرمان مي داد و خود نيز در انجام نماز شكيبا بود.»(همان منبع ص307)
خانواده اهل مسجد با حضور در خانه ي خدا و اقامه نماز نيرو و جان تازه اي مي گيرند و خود را پيوسته در محضر خداوند مي بينند و از اينكه در محضر الهي معصيت نمايند، شرمسار مي گردند. در واقع انس با مسجد عامل بازدارنده از انحرافات است. رسول خدا (ص) در اين راستا فرمود:« كسي كه با مسجد انس گيرد خداي تعالي نيز با او انس گيرد» (عزيزي فضايل و آثار مسجد ص 50 به نقل از كنزالعمال ج 7 ص 649)

6- مسجد و پيامدهاي آن در استقامت و صبر در كانون خانواده:
 

نماز به انسان مي آموزد چگونه در مقابله با هجوم فرهنگي از خود ايستادگي نشان دهد و برغم آن كه همه امكانات طبيعي، ‌او را بر كام گيري نامشروع تشويق مي نمايد با اراده آهنين در مقابل عروس هزار دامان زندگي مادي ايستد و يوسف وار با استمداد از برهان الهي، پاك دامن و سربلند از بوته ي آزمايش سربرآورده و بر اين پايداري و استقامت خود، ‌خدا را سپاس مي گويد. (سعيد تهراني فروغ نيايش ص 107)
خانواده ي اهل مسجد كه انس حضور در مسجد، ‌تمامي وجودشان را مملو از عشق به خدا نموده از صبر و نماز در زندگي كمك مي گيرند و در مقابل تند بادهاي مختلف و شبيخون هاي فرهنگي خود را نباخته و همواره و با ثبات قدم در صراط مستقيم به حركت خود ادامه مي دهند و از دشمنان خدا و حضرات معصومين (عليهم السلام) و مغرضان هراسي به خود راه نمي دهند. شايان ذكر است كه صبر و بردباري و تحمل و شكيبايي بهترين زيور ايمان و شريفترين صفات انسان به حساب مي آيد و يقين شايسته پشتيبان فكري و مددكاري عملي در عرصه هاي گوناگون زندگي شمرده مي شود. به گونه اي كه صبر نصف ايمان و يقين تمامي ايمان معرفي شده است. امير مومنان علي (ع) فرمودند: «با صبر پر توان و يقين نيكو و پرنشاط‌، غم ها و غصه هاي خويش را دور نما» (لقماني بهترين آرزوهاي زندگي ص 122، 121 به نقل از شرح نهج البلاغه ج 16 ص 113)
امام سجاد(ع) در پناه بردن به خدا از ناملايمات و اخلاق بد و كارهاي ناپسند، ‌اين چنين دست به دعا برداشتند:
«بارالها! به تو پناه مي برم از آشفتگي حرص و آز، و از تندي خشم، و چيرگي حسد، و ضعف شكيبايي، ‌و از كمي قناعت، ‌و از تند خويي، و اصرار بر شهوت، ‌و پافشاري بر عصبيت، ‌و پيروي از هوا و هوس، و مخالفت راه راست، و از خواب غفلت، و كوشش بر كار پر مشقت، و ترجيح باطل بر حق، و اصرار بر گناه، و كوچك شمردن معصيت، و بزرگ شمردن طاعت» (صحيفه ي كامل سجاديه دعاي هشتم ص 121)

7- مسجد و امنيت خانوادگي و اجتماعي
 

حضور خانواده ي اهل مسجد در خانه ي خدا و اقامه نماز جماعت كه تاكيد بسيار بر آن شده زمينه را براي ايجاد امنيت خانوادگي و اجتماعي مهيا مي نمايد يكي از آثار و بركات عمده ي نماز «دوري از زشتي ها و منكرات» است كه خداوند در سوره ي عنكبوت آيه ي 45 به آن اشاره نموده است. بديهي است خانواده اي كه پيوسته در مسجد رفت و آمد دارد و از بركات آن بهره مند شدند، ‌خداوند را حاضر و ناظر اعمال خود مي دانند و پيوسته اهل مراقبه از خويشتن بوده و به محاسبه ي نفس خود مي پردازند. از اين رو جامعه از خانواده اهل مسجد و بطور كلي از مسجديها نوعي امنيت خاطر احساس مي كند و اعتماد به آنان نسبت به بقيه افراد جامعه بيشتر است. بسياري از متخلفان و بزهكاران اجتماعي كه به نوعي امنيت اجتماعي و خانوادگي را به خطر مي اندازند كساني هستند كه اهل ارتباط با خدا و نماز و مسجد نبوده اند پس مسجد و نماز چه در حيطه ي خانوادگي و چه در حيطه ي اجتماعي عامل مهم امنيت است.

8- مسجد و گسترش عواطف انساني در كانون خانواده:
 

حضور خانواده اهل مسجد، در بيت الله، ‌زمينه را براي آراسته شدن به صفات زيبايي الهي فراهم مي كند. زيرا خداوند زيباست و زيبايي را دوست دارد. (ان الله جميل و يحب الجمال) (نهج الفصاحه، ‌حديث شما 188 ص172)
در واقع با حضور در مسجد عواطف سرشار انساني و صفات پسنديده الهي در وجود انسان رشد نموده و كانون خانواده محل آرامش و صداقت، ‌صميميت، مهرورزي، عفو و گذشت، تعاون و همكاري مي گردد و زمينه را براي شكوفايي استعدادها و نبوغ و خلاقيت و نوآوري فراهم مي نمايد.

9- مسجد كانون حيا، غيرت، حجاب، و بازتاب آن در خانواده ي اهل مسجد:
 

همواره يكي از دغدغه هاي فكر و شخص مسلمان اين است كه چگونه كرامت توام با عزت نفس پيدا كند و يا به عبارتي با استفاده از چه فاكتورها و اهرمها مي تواند، ‌روابط فردي و خانوادگي و اجتماعي را توأم با وقار و اخلاق اسلامي نمايد بديهي است كه يكي از مهمترين راه هاي رسيدن به كرامت و عزت نفس «حيا» است كه صفت زيباي الهي و انبياء و حضرات معصومين عليهم السلام و بندگان صالح و شايسته حضرت حق بوده و هست و خواهد بود. با حضورمان در مسجد و احترام خاصي كه براي اين جايگاه مقدس قائليم پيوسته در مراقبه هستيم كه نكند از ما خطايي سرزند، سخن بيهوده اي يا حركت ناشايستي از ما بروز كند اين مراقبت به نوعي زمينه را براي حياي از خداوند در ما فراهم مي كند. وسعت اين حيا در زمينه هاي ديگر زندگي بويژه «حيا در خانواده» را نيز به ارمغان مي آورد.
امام علي(ع) در خصوص احترام و حرمت مسجد مي فرمايند: «هر كس حرمت مسجد را حفظ كند خدا در روز قيامت با چهره اي خندان و شادمان ملاقات مي كند و خداوند نامه اش را به دست راستش مي دهد» (چهل حديث مسجد، ص 45) حضور خانواده ي اهل مسجد در بوستان الهي كه همان خانه ي خداست روحيه ي «غيرت» را در نمازگزارن بويژه مردان مهيا مي نمايد. در واقع همان گونه در مسجد مردان و زنان به صورت جداگانه در صفوف مشخص به نماز جماعت مي ايستند، ‌حريم ميان زن و مردم مشخص و زمينه را براي رعايت معيارهاي ارزشي صحيح و خدا پسندانه فراهم نموده و اين روحيه غيرت و عفاف كه در بوستان الهي حاكم شده، ‌تاثيرات خود را در كانون خانواده نيز خواهد گذاشت به نوعي كه مرد يا پدر خانواده پيوسته نسبت به همسر خود وفادار و از ناموس اش محافظت نموده و اين صفت زيبا به فرزندان نيز انتقال خواهد يافت.
زنان در هنگام نماز با پوشش صحيح و كامل مطابق با فتواي حضرات مراجع به نماز مي ايستند:« زن بايد در موقع نماز «تمام بدن» حتي سر و موي خود را بپوشاند...» (آيت الله مكارم شيرازي رساله توضيح المسائل مساله 727 ص143) دستور ارزنده ي الهي يعني «حجاب»در روحيه بانوان، ‌در بوستان هاي الهي كه مساجد هستند، ‌تحكيم تر شده و پيوسته مراقبت بر حجاب و عفاف خود دارند و پايبند به دستورات الهي در خصوص حريم ميان زن و مرد هستند و با وقار و حجاب و عفاف در جامعه حضور پيدا مي كنند و اين فرهنگ و ارزش متعالي اسلام را در كانون خانواده به فرزندانشان منتقل مي نمايند.

10- مسجد و تكامل خانواده:
 

نماز اين توانمندي را دارد كه بخاطر پشتوانه عظيم معارف اسلامي از انسان هاي عادي نمونه هاي فضيلت، تقوا و شيفتگان كرامت انساني و ره يافتگان به شاخه طوبي تربيت نمايد. (سعيد تهراني، فروغ نيايش، ص 108)

11- خانواده ي اهل مسجد و برخورداري از انواع فضايل و كمالات:
 

با حضور در خانه ي خدا و انس با مسجد و نماز انواع فضايل و كمالات براي خانواده ي اهل مسجد مهيا مي گردد كه نتايج ارزنده ي آن علاوه بر كانون خانواده در جامعه نيز بروز مي يابد كه فهرست وار به آن اشاره مي كنيم.
الف- پرورش شخصيت و اعتماد به نفس و عزت نفس پيدا كردن
ب- رعايت عدالت
ج- پايبندي به اصل مهم مشورت
د- اعتدال و ساده زيستي و مبارزه با تجملات و اسرافكاريها
ر- تربيت ديني توأم با عقلانيت
ز- نوراني شدن دل و شكوفايي فكر و انديشه
س- هدفمند بودن و اميد داشتن و پر تحرك و علاقه مندي به خدمت به همنوعان
ش- پايبندي به دانش و حقيقت طلبي
ص- طهارت جسم و جان و...

نتيجه:
 

مسجد مهمترين و عالي ترين كانون الهي در جهت رشد و بالندگي و شكوفايي معنوي، ‌علمي، ‌فرهنگي، اجتماعي، ‌خانوادگي، ‌هنري، و اقتصادي مسلمانان در اعصار مختلف بوده هست و خواهد بود اين مكان هاي مقدس گذشته از نقش مهمي كه در عبوديت و بندگي خداوند داشته است، اسباب عزتمندي و توانمندي مسلمين در زمينه هاي مختلف علمي، آموزش، تربيتي و خانوادگي و... را ايفا نموده است. شايان ذكر است اگر جامعه اسلامي خواستار نظام خانوادگي مطلوب و سرشار از معنويت و اخلاق و به دنبال تحكيم بنيان خانواده و شكوفايي و پويايي آن است، مي بايستي به اين كانونهاي مقدس و بوستان هاي الهي و بهشتي يعني «مسجد» كه در طول تاريخ كانون هاي بيداري و معرفت و بصيرت اسلامي نيز بوده، ‌بيشتر توجه نمايند و ارتباط با مساجد كه از فوايد ارزنده اي آن سخن بميان آمد و از اسباب عمده ي وحدت در نظام خانوادگي و اجتماعي بوده را حفظ نمايند تا قله هاي رفيع سعادتمندي و پيشرفت توام با افتخار را در جهان بپيمايند و از هر جهت الگويي براي جهانيان باشند.

پي نوشت:
 

*مدرس دانشگاه آزاد اسلامي واحد خميني شهر

ا- قرآن كريم
2- نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، ‌موسسه انتشارات حضور قم 1381
3- جوادي آملي، عبدالله، ‌صهباي صفا، ‌نشر مشعر تهران 1380
4- جمعي از نويسندگان، ‌تفسير نمونه، ‌انتشارات دارالكتب الاسلاميه، ‌تهران 1371
5- طباطبايي، سيد محمد حسين، ‌تفسير الميزان، ‌ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني دفتر انتشارات اسلامي، قم 1363
6- قرائتي، ‌محسن، ‌تفسير سوره ي اسراء، ناشر مركز فرهنگي درسهايي از قرآن تهران 1381
7-‌ قرائتي، ‌محسن، ‌پرتوي از اسرار نماز، ناشر طرح اقامه نماز قم 1372
8- نهج الفصاحه، ‌تنظيم محمد امين شريعتي عبدالرسول پيماني انتشارات خاتم الانبياء (ص) اصفهان 1386
9- حر عاملي، ‌محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ‌موسسه آل البيت داراحيا التراث بيروت 1414 ق
10- شيخ صدوق ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، برگردان صادق حسن زاده، ‌انتشارات ارمغان طوبي تهران 1382
11- دشتي، ‌محمد، ‌نهج الحياه ج 5 فرهنگ سخنان امام حسن، ‌نشر محدث قم 1382
12- ملكي تبريزي، جواد، ‌اسرار الصلاه ترجمه رضا رجب زاده انتشارات پيام آزادي تهران 1387
13- عبدالله زاده محمد گفتار معصومين عليهم السلام انتشارات امام علي بن ابي طالب (ع) قم 1388
14- شهيد ثاني، ‌منيه المريد في آداب المفيد و المستفيد، ‌آداب تعليم و تعلم در اسلام، ‌ترجمع سيد محمد باقر حجتي، دفتر نشر و فرهنگ اسلامي تهران 1359
15- زينالي، ‌حسين، ‌چهل حديث مسجد، ‌انتشارات سازمان تبليغات اسلامي، تهران 1373
16- سعيد تهراني، جواد، ‌فروغ نيايش، ‌نشر شارق تهران 1387
17- عزيزي، ‌عباس، فضايل و آثار مسجد در آيينه قرآن و حديث، انتشارات نبوغ قم 1376
18- لقماني، احمد، بهترين آرزوهاي زندگي، ‌انتشارات بهشت بينش، قم 1385
19- صحيفه كامله سجاديه، ترجمه علي رضا رجالي تهراني، انتشارات خادم الرضا (ع) قم 1383
20- آيت الله مكارم شيرازي رساله توضيح المسائل نشر فكر برتر تهران 1389
منبع: فصلنامه قرآني کوثر شماره 40