اختلالات هورموني در زنان؛ عوامل و راهكارها

هر روز بر تعداد دختران جواني كه دچار ريزش مو، موي زائد، چاقي و اختلالات قاعدگي هستند، افزوده مي شود كه شايع ترين علت اين اختلالات، كيست تخمدان، فيبروم رحم، تخمدان پلي كيستيك و يا اختلالات هورمون هاي جنسي زنانه است. اين مشكلات در بين جوانان 20-25 ساله شيوع بيشتري دارد. آنها در آينده در معرض ناباروري هستند و به همين جهت تحت درمان هاي دارويي مانند ياسمين، دويان، پروژسترون و ... قرار مي گيرند كه اين درمان ها خود مي توانند مزيد بر علت شوند!

علل شيوع اختلالات هورموني
 

البته پرداختن به اين موضوع نياز به مجال ديگري دارد؛ ولي بايد گفت كه نوع تغذيه كنوني، روش هاي دفع كشت هاي نباتي، آلودگي هاي هوا و غذا، پرورش حيوانات به روش هاي صنعتي، فشارهاي عصبي و غيره در اين امر دخيل هستند.

چگونه فشار عصبي بر هورمون ها تأثير مي گذارد؟
 

بديهي است كه استرس و فشار عصبي رابطه اي مستقيم با هورمون هاي زنانه دارد. شايد بارها تجربه كرده باشيد كه مسافرت يا استرس بر عادت ماهيانه تان تأثير مي گذارد. واقعاً چه اتفاقي مي افتد؟
داستان از اين قرار است كه وقتي ما به مدت طولاني تحت فشار عصبي هستيم، مستعد سندرم جنرال آدابشن (General Adaption syn) مي شويم. اين روند سه مرحله دارد:
1- واكنش هشداري: اولين مواجهه با واكنش استرس زا را گويند؛ يعني وقتي بدن پر از هورمون هاي تنشي، مانند كورتيزول مي شود، اگر دائم تحت فشار عصبي باشيد، حتي ورزش، مراقبه و ... هم كارآمد نخواهد بود و كورتيزول همچنان در سطح بالا باقي مي ماند و در اين زمان كورتيزول از سلول هاي عصبي، ماهيچه اي و استخوان ها براي توليد انرژي استفاده مي كند. ميزان بالاي كورتيزول منجر به افزايش وزن، خستگي، عصبانيت و احتمالاً پوكي استخوان مي شود.
اگر استرس ادامه يابد، بدن ممكن است حتي پروژسترون را هم به كورتيزول تبديل كند! پروژسترون هورموني است كه براي سلامت سلول هاي تناسلي (باروري) ضروري است و در عين حال بر خلق و خو و هماهنگي جسماني ما هم تأثير مي گذارد و كمبود آن باعث پوكي استخوان مي شود. به هر حال بدن تحت فشار عصبي، پروژسترون از دست مي دهد.
2- مرحله مقاومت: اگر فشار عصبي براي مدت طولاني ادامه يابد، غدد فوق كليه خسته مي شوند و هورمون هاي تنشي (كورتيزول) افت مي كنند. همان طور كه ميزان بالاي كورتيزول خوب نيست، ميزان كم آن نيز عوارض در پي دارد. افرادي كه ميزان كورتيزول خون شان پايين است، تمايل زياد به شيريني دارند، دچار افزايش وزن، حساسيت، تپش قلب، بي خوابي، افسردگي، خستگي، اشكال در حافظه، ناتواني در تمركز، يائسگي زودرس و ناراحتي هاي عادت ماهيانه و ... مي شوند.
3- مرحله خستگي: وقتي هورموني تنشي از غده فوق كليه به مدت طولاني ترشح شوند، اين غدد خسته شده و بايد استراحت كنند؛ وگرنه دچار افسردگي مي شوند و بيماري هايي مثل افسردگي، ورم، ضعف سيستم ايمني و ... بروز مي كند. بنابراين در جامعه ما كه چالش هاي جسمي و روحي فراواني وجود دارد (مشكلات مالي، ناامني، چالش هاي عاطفي و استرس)، شيوع بالاي اختلالات هورموني امري بديهي است.

چگونه با وجود چالش هاي عصبي، هورمون هاي زنانه خود را حفظ كنيم؟
 

هورمون هاي زنانه شامل استريول، استرول و استراديول است كه كلاً به آنها استروژن مي گويند. استروژن روي رشد و اعمال بافت هاي متفاوت بدن تأثير مي گذارد (مثل اندام هاي توليد مثل و بسياري از اندام هاي ديگر). استخوان ها را تقويت مي كند، از قلب و سيستم قلبي و عروقي محافظت مي كند و بر خلق و خو تأثير مي گذارد. استروژن از كلسترول موجود در تخمدان توليد مي شود كه ناشي از واكنش شيميايي غده هيپوفيز است. اين هورمون از استروئيد موجود در سلول هاي چربي، پوست، استخوان و ساير بافت ها هم ساخته مي شود. بعد از يائسگي، توليد استروژن در تخمدان به شدت كاهش مي يابد؛ ولي به هر حال تا حدودي از چربي بدن ترشح مي گردد. استروژن هورموني قوي است و كاهش آن باعث مي شود فرد در معرض خشكي رحم، كاهش ميل جنسي، اضافه وزن، افزايش كلسترول و مشكلات گردش خون و بيماري هاي قلبي قرار گيرد. همچنين موجبات كدري پوست، ريزش مو، خستگي مفرط، پوكي استخوان و افسردگي مي شود. اما استروژن زياد ناراحتي هاي ديگري به دنبال دارد؛ مثل عادت ماهيانه زودهنگام، يائسگي دراز مدت، سندرم پيش از عادت ماهيانه، عادت ماهيانه نامرتب، شديد و دردناك، ميل به شوري و چربي و شيريني، دمدمي مزاج شدن، فيبروم رحم، خونريزي رحم، اندومتريوز، ايجاد غده در پستان، سل پوستي، سرطان سينه و تيروئيد، مخاط رحم و ... استروژن زياد باعث تحريك بيش از حد غده تيروئيد مي شود و تنش جسماني مداوم ايجاد مي كند.

دلايل افزايش هورمون استروژن عبارتند از:
 

1- بدن اين هورمون را بيش از حد توليد مي كند. زنان بسيار چاق و زناني كه كلسترول بالا دارند، مستعد اين عارضه هستند؛ زيرا استروژن از كلسترول و چربي بدن توليد مي شود. مصرف بالاي الكل، قرص هاي ضد بارداري، هورمون هايي كه به خورد حيوانات مي دهند، حشره كش ها و محلول هاي صنعتي ديگر، مواد پلاستيكي و خنك كننده ها كه ساختارشان شبيه استروژن است نيز باعث افزايش تأثير استروژن مي شوند. همچنين وراثت در اين امر دخيل است (افرادي كه سابقه خانوادگي فيبروم، سرطان تخمدان، رحم و سينه دارند، بدنشان به طور ارثي استروژن زياد توليد مي كند).
2- وقتي كه سوخت و ساز استروژني درست عمل نكند، ميزان استروژن افزايش مي يابد. اگرهمه چيز درست باشد، بدن ما به طور مداوم از كلسترول و چربي و اندوروستنديون موجود در خون استروژن مي سازد. وقتي استروژن جديد وارد دستگاه گردش خون مي شود، كبد استروژن قديمي را مي گيرد و سرانجام از طريق ادرار و مدفوع دفع مي كند؛ اما كبد بيمار نمي تواند استروژن قديمي را از بدن دفع كند و استروژن جديد هم به آن اضافه و منجر به بيماري مي شود. البته جاي خوشبختي است كه استروژن اضافه مي تواند به فيبر موجود در حبوبات، دانه ها، پادزنگ ها و ساير خوراكي هاي حاوي استروژن گياهي بپيوندد و دفع شود. پس سه عامل: سلامت كبد، مصرف پادزنگ ها و هماهنگي انسولين (وزن بدن) بسيار مهم هستند.
3- اگر تعادل بين استروژن و پروژسترون به هم بخورد (مثلاً استروژن بالا برود و پروژسترون كم شود)، مشكلات باروري، (تخمدان پلي كيستيك) PMS، خستگي، افسردگي و ... به وجود مي آيد. فشار عصبي يكي از عواملي است كه ترشح پروژسترون را كاهش مي دهد. بدن در شرايط استرس، پر از هورمون هاي آدرنالين (مثل كورتيزول) شده و اين هورمون ها باعث تحريك غذه هاي تيروئيد و پاراتيروئيد مي شوند. پس وقتي كه به مدت طولاني تحت فشار عصبي هستيم، اول غده تيروئيد پركار مي شود و بعد تحليل مي رود. استروژن بيش از حد و همچنين عدم تعادل استروژن و پروژسترون باعث پركاري تيروئيد مي شود. غده تيروئيد نيز روي پاراتيروئيد اثر گذاشته و باعث پوكي استخوان مي شود. همان طوري كه مي بينيد، هورمون ها روي يكديگر تأثير مي گذارند؛ بنابراين مي توانند دليل شيوع بالاي پركاري تيروئيد، فيبروم رحم، كيست تخمدان و ... را در شرايطي كه وضعيت بهداشت رواني و تغذيه ما در سطح پايين قرار دارد، دانست.

1 به مغزتان پادزنگ بزنيد
 

پادزنگ ها مي توانند ميزان استروژن را متعادل كنند.
پادزنگ ها (آنتي اكسيدان ها) موادي هستند كه روند اكسيداسيون را مختل مي كنند و ميزان انرژي را در سلول بالا مي برند. خوراكي هاي گياهي، انواع سبزي، انگور بنفش و قرمز، پياز سفيد و قرمز، گريپ فروت صورتي، هويج، سيب زميني شيرين، كدو، ميوه هاي خشك، گل گاو زبان، برگ گل رز، گيلاس، زرشك، چغندر، فلفل دلمه اي قرمز، كلم برگ و براكلي، گل كلم، زردچوبه، چاي سبز، كوهوش سياه (Black cohosh) رويال ژلي (غذاي ملكه زنبور عسل)، شلغم، تربچه، گلابي، آلو، گوجه برغاني، هلو، توت، گوجه فرنگي، جين سينگ و شيرين بيان جريان استروژن را در زنان دو برابر مي كنند و دفع كلسيم را 40 درصد كاهش مي دهند. همچنين مريم گلي، كشمش سياه، آلبالو، انگور، جوانه شبدر و گندم سياه و مركبات چون رنگدانه اي هستند، سرشار از ريبوفلاونوئيد و در واقع حاوي ويتامين E و منيزيوم مي باشند و مشكلات مربوط به كاهش و افزايش هورمون، گر گرفتگي، خشكي رحم، اضطراب و بي قراري و دمدمي مزاج بودن را كم مي كند.

2- با وارهيدگي (ريلكسيشن) و تنفس آگاهانه فشار عصبي را از زندگي خود دور كنيد
 

از انرژي شفابخش مراقبه، چي گانگ، ريلكسيشن و اكسيژن درماني كمك بگيريد. اكسيژن را فراموش نكنيد و يادتان باشد كه خنثي كردن تنش هاي عصبي بهترين كاري است كه مي توانيد براي هورمون ها و غدد بدن تان انجام دهيد.

3- استروژن هاي گياهي بخوريد!
 

استروژن هاي گياهي عملكردي دوگانه دارند؛ يعني هم استروژن اضافه را كاهش مي دهند و هم كمبود استروژن را جبران مي كنند! زنان در هر سني بايد به مقدار زياد استروژن گياهي مصرف كنند. بر اساس آخرين پژوهش ها، استروژن گياهي سندرم پيش از عادت ماهيانه و يائسگي را برطرف مي كند و از بروز چند نوع سرطان پيشگيري مي كند (مانند سرطان سينه و پروستات) همچنين از بيماري هاي قلبي - عروقي و پوكي استخوان هم جلوگيري به عمل مي آورد. دو نوع استروژن گياهي وجود دارد: ايزوفلاونوئيدها كه در دستگاه گوارش به استروژن ضعيف تبديل مي شوند و لينگن ها كه با اسيدهاي چرب ضروري تركيب و باعث شفابخشي و تعادل انرژي مي گردند. ايزوفلاونوئيدها در سويا، سوياي سياه، نخود آبگوشتي، لپه، جوانه شبدر، يونجه، شيرين بيان، نعنا، سيب زميني شيرين، زرشك و توت به وفور يافت مي شوند. خواه استروژن خيلي بالا باشد (سال هاي بين نوجواني تا يائسگي) و خواه پايين (علائم يائسگي و بعد از يائسگي)، اين مواد مي توانند به تعادل هورموني شما كمك كنند. پژوهش ها نشان مي دهد هرچه ميزان مصرف محصولات تميز شده سويا و ايزوفلاوونوئيدها بيشتر باشد (مثل رژيم غذايي ژاپني ها) خطر ابتلا به سرطان كمتر است. تحقيقي در سنگاپور نشان داد زناني كه در شرف يائسگي هستند و به مقدار زياد سويا مصرف مي كنند، 60 درصد كمتر از ساير افراد در معرض ابتلا به سرطان قرار دارند (البته مصرف بيش از حد سويا ممكن است ناراحتي ايجاد كند).
مواردي كه به تعادل هورموني شما كمك مي كند:
بورون: آنتي اكسيداني است كه به حفظ استروژن و كلسيم كمك مي كند. چغندر، تربچه، آلو، گلابي، هلو، توت، به، قاصدك، جين سينگ، كشمش قرمز، آلبالو، كلم، گوجه فرنگي، انجير، مريم گلي و گندم سياه.
بيوفلاون: كشمش سياه، آلو، انگور و مريم گلي.
ايزوفلاونوئيدها: نخود، شيرسويا و ترفو (پنير سويا).
پادزنگ (آنتي اكسيدان): آلو، گوجه برغاني، كشمش، انگور، توت، تمشك، زرشك، شاه توت، چغندر، فلفل دلمه اي قرمز، اسفناج، سبزي هاي برگ دار، كوهاش سياه، شلغم، تربچه، شيرين بيان و زردچوبه.
لينگن: تخم برزك، عدس و گردو.
بيوفلاونوئيدها حاوي ويتامين E و منيزيوم هستند كه در خوراك هاي رنگدانه اي وجود دارند و مشكلات مربوط به كاهش يا افزايش هورمون را كاهش مي دهند.

4- با حفظ باكتري هاي مفيد در دستگاه گوارش، سوخت و ساز استروژني خود را بهبود بخشيد
 

با خوردن ماست و انواع سبزي و ادويه هاي گياهي، روده بزرگ خود را پر از باكتري هاي مفيد كنيد. يكي از منابع خوب باكتري هاي مفيد جوانه ها هستند كه ميزان استروژن آنها با جوانه زدن دانه ها زياد مي شود.
علاوه بر اين، باكتري هاي مفيد به دفع زنواستروژن ها كه سرطان زا هستند، كمك مي كنند.

5- با اسيدهاي چرب ضروري سوخت و ساز استروژن را بهبود بخشيد
 

وجود چربي در غذاها براي زندگي و سلامت سلول هاي بدن فوق العاده مهم است. توانايي سلول براي درمان و پيشگيري از بيماري ها و سلامت معمولاً به تعادل اسيدهاي چرب ضروري بستگي دارد. شكلات يا قندهاي فاقد شكر و چربي معمولاً سرشار از چربي و قند مصنوعي و براي سلامتي مضر هستند. اسيدهاي چرب ضروري به طور قابل ملاحظه اي ميزان كلسترول و تري گليسريد را كاهش داده و به تعادل استروژن كمك مي كنند و در درازمدت از بيماري هاي قلبي، سرطان، ناراحتي پوستي و ... پيشگيري مي شود. اسيدهاي چرب ضروري (امگا3)، بيشتر در حيوانات دريايي يافت مي شوند و گاهي هم در گياهان زميني مثل تخم برزك، گردو، تخم شلغم روغني، خرفه (نوعي سبزي برگدار است) و ... وجود دارند. امگا 3 ماده اي توليد مي كند كه از لخته شدن خون جلوگيري كرده و باعث بهبود تورم، التهاب و درد مفاصل مي شود.
منبع: نشريه دنياي سلامت شماره 68