دهه به دهه با جشنواره کن

بهار، بلوار کراوزت
 

جشنواره کن بیش از 60 سال عمر کرده است. در این سال ها کن روزهای عجیبی را به خود دیده است . فراز و فرود تاریخ، سیاست و اقتصاد، جان و روح کن را گاهی پرجوش و خروش و گاهی آرام و بی حاشیه کرده است . در اینجا تلاش شده است که شمایل بالابلند این جشنواره را دهه به دهه در لانگ شات تماشا کنیم تا از لابلای این سال ها آنچه بر این جشنواره گذشته است را پیدا کنیم.

سنگ بنای سنت «کشف»
 

فیلم های شاخص تحسین شده: تعطیلی از دست رفته (بیلی وایلدر)، رم شهر بی دفاع (روبرتو روسیلینی)، آنتوان و آنتوانت (ژاک بکر)، لعنتی ها (رنه کلمان)، مرد سوم(کارول رید)
چهره های دهه : دیوید لین ، وینسنت مینه لی ، ادوارد دیمیتریک ، آلف شوبرگ
رؤسای شاخص هیئت داوران : ژرژ اویمان، لویی لومیر
آتش جنگ دوم جهانی رو به خاموشی بود. فقر و بی پولی بر اروپا سایه افکنده بود.آغاز به کار جشنواره کن چند سال قبل-1939- به خاطر بلندپروازی ها و شاخ و شانه کشیدن های هیتلر ناکام مانده بود. کن دوباره در حال جان گرفتن بود. رسالت این جشنواره نوپا بلافاصله شروع شد : پرده برداری از آثار غول های سینما و نشان دادن آنها به دنیا . در سال های دهه 40 سنگ بنای سنت «کشف» در جشنواره کن نهاده شد. اگر چه فیلمسازان مطرح شده در این سال ها عمرشان به زحمت کمتر از 40 سال می رسید اما همین آغاز ، راه کشف استعدادهای جوان تر را در دهه های بعد باز کرد.

تولد نخل طلا
 

فیلم های شاخص تحسین شده : معجزه در میلان(ویتوریا دسیکا)، تعقیب دوستانه (ویلیام وایلر)، مزد ترس (هانری ژرژ کلوزو)، اوروفه سیاه(مارسل کامو)
چهره های دهه: اورسون ولز، لویی مال ، میخاییل کالانازوف
رؤسای شاخص هیئت داوران: ژان کوکتو، آندره موروا، مارسل آشار، موریس لمان
مشکلات مالی هنوز کمرشکن بود و این ماجرا تا لغو برگزاری جشنواره در 1950 پیش رفت. با این حال مقامات شهر کن به وعده خود عمل کرده و کلید کاخ نوساز کراوزت را - سال 1952- به دست برگزار کنندگان کن سپردند. خیابان منتهی به در این کاخ ، تا به امروز قدم های ستارگان و فیلمسازان بزرگی را بر فرش قرمز خود دیده است. سال به سال کن نزد اصحاب هنر اعتباری افزون کسب می کرد و دیگر زمان سر و سامان دادن به رقابت با جشنواره های ونیز و برلین فرا رسید. زمان برگزاری جشنواره در سال 1954 از فصل پاییز به بهار تغییر پیدا کرد. فستیوال کن بیش از پیش محل جولان ستاره ها و نام های بزرگ هنر سینما شد. اینک تماشاگران جهت دیدار این ستارگان و حضور در مهمانی های پر زرق و برق در هتل ها و ویلاها به این شهر ساحلی و دنج سفر می کردند. از طرفی برگ نخل، نماد شهر و جشنواره شده بود و «سوزان لازون» جواهر ساز بزرگ پاریسی، پیشنهاد استفاده از این سمبل را به عنوان تندیس جایزه جشنواره داد. اینطور شد که ژان کوکتو دست به قلم طراحی برد و جایزه نخل طلا جایگزین جایزه بزرگ جشنواره از سال 1955 شد. چند سالی پیش از آن (1959) صنعت سینما آن روی دیگر خود را به کن نشان داد و بار دیگر اهمیت پول از لابه لای دغدغه های برگزارکنندگان قد علم کرد. اینجا بود که اولین «بازار فیلم کن» با حضور 10 شرکت کننده و برپایی یک پرده بر پشت بام کاخ، قد برافراشت.

عصر طلایی
 

1960 تا 1969
 

فیلم های شاخص تحسين شده: ماجرا و آگراندیسمان (میکل آنجلو آنتونیونی)، زندگی شیرین (فدریکو فلینی)، ویریدیانا (لوییس بونوئل)، یک مرد و یک زن(کلود للوش)
چهره های دهه: کن ایچی کاوا، هانری کلپی، ژاک دمی، ریچارد لستر، لینزی آندرسون، پیترو جرمی
رؤسای شاخص هیئت داوران: ژرژ سیمون، تستورو فوروکاکی، فریتس لانگ، سوفیا لورن، الساندرو بلازتی، لوسینیوو ویسکونتی
حضور چندباره نام های آشنا و کارگردان های صاحب نام در کن حرف های در گوشی و پچ پچ به راه انداخت. ژرژ سادول، منتقد و مورخ فرانسوی، «بخش هفته بین المللی منتقدین» را (1962) جهت معرفی استعدادهای جدید و خاص فیلم های اول یا دوم یک کارگردان علم کرد. 1968 پاریس در تب و تاب ماجراهای ماه «می» بود. کن نیز از این کشمکش ها بی نصیب نماند. آندره مالرو ، وزیر فرهنگ وقت فرانسه، هانری لانگلوا، مدیر محبوب سینما تک را اخراج کرد. لویی مال و رومن پولانسکی بلافاصله از هیئت داوری استعفا دادند. فرانسوآ تروفو و ژان لوک گدار پرچم دار گروهی دیگر از فیلم سازان معترض موج نو شدند. این سرکشان رادیکال خود را از پرده سینمای جشنواره آویزان کردند. جشنواره 1968 شروع نشده پایان یافت. آندره مالرو عقب نشینی کرد و هانری لانگلوا ابقا شد، اماکن دیگر به تعطیلی کشیده شده بود. گروه دیگری از فیلم سازان و در رأس آنها روبرو آنریکو و ژاک دونیول - وال کروز مدعی شدند جشنواره کن تبدیل شده است به بستری برای مناقشات سیاسی تروفو و گدار . آنها انجمن کارگردانهای فیلم را تشکیل دادند و دومین بخش جنبی کن، «دوهفته کارگردان ها» از سال 1969 شکل گرفت.

پرواز نخل ها به آمریکا
 

فیلم های شاخص تحسین شده: طبل حلبی (فولکرشلوندروف)، اینک آخرالزمان و مکالمه (فرانسیس فورد کاپولا)، راننده تاکسی(مارتین اسکورسیزی)، مش (رابرت آلتمن)،
چهره های دهه: ارمانو اولمی، برادران تاویانی، جری شاستبرگ، فرانچسکو رزی، جوزف لوزی
رؤسای شاخص هیئت داوران: میگل آنخل آستوریاس ، اینگرید برگمان، رنه کلر، تنسی ویلیامز، آلن جی پاپولا، فرانسواز ساگان
از سال 1972، مسئولین جشنواره تصمیم به گرد هم آوردن هیئت انتخاب جهت گزینش نهایی فیلم ها گرفتند. پیش از آن فیلم ها توسط نمایندگان جشنواره در کشورهای مختلف انتخاب می شدند.
موریس بسی، از دست اندرکاران جشنواره ، در سال 1975 تصمیم به اضافه کردن سه بخش غیررقابتی به بخش مسابقه رسمی گرفت؛ « چشمان بارور »،«روح زمانه» و «گذشته کامل». ابتدا این تغییر با استقبال همه مواجه شد. اما این فراوانی بخش ها به قدری شرایط انتخاب و نمایش فیلم ها را پیچیده کرد که ژیل ژاکوب، دبیر کل جدید کن ، هر سه بخش را به یک بخش یعنی «نوعی نگاه» تغییر داد. در همان سال ستارگان و بزرگان سینما امضایی دیگر بر قامت این جشنواره زدند و با غرور اثر دست خود را در پیاده رو کنار کاخ (به تقلید از سنت قدیمی هالیوود) به جا گذاشتند. در این دهه شش نخل طلا را فیلمسازان آمریکایی ربودند. اینجا بود که شائبه ها مبتنی بر مصلحتی شدن برخی سیاستهای جشنواره مطرح شد. اما نباید فراموش کرد که سینمای مستقل آمریکا پس از پایان یافتن جنگ ویتنام نفسی تازه می کند و فیلمسازان بزرگی را در آستین می پروراند.

فاتحان جوان
 

1980 تا 1989
 

فیلم های شاخص تحسین شده:کاگه موشا(آکیرا کوروساوا)، مرد آهنین(آندره وایدا)، پول (روبر برسون)، نوستالژیا (آندره تارکوفسکی)، پاریس تگزاس(ویم وندرس)
چهره های دهه: استیون سودربرگ، پیله آگوست، باب فاسی، کوستا گاوراس، ایلماز گونی، شوهی ایمامورا، موریس پیالا
روسای شاخص هیات داوران: ویم وندرس، سیدنی پولاک، میلوش فورمن، ویلیام اتایرون، ژاک دوره
روزهای جنگ سرد به اوج می رسد. اما تاثیر آن بر جشنواره کن گویا تنها به ستوده شدن فیلمی (مرد آهنین) درباره رهبر معترضان لهستانی (لخ والسا) محدود می شود. چهره های جوان بیش از گذشته در کنار نام های بزرگ، جای پای خود را در کن محکم می کنند. کن به رغم ادعای برخی منتقدان عجول، دچار التهابات روز دنیا نمی شود و خواسته یا ناخواسته، تحت تاثیر جریان های حاوی جهان، دچار استحاله نمی گردد. جنگ ستاره های ریگان و به تبع آن ، افول گفتمان چپ در روسیه و روزهای استقرار بی نظیر سرمایه داری در آمریکا، هیچ کدام از اینها به داوری عادلانه هنر هنرمندان سینما خدشه وارد نمی کند. با نگاهی به اسامی بالا به خوبی در می یابید که آنچه همچنان بر تمامی تفکر غالب در جشنواره سایه افکنده است، هنر ناب است. نمونه ای برای ادعا همین که فیلم «گم شده» گاوراس به رغم اندیشه چپش و انتقادش به جریان راست موجود در آمریکای جنوبی، به خاطر ارزش های هنری اش تقدیر می شود.

خانه تکانی
 

1990 تا 1999
 

فیلم های شاخص تحسین شده، رقصنده در تاریکی و شکستن امواج ( لارنس فون تریه)، طعم گیلاس (عباس کیارستمی)، رازها و دروغ ها (مایک لی) ، زیر زمین (امیر کاستوریستا) ، بارتون فینك ( برادران کوئن) ، داستان های عامه پسند (کوئنتین تارانتینو)
چهره های دهه: تئوآنجلوپلوس ، آتوم اگویان، نیکیتامیخائیلکوف، جین کمپیون، چن کایگه، دیوید لینچ، ژاک ریوت
روسای شاخص هیات داوران: برناردو برکولوچی، رومن پولانسکی، لویی مال، فرانسیس فورد کاپولا، دیوید کرانتبرگ، لوک بسون، ژان مورو، ژرار دوپاردیو، ایزابل آجانی
ژیل ژاکوب به عنوان رئیس جشنواره کن (تا به امروز) تام الاختیار می شود. در این سال ها کن خانه تکانی تازه ای کرد و برای بقای بیشتر دست به کارهای نو زد. تندیس جایزه نخل طلای فعلی کن که ما می شناسیمش، طرحی است از کارولین شوفل که در سال 1997 شکل گرفت. در همین سال و در پنجاهمین دوره جشنواره تمامی برندگان زنده نخل طلا به جشنواره دعوت شده و یک جایزه ویژه با اسم پر طمطراق «نخل نخل ها» به اینگمار برگمان اعطا شد. از سال 1998 و در راستای اعتقاد به اهمیت مدارس سینمایی، شخص ژاکوب بخش سینه فونداسیون (بنیاد سينما) را خاص فیلم های ساخت دانشجویان سینما برپا داشت. سیاست پیش گرفته شده در این سال ها به کشف استعدادهای پنهان در سراسر جهان ختم می شود. خاورمیانه، بالکان، خاور دور، آفریقا و کانادا چهره های نو ظهور خود را در این جشنواره مورد امتحان قرار می دهند.

آغاز انتقادها
 

2000 تا 2011
 

فیلم های شاخص تحسین شده: اتاق پسر(نانی مورتی) ، معلم پیانو ( مایکل هانکه)، مردی که آنجا نبود (برادران کوئن)، بزرگ راه مالهلند (دیوید لینچ)، گل های پرپر(جیم جارموش)، فیل(گاس ون سنت) ، یک پیامبر(ژاک اودیارد)
چهره های دهه: نوری بیله سیلان، تونی گتلینگ، برادران داردن، کن لوچ، جولین اشنایل، گونزالس ایناریتو، آکی کوریسماکی
روسای شاخص هیأت داوران: لیو اولمان، دیوید لینچ، امیر کاستوریستا، وونگ کاروای، استفن فریرز، شون پن، تیم برتون، ایزابل هوپر
«جشنواره بین المللی فیلم کن» تا سال 2002 عنوان رسمی این اتفاق بود اما پس از آن، این رویداد به «جشنواره کن» تغییر نام داد. انگار هنوز اضافه شدن بخش های کن تمامی نداشت. در سال 2004 و بنا به پیشنهاد «تیری فرمو» (دبیر هنری جشنواره) بخش «کلاسیک های کن» راه اندازی شد. این بخش ادای احترامی بود به روزهای اولیه سینما.
سال 2005 هم بخش جدید دیگری با عنوان «تمام سینماهای دنیا» برپا شد. ویژه سینمای ملی کشورهایی که تولیداتشان کمتر امکان عرضه بین المللی دارد. جشنواره اکنون با بودجه 20 میلیون یورویی خود که نیمی از آن وزارت فرهنگ و نیمی دیگر از طرف شهر کن تأمین می شود، هر ساله حدود 2000 فیلم بلند سینمایی را از 100 کشور جهان برای انتخاب، ورانداز می کند. امروز این رویداد، تقویم تولید فیلم در کشورهای گوناگون را تغییر داده است. از این جهت که تهیه کنندگان آثار خود را به امید راه یافتن به این جشنواره آماده می کنند. حضور یک فیلم در جشنواره کن، سرنوشت اقتصادی آن را تغییر می دهد و دروازه های موفقیت فرهنگی و تجاری را به روی آن باز می کند. شهر 70 هزار نفری کن هر ساله در زمان جشنواره میزبان بیش از 50 هزار مهمان است که حداقل نیمی از آنان را دست اندرکاران حرفه ای سینما و نمایندگان رسانه های جمعی تشکیل می دهند. تنها در بازار فیلم کن بیش از 2 هزار شرکت و عرضه کننده و پخش کننده فیلم حضور دارند و باز هم اقتصاد جدایی ناپذیر بودن خود را از صنعت سینما به رخمان می کشد.
این دهه یکی از پربحث ترین دهه ها در کشور ماست. عده ای به جد معتقدند که کن افول کرده و در آستانه سقوط است و عده ای این ادعا را رد می کنند.
منبع: نشريه همشهري جوان شماره 311