ارگونومي و کاربردهاي آن

مقدمه
 

در جهان کنوني و در سرآغاز سده بيست و يکم، علوم بخش عمده اي از مشکلات را در سيستم هاي کاري گوناگون حل و فصل کرده اند.در اين راستا، علوم و فنوني وجود دارند که از زواياي مختلف سلامت و بهداشت انسانها و نيز کارآيي آنها را مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار مي دهند، يکي از اين علوم،ارگونومي يا همان مهندسي فاکتورهاي انساني است.
واژه ارگونومي از دو کلمه يوناني«ارگون»به معناي کار و«نوموس»به معناي قانون و قاعده طبيعي مشتق شده است و در لغت به معناي قوانين طبيعي کار است.اما در اصطلاح کاربردي، علم ارگونومي به عنوان رشته اي از علوم که بدست آوردن بهترين ارتباط بين انسان و محيط کار هدف اصلي آن است، تعريف مي شود.

کاربرد ارگونومي
 

ارگونومي براي طراحي و ساخت ابزار و سيستم هاي توليدي از ساده تا پيچيده، حل مشکلات مربوط به تکنولوژي مدرن و حتي وسايل و ابزار زندگي روزمره کاربرد دارد.امروزه در طراحي يک ابزار ساده نظير يک خودکار يا يک انبردست ساده گرفته تا طراحي يک سيتم کامل توليد،از ارگونومي استفاده مي شود.عمده زمينه هايي که ارگونومي در آنها مطالعه و اقدام مي نمايد عبارتند از:
طراحي ابزار و وسايل، ماشينها و تاسيسات به طرز صحيح و مطلوب، طراحي روش انجام کار با توجه به بهترين نحوه اجرا و متناسب با سيستم عضلاني و ساختمان فيزيکي بد ن انسان و يا هماهنگي رواني ميان افراد و محيط و ابزار کار، وضعيت صحيح قرار گرفتن بد ن و حرکات انسان در حين انجام کار و نيز شرايط فيزيکي مناسب در محيط کار.

نتايج به کار گيري اصول ارگونومي در محيط هاي کار
 

ارگونومي با ارزيابي قابليت ها و محدوديت هاي انساني(بيومکانيک و آنتروپومتري)، استرس هاي کاري و محيطي(فيزيولوژي کار و روانشناسي صنعتي)، نيروهاي استاتيک و ديناميک روي بد ن انسان(بيومکانيک)، خستگي (فيزيولوژي کار و روانشناسي صنعتي)و نيزطراحي ايستگاه کاري و ابزارها و نتايج زير را در محيط هاي کاري به دنبال دارد:
1-پيشگيري از اختلالات اسکلتي-عضلاني در بين شاغلين(مانند کمردرد يا درد در ناحيه گردن)
2-کمک به پيشگيري از حوادث شغلي.
3-افزايش ميزان رضايت معنوي کارکنان و نيز افزايش رفاه و آسايش آنها.
4-کمک به افزايش بهره وري و توليد.

ارگونومي در کار با کامپيوتر
 

طي چند سال اخير، توليد کنندگان کامپيوتر و تجهيزات مرتبط با آن به طراحي ارگونوميک محصولات خود توجه زيادي نشان داده اند.توليدکنندگان تجهيزات وسايل کامپيوتري(مانند صفحه کليد، ماوس، ميز، صندلي و ...)اکنون سعي مي کنند تا محصولات را مطابق با اصول ارگونومي طراحي و توليد نمايند.رعايت اصول ارگونومي سبب کاهش ضايعات چشم، سردرد، کمردرد و فشار در نواحي مچ دست، شانه و گردن در اپراتورهاي کامپيوتر خواهد شد.
کاربرد کامپيوتر در زندگي بشر بسيار زياد است و تعداد زيادي از افراد ساعتهاي متمادي با کامپيوتر کار مي کنند،به همين دليل، شناخت عوامل مؤثر در محيط کار با کامپيوتر اهميت زيادي دارد.وجود شرايط نامناسب در محيط کاري و عدم توجه به موارد ارگونوميکي و بهداشتي هنگام کار با کامپيوتر ممکن است در بلندمدت سبب بروز بيماريها و ناهنجاريهايي شود.بيشتر کاربران کامپيوتر در محيط هاي سربسته و فضاهاي کوچک کار مي کنند.
کمترين ويژگيهاي يک محيط کاري مناسب براي کاربران کامپيوتر به قرار زير است:
1-وجود سيستم تهويه مطبوع.
2-نور کافي و مناسب.
3-استفاده از ميز مخصوص که داراي عرض و ارتفاع استاندارد باشد.
4-استفاده از صندلي ارگونوميک با قابليت تنظيم ارتفاع.
5-استفاده از زيرپايي براي قرارگيري مناسب و راحت پاها.
با وجود رعايت نکات فوق، باز هم امکان بروز بيماري هاي خاص براي اپراتور وجود دارد.کم تحرکي هنگام کار با کاميپوتر، چشم دوختن طولاني مدت به صفحه نمايشگر و حرکات يکنواخت و تکراري مچ دست، ممکن است سبب بروز انواع عوارض شوند.

پيشگيري
 

براي پيشگيري از اين عوارض، نکات ساده و مهم ارگونوميکي زير را بايد رعايت نمود:
1- به تناوب از پشت ميز کامپيوتر برخاسته و با نرمشهاي ساده، گردن، بازو، مچ دست و پاها را حرکت دهيد.
2-صفحه نمايشگر را طوري تنظيم کنيد، ستون فقرات شما به طور مستقيم قرار گرفته و چشمان شما با قسمت بالايي صفحه نمايش در يک خط مستقيم قرار گيرند.
3- فاصله صفحه نمايشگر تا چشمان شما بايد بين 50 تا 60 سانتي متر باشد.
4- هر 30 دقيقه به اشيايي که در فاصله 6 متر قرار دارند، چند دقيقه چشم بدوزيد.
5- ارتفاع ميز کامپيوتر بايد بين 66 تا 71 سانتي متر باشد.
6- ميز کار را طوري قرار دهيد که روشنايي لامپهاي سقف در طرفين قرار گيرد.
7- سطح صفحه کليد، تقريباً هم ارتفاع با دسته صندلي و آرنج باشد و مچ ها به طور عادي روي صفحه کليد قرار گيرند.
8- روشنايي محل کار بايد ترکيبي از نور سفيد و زرد بوده و شدت آن حدود 300 لوکس باشد.
9- براي اتاق کار، دماي 23-19 درجه سانتي گراد و رطوبت حدود 50 درصد مناسب است.
10- بهتر است با بازکرد ن درب و پنجره ها و يا تعبيه دستگاه تهويه، هواي اتاق به طور مرتب تعويض شود.

ويژگيهاي صندلي ارگونوميک
 

1-ارتفاع صندلي بايد قابل تنظيم باشد.ارتفاع آن، 41 تا 52 سانتي متر توصيه مي شود.
2-سطح نشيمنگاه صندلي بايد داراي طول و عرض 40 تا 48 سانتي متر باشد.
3-ضخامت تشک در حدود 4 تا 5 سانتي متر باشد و رويه آن از جنسي باشد که اصطلاحاً بتواند تنفس کند و لبه جلوصندلي، گرد و لبه بيروني آن، نرم باشد.
4- عرض پشت صندلي بايد حداقل 32 تا 36 سانتي متر باشد.ارتفاع پشتي صندلي را نيز بايد بين 50 تا 82 سانتي متر در نظر گرفت.
5-صندلي بايد در قسمت قرار گرفتن گودي کمر، داراي يک قوس محدّب و در قسمت پشت داراي يک قوس مقعر باشد.
6-صندلي هاي مورد استفاده در کار با رايانه بهتر است دسته دار بوده و چرخان باشند.
-شيوه هاي عملي ارتقاء بهره وري انساني، نظام الدين فقيه، مرکز آموزش مديريت دولتي.
-ارگونومي در عمل، عليرضا چوبينه و ديگران، مرکز آموزش مديريت دولتي.
-کارسنجي و روش سنجي، شهنام طاهري، تهران:آروين.
-محمدرضا ميرغلامي، کارشناس بهداشت حرفه اي.
منبع: نشريه اطلاعات علمي -شماره 359