شويد، ضد نفخ طبيعي

نام هاي فارسي: شويد، شبت
 

نام علمي: Anethum graveolens
نام عربي:‌ شِبَت (Shebath)
نام عمومي: Dill
نام انگليسي: Dill
نام فرانسوي: Aneth
نام آلماني: Dill
نام هاي مترادف: Peucedanum graveolens, Selinum anethum, Anethum sowa
نام خانواده: Apiaceae(Umbelliferae چتريان يا جعفري)

گياه شناسي:
 

شويد گياهي است بوته اي و يكساله كه ارتفاع آن تا 60 سانتي متر و گاهي بلندتر مي رسد. ساقه اي استوانه اي با خطوط طولي دارد كه نرم و شكننده است و در قسمت هاي بالا تقسيماتي از آن جدا مي شود. برگ ها كه به طول 20 سانتي متر مي رسند، به بريدگي هاي نخ مانندي به قطر 1 تا 2 ميلي متر تقسيم شده و به صورت متناوب بر روي ساقه قرار مي گيرند. برگ هاي شويد شباهت زيادي به رازيانه دارد، ولي بوي اين دو گياه كاملاً با هم متفاوت است. گل شويد كوچك و به رنگ سفيد تا زرد مي باشد. در انتهاي ساقه ها چترهاي اصلي و فرعي و در هر چتر بين 2 تا 9 گل وجود دارد كه بعداً به ميوه تبديل مي شوند. ميوه ها بيضي شكل به طول 5 و عرض تا 3 ميلي متر، مسطح و به رنگ شكلاتي يا قهوه اي شكلاتي مي باشند. شويد در بيشتر نقاط ايران كشت و در اغذيه و ادويه استفاده مي شود. در بعضي نقاط ايران، از جمله تبريز و خراسان، به صورت خودرو نيز وجود دارد. قسمت مورد استفاده شويد، ميوه و برگ آن است.

تاريخچه:
 

شويد بومي نواحي شرقي اروپاست. زوهاري و هف معتقدند كه نوع خودرو و وحشي شويد در نواحي پرآب مديترانه و غرب آسيا گسترش دارد. از ديگر نواحي مهمي كه شويد وحشي در آنها مي رويد، قفقاز، حبشه و مصر را مي توان نام برد. تعدادي شاخه شويد در معبد آمن هوتپ دوم پيدا شده است. قديمي ترين مطالعات باستان شناسي مربوط به اوايل دوران نوسنگي نشان داده است افرادي كه در كشور سوئيس سكونت داشتند، شويد را كشت مي كردند. مدارك كمي از كشت شويد در زمان كاتوليك هاي قديم انگلستان نيز پيدا شده است. در زبان سميتيك(‌سامي يا يهودي) شويد به نام شوبيت شناخته شده است.
در يونان قديم ظهور شويد را نشانه سعادت و خوشبختي مي دانستند. در قرن وسطي آن را براي تهيه معجون عشق استفاده مي كردند و باور داشتند كه دافع جادو و افسون است. همچنين از قديم آن را براي رفع سكسكه مصرف مي كردند.
نام شويد(Dill) از زبان انگليسي قديم Dile ريشه گرفته است كه به نظر مي رسد از كلمات Norse يا انگلوساكسون Dylle به معني آرام كردن يا خواباندن ساخته شده است.

شويد در كتاب قانون:
 

شبث (شبت- شويد) داراي طبيعت گرم و خشك است. درد را تسكين دهد، باد را مي پراكند، روغنش نيز همين تأثيرها را دارد و بسيار نرم كننده است. ورم ها را مي رساند. خاكسترش در علاج زخم هاي سست و شل نافع است. روغنش درد مفاصل و شبيه آن را آرام كند. شبت و به ويژه روغنش خواب آور است. هميشه بخورند، ديد را ضعيف مي كند. شبت و تخم شبت شير را به راه اندازد و به خصوص در كسي كه شير بسيار دارد، بسيار مؤثرتر است و شير را زيادتر مي كند. سكسكه اي كه ناشي از بالا آمدن طعام و پر شدن معده باشد، علاجش با شبت است.
آب پزش مني را قطع كند. تخم شبت بواسير برآمده را قطع كند.
بررسي خواصي كه ابن سينا در مورد شويد بيان داشته، با آنچه در منابع امروزي مورد تأييد قرار مخزن الادويه، مشابهت دارد.

شويد در كتاب مخزن الادويه:
 

شِبَت گياهي است معروف قائم بر يك ساق و شاخ هاي آن بسيار باريك شبيه به رازيانه و برگ هاي آن ريزه و گل آن چتري و تخم آن ريزه تر از رازيانه و اندك پهن. قوت آن تا دو سال باقي مي ماند و از ادويه با ارزش و بهترين آن تازه خوشبوي شكفته آن است.
خواص آن از جمله هضم كننده، مسكن، ادرارآور، قاعده آور و براي ضعف معده، جگر و طحال و سنگ كليه و مثانه و قولنج نافع و آشاميدن آن با عسل جهت رفع سموم و اخراج اخلاط غليظه از معده و قطع غثيان (استفراغ) مفيد است.
زياده مصرف كردن آن باعث ضعف مغز و چشم و معده و كليه و كاهش مني و مصرف زياده از حد باعث قطع مني مي شود. مصلح آن آبليمو، سكنجبين، آب غوره و ترشي هاست.

مهم ترين اثرات گزارش شده:
 

ضدباكتري، ضدعفوني كننده، ضد اسپاسم، ضد سرطان، ضد نفخ، هضم كننده غذا، ادرار آور، كاهش دهنده قند خون، كاهش دهنده پرفشاري خون،‌ قارچ كش، شيرافزا، مسهل، شل كننده عضلات، خواب آور، محرك تنفسي، مسكن، گشاد كننده رگ ها، مقوي معده و محرك.

عوارض جانبي:
 

شويد در حد مصرف خوراكي عارضه اي ندارد؛ فقط ممكن است به علت وجود فورانوكومارين ها، مانند ديگر گياهان خانواده چتريان، در افراد معدودي حساسيت هايي نسبت به نور ايجاد كند.

داروشناختي و اثرات مهم:
 

با توجه به وجود اسانس در ميوه (دانه) شويد، اثراتي مشابه با ميوه هاي ديگر گياهان خانواده چتريان مانند رازيانه و زيره دارد. اثرات ضدنفخ، مقوي و محرك معده، ادرارآور، هضم كننده غذا و افزايش دهنده شير مادر، از مهم ترين خواص ميوه شويد است. اثرات ديگري كه براي شويد قائل هستند، شامل رفع سكسكه، رفع تهوع و استفراغ، ضد تشنج، و آرامبخش مي باشد.
از ميوه شويد در داروهاي طبيعي ضدنفخ و درد دام ها در دامپزشكي نيز استفاده مي شود.
از برگ شويد به عنوان معطركننده در غذاها و ادويه جات استفاده مي شود و اثراتي شبيه ميوه دارد (البته در ادويه جات از ميوه شويد بيشتر استفاده مي شود؛ زيرا رايحه بيشتري نسبت به برگ ها دارد). دانه شويد به طور سنتي براي آرامش معده پس از صرف غذا استفاده مي شده است.

طريقه و ميزان مصرف:
 

براي مصرف برگ شويد، مقدار خاصي توصيه نشده، ولي براي دانه آن، تا 3 گرم در روز به صورت خرد يا پودر شده بلامانع است.

تركيبات مهم:
 

برگ و ميوه شويد داراي رايحه (‌اسانس) مي باشند. ميزان اسانس موجود در ميوه ها بيشتر از برگ هاست و به 4 درصد مي رسد. اسانس دانه و برگ شويد را مي توان با تقطير يا بخار آب به دست آورد. اسانس شويد به صورت مايعي به رنگ زرد روشن و سبك تر از آب است كه در حلال هاي آلي به خوبي حل مي شود.
مهم ترين ماده موجود در اسانس شويد، تركيبي به نام كارون مي باشد كه ميزان آن به 60 درصد مي رسد. از تركيبات ديگر آن ليمونن است.
تركيبات مهم معدني شويد عبارتند از: فسفر، كلسيم، سديم، پتاسيم، منيزيم، روي، آهن، كادميوم و سرب كه در شويد كاملاً رشد كرده وجود دارند.
از تركيبات مهم ديگر مي توان به ويتامين C، كاروتنوئيدها، كلروفيل، پلي فنل ها، نيترات، نيتريت و اگزالات اشاره كرد. دانه شويد همچنين حاوي امبليفرون و ميريستي سين است.

نكات قابل توجه:
 

1- خاصيت آنتي اكسيداني گل شويد به خاطر داشتن فلاونوئيدها، بيشتر از برگ و دانه آن است.
2- اثر كاهش چربي خون سير و شويد با يكديگر مقايسه و مشخص شده است كه سير اثر مطلوبي داشته ولي شويد اثر چنداني در اين مورد ندارد.
3- اسانس شويد را نبايد به طور مستقيم به مصرف خوراكي و موضعي رساند و بايد به صورت فرمولاسيون هاي مختلف و به شكل رقيق شده مصرف نمود.
4- شويد اكثراً به صورت تازه در موادغذايي مصرف مي شود؛ چون با خشك شدن، اسانس آن به سرعت كاهش مي يابد. در برگ شويد فريز شده اسانس كمتر از نوع خشك كاهش مي يابد. معمولاً به برگ شويد Dill weed مي گويند تا با دانه آن اشتباه نشود.
5- براي تهيه دانه شويد، وقتي كاملاً رسيدند، شاخه ها را بايد چيد و وارونه آويزان كرد تا پس از حدود يك هفته خشك شوند. در اين صورت دانه ها به سادگي و با تكان دادن سر شاخه ها جدا مي شوند كه مي توان آنها را از روي پارچه يا كاغذي كه زير آنها قرار گرفته است، جمع آوري نمود. دانه ها بايد در ظرفي كاملاً دربسته و بدون هوا نگهداري شوند.
6- با توجه به اينكه با فريز كردن شويد و نگهداري آن تغييراتي در ميزان نيتريت، نيترات و اگزالات موجود در آن به وجود مي آيد، توصيه مي شود مدت زمان نگهداري در فريزر زياد نباشد. مصرف مداوم و بيش از حد مواد مذكور براي سلامتي خطرناك است.
7- براي كشت موفق شويد، احتياج به آب و هواي گرم و تابستان داغ با آفتاب زياد است. حتي سايه هاي جزئي و موقت مي تواند در كاهش كميت و كيفيت مواد و خواص آن تأثيرگذار باشد.
منبع: نشريه دنياي تغذيه، شماره 108