توصيه هاي غذايي پس از زايمان

بارداري و شيردهي يكي از حساس ترين دوران هاي زندگي زنان است. در اين دوران بيشترين نياز به مواد مغذي براي سلامت جنين، نوزاد و مادر وجود دارد. تمامي نياز نوزاد پس از تولد تا 6 ماهگي تنها از شير مادر تأمين مي شود، بنابراين تغذيه مادر بايد به گونه اي باشد كه هم نياز نوزاد و هم نياز بدن خود را تأمين نمايد. در دوران شيردهي نياز به انرژي حدود 30 درصد افزايش مي يابد.
شير مادر كه در 6 ماه اول زندگي تنها منبع غذايي نوزاد محسوب مي شود، مخلوطي از انواع مواد مغذي است كه نه تنها نياز بدن نوزاد به انرژي را فراهم مي آورد، بلكه حاوي فاكتورهايي است كه سبب ارتقا، سطح ايمني بدن نوزاد شده و از بروز عفونت جلوگيري مي كند. مادر باردار در طول دوران بارداري با ذخيره انرژي و موادمغذي بدن خود را براي دوران شيردهي آماده مي كند. طي 6 ماه اول زندگي وزن بدن نوزاد 2 برابر مي شود كه تمامي انرژي و موادمغذي مورد نياز براي چنين رشد و تكاملي از شير مادر فراهم مي شود، بنابراين تغذيه مادر شيرده جهت تأمين نياز نوزاد و همچنين سلامت مادر از اهميت ويژه اي برخوردار است.

ويتامين ها و مواد معدني:
 

به غير از آهن نياز به كليه ويتامين ها و مواد مغذي در دوران شيردهي از دوران بارداري بالاتر است. كمبود دريافت برخي ويتامين ها سبب كمبود آن در شير مادر مي شود. ويتامين D يكي از ويتامين هايي است كه كمبود آن شايع مي باشد. در كساني كه به مدت كافي در معرض آفتاب قرار نمي گيرند و مكمل غذايي دريافت نمي كنند، مقدار اين ويتامين در شير مادر براي تأمين نياز نوزاد كافي نخواهد بود، بنابراين براي بسياري از مادران دريافت مكمل غذايي حاوي ويتامين D توصيه مي شود. كمبود ويتامين B12 در زنان گياهخوار شايع است. در صورت كمبود ويتامين B12 مقدار آن در شير نيز كم خواهد بود و بنابراين در اين زنان نياز به دريافت مكمل وجود دارد. اما در مورد برخي ديگر از ويتامين ها و مواد معدني نظير كلسيم، روي و آهن چنين نيست. حتي اگر بدن مادر دچار كمبود باشد، مقدار آن در شير كاهش نمي يابد. اين بدان معني است كه مادر از ذخاير بدن خود براي تأمين آنها در شير استفاده مي كند و در صورت عدم جبران، خود دچار مشكل خواهد شد.
بنابراين تغذيه مادر در دوران بارداري و شيردهي بسيار حائز اهميت است و مادران قبل ورود به دوره بارداري بايد از رژيم غذايي مناسبي پيروي نمايند تا در دوران بارداري و شيردهي با مشكل مواجه نشوند. مطالعات انجام گرفته در برخي كشورهاي فقير نشان مي دهد كه ميزان ايمونوگلوبين هاي سري G و A در شير مادران مبتلا به سوء تغذيه پايين تر از مادراني است كه تغذيه مناسبي داشته اند، بنابراين احتمال بروز انواع بيماري و عفونت ها در نوزادان اين مادران بيشتر مي باشد.

چه عواملي شير مادر را كاهش مي دهند؟
 

يكي از عواملي كه سبب كاهش ترشح شير مي شود، استرس است. بسياري از مادران خصوصاً پس از اولين زايمان دچار استرس و افسردگي مي شوند. افسردگي تمايل مادر را براي شيردهي كاهش مي دهد و چنانچه شيردهي به طور منظم و مكرر انجام نشود ميزان توليد شير كاهش مي يابد. از طرفي استرس سبب كاهش ترشح هورمون اكسي توسين (كه براي ترشح شير ضروري است) مي شود. سيگار نيز از ديگر عواملي است كه سبب كاهش ترشح شير مي شود. طبق بررسي هاي انجام گرفته مصرف سيگار در زنان شيرده هورمون پرولاكتين را (كه سبب توليد شير مي شود) كاهش مي دهد. نتايج اين بررسي ها بيانگر آن است كه ميزان اين هورمون در مادران سيگاري كمتر از ديگر مادران است. همچنين نيكوتين موجود در سيگار ممكن است روي طعم شير مادر اثر گذاشته و سبب بي ميلي نوزاد شود، بنابراين سيگار با دو مكانيسم سبب كاهش ترشح شير مي شود: اول آنكه موجب كاهش پرولاكتين مي شود و دوم آنكه سبب بي ميلي نوزاد و در نتيجه كاهش مكيدن سينه مادر مي شود. همانطور كه ذكر شد كاهش مكيدن سينه مادر خود سبب كاهش توليد و ترشح شير مي شود. مصرف چاي پررنگ و قهوه نيز مي تواند به طور غيرمستقيم باعث كاهش شير مادر شود. كافئين موجود در چاي و قهوه مدر است و باعث اتلاف آب از بدن مادر مي شود. از آنجا كه دريافت آب كافي براي توليد شير ضروري است، چنانچه مادر جبران آب از دست رفته از بدن را ننمايد در توليد شير دچار مشكل خواهد شد، بنابراين بهتر است مصرف چاي پر رنگ و قهوه در دوران شيردهي محدود باشد و مادران شيرده بايد توجه كنند كه از چاي به عنوان منبع تأمين كننده آب و مايعات استفاده ننمايند. علاوه بر موارد فوق كافئين به شير مادر منتقل مي شود و امكان دارد سبب بي خوابي در نوزاد شود.

انرژي و پروتئين:
 

ميزان توليد شير در مادران در 6 ماه اول به طور متوسط روزانه 750 ميلي ليتر است. براي توليد هر 100 ميلي ليتر شير بدن انسان نياز به صرف 85 كيلوكالري انرژي دارد. همچنين شير يكي از منابع اصلي پروتئين است، بنابراين مادران شيرده به طور متوسط بايد روزانه 25 گرم پروتئين، بيشتر از ديگر زنان دريافت كنند. محدوديت دريافت انرژي نظير آنچه در سوء تغذيه و يا رژيم هاي غذايي كاهش وزن ديده مي شود در مقدار توليد شير تأثير منفي دارد. چنانچه مقدار انرژي دريافتي محدود باشد، مقدار توليد شير كم مي شود. دريافت روزانه 3 واحد لبنيات (3 ليوان شير و ماست) و 2-3 واحد گوشت مي تواند هم به دريافت پروتئين و هم به دريافت انرژي مورد نياز مادر شيرده كمك نمايد. حبوبات نيز از منابع خوب پروتئين هاي گياهي محسوب مي شوند، اما بايد توجه نمود امكان بروز نفخ در نوزاد بر اثر مصرف زياد حبوبات وجود دارد.

شيردهي و كاهش وزن مادر:
 

در دوران شيردهي وزن مادر به تدريج كم مي شود و شيردهي مكرر و منظم به نوزاد علاوه بر اينكه به توليد شير بيشتر كمك مي كند به كاهش وزن و بازگشت رحم به اندازه قبل از بارداري كمك مي كند. بسياري از مادران به منظور كاهش وزن سريع و بازگشت به سايز قبلي از رژيم هاي غذايي بسيار سخت پيروي نموده و ورزش مي كنند. مادران بايد توجه نمايند اين نوع رژيم هاي غذايي سبب كاهش توليد شير شده و چنانچه ورزش از نوع هوازي نباشد، مقدار اسيد لاكتيك خون بالا رفته و وارد شير خواهد شد. بو و طعم اسيد لاكتيك براي بسياري از نوزادان نامطلوب است و امكان دارد نوزاد از شير خوردن امتناع كند، بنابراين در صورت نياز به كاهش وزن پيروي از يك رژيم غذايي متعادل و ورزش سبك و از نوع هوازي توصيه مي شود.

امگا- 3 و امگا-6:
 

مقدار و نوع چربي كه در شير مادر وجود دارد به طور مستقيم با نوع و مقدار چربي موجود در رژيم غذايي ارتباط دارد. برخي از انواع خاص اسيدهاي چرب براي رشد و تكامل سلول هاي بدن خصوصاً سلول هاي مغز و سلول هاي بينايي ضروري هستند. اسيدهاي چرب غير اشباع از نوع امگا-6 و امگا-3 درصد بالايي از غشاي سلول هاي مغز را تشكيل مي دهند. چنانچه مادر شيرده از منابع غذايي كه حاوي اين نوع اسيدهاي چرب هستند به مقدار كافي استفاده نكند، رشد سلول هاي بينايي و رشد و تكامل سلول هاي مغز دچار اختلال خواهد شد، بنابراين توصيه مي شود زنان شيرده روزانه از انواع ماهي و در صورت لزوم كپسول هاي امگا-3 و نيز روغن هايي نظير روغن زيتون و روغن كانولا در رژيم غذايي خود استفاده كنند.

فوايد شير دادن:
 

مصرف شير مادر نه تنها فوايد بي شماري براي نوزاد دارد، بلكه شيردهي فوايد زيادي براي مادر خواهد داشت. تحقيقات نشان مي دهند كه شيوع سرطان سينه، رحم و تخمدان ها در زنان شيرده كمتر است و هرچقدر تكرر و نظم در شيردهي بيشتر باشد، خطر بروز اين نوع سرطان ها كمتر است. همچنين در دوران شيردهي به علت تغييرات هورموني احتمال بارداري كاهش مي يابد. اين مسأله به فاصله گذاري مناسب بين فرزندان كمك مي كند، بنابراين مادران بايد براي شيردهي موفق آموزش ببينند و از عواملي كه سبب كاهش توليد شير مي شوند جلوگيري نمايند.

آب:
 

دريافت آب به ميزان كافي بسيار ضروري است. آب يكي از اجزاي اصلي شير مي باشد، بنابراين بديهي است كه مادر شيرده نياز بيشتري به دريافت آب دارد. توصيه مي شود مادران شيرده روزانه 2-3 ليتر آب بنوشند كه طبيعتاً در فصول گرم سال نياز به آب بيشتر از اين مقدار خواهد بود و بهتر است مادران پس از هرنوبت شيردهي يك ليوان آب بنوشند.

جمع بندي:
 

با توجه به مطالبي كه ذكر گرديد مصرف مواد مغذي به مقدار لازم و كافي در دوران شيردهي، مادر را در تداوم شيردهي موفقيت آميز خود كمك مي كند. زنان از قبل از ورود به دوره بارداري با پيروي از هرم غذايي و استفاده از منابع غذايي متنوع مي توانند نياز خود را به انرژي و كليه مواد مغذي فراهم نمايند. در صورتي كه تغذيه مادر در اين دوران مناسب نباشد، مادر بيشتر از نوزاد متضرر خواهد شد و به علت استفاده از ذخاير بدن جهت توليد شير با كيفيت مناسب امكان دارد دچار عوارضي نظير پوكي استخوان و كم خوني شود.
منبع: نشريه دنياي تغذيه، شماره 108