نقش بازي در رشد رواني – ذهني کودکان


 

نويسنده: محمدرضا دژکام




 
يکي از مقوله هايي که در مبحث روان شناسي شايد چندان مورد توجه قرار نگرفته و نمي گيرد. مقوله بازي و تاثير آن در رشد، پرورش و ايجاد خلاقيت در کودکان است. اينکه آيا بازي مي تواند نقشي در فرايند رشد رواني و ذهني کودکان داشته باشد مقوله اي است که قصد داريم تا در اين نوشتار به آن بپردازيم. اساسا بازي در زندگي کودکان نقش بسزايي دارد. دوران کودکي مبناي ساختار شخصيتي يک فرد راتشکيل مي دهد. چه بسا که اگر اين دوران با رويکردي دقيق و علمي پشت سر گذاشته شود، مي تواند در پرورش روان و ذهن آدمي تاثيرات قابل توجهي از خود به جاي گذارد. شايد به جرات بتوان گفت که علاقه و اشتياق کودک به بازي مي تواند نمايانگر رشد سالم او از نگاه روانشناسي باشد. همچنين بر عکس اين فرايند نيز مي تواند به نوعي ديگر تعبير شود. اينکه اگر ديده شود، کودکي آن چنان به بازي کردن علاقه اي ندارد، مي تواند نمودي از اين باشد که شايد آن کودک رشد طبيعي و سالمي از نگاه روانشناسي نمي تواند داشته باشد و به نوعي شايد از لحاظ رواني و ذهني دچار مشکل يا مشکلاتي در آينده شود. پس به راحتي و با اندکي بينش و آگاهي مي توانيم به نقش بازي در روند پرورش و رشد رواني و ذهني کودکان پي ببريم !

تعريف بازي در يک نگاه:
 

واژه بازي از ديدگاه هاي گوناگون مي تواند تعريف شود. اما آنچه به طور کلي مي توانيم درباره واژه بازي بگوييم اين است که بازي عبارت از نوعي فعاليت است که احساس شادي و لذت و نشاط را در کودکان به وجود مي آورد.
مي توان چنين اظهار نظر کرد که بازي در يک کودک با کودک ديگر متفاوت مي تواند باشد. به عبارت ديگر بازي براي کودکان در يک سن با ديگر کودکان با سنين پايين تر و يا بالاترمتفاوت است. در يک نگاه مي توان چنين عنوان کرد که بازي فعاليت جدي و تلاش هميشگي يک کودک است و براي آنکه بتواند مراحل رشد رواني و ذهني را به خوبي پشت سر بگذارد، بايد او را به گونه اي تربيت کرد که توانايي اين را داشته باشد که به سادگي و سهولت هر چه تمامتر اين مراحل را با شادي و نشاط سپري کرده و رشد قابل توجهي داشته باشد.

تعريف بازي از نگاه روانشناسان و روان پزشکان کودک:
 

اساسا تعريف کامل و جامعي که مورد تاييد همه روانشناسان و روان پزشکان درباره بازي کودک وجود داشته باشد ديده نشده و هر شخصي با توجه به نگاه خود به گونه اي مقوله بازي در کودکان را تعريف و تفسير مي کند. اينکه به جرات بگويم بازي از نگاه متخصصين علوم رفتاري داراي يک تعريف همه پسند باشد، نيست.
به عبارت ديگر هر روانشناس يا روان پزشکي که در حيطه ي کودک فعاليت مي کند، با توجه به تجربيات مشاهدات، مطالعات و ديدگاه هاي شخصي خود نظرش را درباره بازي کودکان ابراز مي کند. اما آنچه در اين بين مي تواند مورد توجه قرار گيرد. اين است که در تمام تعاريفي که از سوي اين افراد ديده مي شود، يک وجه اشتراک وجود دارد و آن هم اين که:
بازي غريزه اي براي رشد و تکامل استعدادها، قابليت ها، توانايي ها و نيازهاي ابتدايي و مقدماتي کودکان است.

نقش بازي در روند رشد رواني و ذهني کودکان در يک نگاه:
 

بازي از جمله مهم ترين و اساسي ترين عوامل و فاکتورهاي رشد رواني، ذهني، جسماني و عقلاني کودکان همواره مورد بحث و بررسي کارشناسان کودک بوده و هست. يقينا ً تجارب و آگاهي هايي که کودک از او بازي بدست مي آورد، مي تواند بهترين راهکار براي رشد او به حساب آيد ! همه مي دانيم که مراحل زندگي انسان بسيار فراوان پيچيده است که هر کدام از آن ها نياز به بررسي دقيق علمي دارد. بازي هم يکي از اين مراحل است. آنچه که از راه بازي کردن مي تواند در کودک نمود پيدا کند اين است که اساسا کودک از طريق بازي کردن احساس لذت و شادي وصف ناپذيري مي کند و انرژي دروني خود را در جهت اين مسير صرف مي سازد. بي شک اين فرايند مي تواند آغازي باشد براي اينکه توانايي شرکت در گروه همسالان را پيدا کرده و با برقراري ارتباط با آن ها به مهارت هايي دست يابد که بتواند عاملي در جهت رشد شخصيتي او براي سنين بالاتر باشد. همه ما بحث اعتماد به نفس را قبول داريم و اينکه آيا اين مقوله در کودکان نيز مي تواند مورد بررسي قرار گيرد، پرسشي است که مي خواهيم از دريچه بازي به آن پاسخ بدهيم. بدون شک مي توان اذعان داشت که بازي سهم زيادي در رشد و پرورش اعتماد به نفس کودکان داشته و آن را تقويت مي کند و نيز باعث کاهش و نيز از بين رفتن کمبودهاي روحي و رواني مي شود.
حال اين پرسش پيش مي آيد که آيا مقوله ي بازي و تاثير آن در رشد رواني و ذهني فقط ويژه کودکان است يا خير؟
در پاسخ به اين پرسش بايد گفت که نه دوران کودکي و حتي با سنين پاياني عمر انسان وجود داشته و دارد و تنها روش، ارتباط در کودکان محسوب مي شود. کاهش ترس و هراس، حضور در بين جمع و گروه همسالان، تخليه هيجاني، دوست پيدا کردن در بين سنين خود، بالا رفتن توانايي رشد جسماني، ضريب هوشي، ايجاد پرورش خلاقيت، پيدايش حس کنجکاوي، احساس آزادي، افزايش قدرت تخيل، خيال پردازي، احساس استقلال و ارزشمندي و بالا بردن نيروي انديشه و تفکر، همه و همه از جمله تاثيرات بازي در روند رشد رواني، ذهني و عقلاني کودکان به حساب مي آيند.

توصيه هاي پاياني به والدين اينکه:
 

والدين عزيز، پدر و مادرهاي هميشه مهربان و دوست داشتني، فراهم کردن زمينه هاي بازي و تهيه نمودن وسايل و اسباب بازي هاي مناسب و تائيد شده از سوي کارشناسان تربيتي و روان شناسي و نيز متخصصين علوم رفتاري از جانب شما براي فرزندان عزيزتان و نيز همراهي و همدلي شما در اين مقوله مي تواند توانايي ها، استعدادها، قابليت ها و علايق کودکان را به خوبي نمايان سازد. هميشه تلاش خويش را بر اين اساس و مبنا قرار دهيد که با کودکان خود رابطه عاطفي و احساسي زيادي داشته باشيد. با آنان با زبان خودشان سخن بگوييد و در بازي هاي آنان شرکت کنيد. شايد شما بهترين هم بازي او باشيد که بتواند خيلي ساده و روان با او ارتباط برقرار نمايد.
هيچ گاه کودکان را از بازي کردن محروم نسازيد.
يادتان باشد که محروم کردن کودک از بازي کردن شايد به نوعي سلب کردن او از حق زندگي کردن باشد !
يادتان باشد که هرگز کودک خود را هنگام بازي کردن با هم سن او مقايسه نکنيد.
يادتان باشد که هرگز کودک خود را در زمان بازي کردن با ديگر همسالان او و در حضور آنها تحقير، سرزنش و نکوهش نکنيد. البته در بين خودتان نيز نبايد اين اتفاق شکل بگيرد (خانواده)
و سرانجام اينکه با کودکان خود به روزهايي سرشار از آرامش، عشق، شادکامي و روزهاي زيبا بينديشيد.
همين !!!
منبع: مجله خانواده شماره 210.