آشنايي با رشته کتابداري

اين شعر را همه ما خوب به خاطر داريم و از حفظ هستيم. شعر آغازين کتاب فارسي دوم دبستانمان بود. اما چرا مطلب اين مقاله را با آن آغاز کرديم؟ ساده است چون قصد داريم به معرفي رشته کتابداري بپردازيم.
قدمت تاريخ ايران از افتخارات ماست. نگاهي به اين تاريخ باشکوه نمايان مي سازد که از زمان اختراع خط و يپرايش لوحه هاي گلي و بعد ساخت کاغذ و يپرايش کتاب و نيز تشکيل کتابخانه هاي قديمي تا زمان کنوني که شاهد ظهور کتابخانه هاي ديجيتالي هستيم کتابداري و کتابخانه ها چه اهميت و قدمتي داشته اند. هنگام هجوم اقوام بيگانه کتابخانه ها اولين مکان هايي بودند که مورد تاراج و تاخت و تاز قرار گرفتند و غارت شدند چه بسيار کتاب ها که به آب رودخانه ها ريخته شدند و چه بسا کتابخانه ها که در آتش جهل فاتحان زورگو سوزانده شدند. اما حرفه نوين کتابداري و رشته کتابداري که نام اصلي آن «علوم کتابداري و اطلاع رساني» است از دهه چهل در کشور پا گرفت و پيشرفت کرد. اما به نظر مي رسد اين رشته آنچنان که بايد و شايد شناخته نشده است.
وقتي از کتابداري سخن به ميان مي آيد. فقط شخصي به ذهن مي رسد، که به افراد کتاب امانت مي دهد و بعد از چند روز پس مي گيرد و سر جاي اولش مي گذارد. و ما نمي دانيم واقعاً جاي کتاب در ميان آن همه قفسه چطور پيدا مي شود؟!
رشته کتابداري با دانش اندوزي سر و کار دارد. بنابراين هر فردي که دامنه اطلاعات او گسترده تر باشد قابليت پيشرفت بيشتري در اين رشته دارد. دانشجويي که از همه کس و همه چيز بياموزد و آموخته ها را در کار خوب به کار گيرد و اين را نيز بداند که با گستره وسيعي از مخاطبان سر و کار دارد از کودکي تازه سواد آموخته گرفته تا استادي سپيد مو؛ لذا فراگيري آهسته و پيوسته و شکيبايي و بردباري در برخورد با اطرافيان و پرستش کنندگان دو ويژگي عمده اي است که دانشجويان اين رشته بايد در خود بپرورانند. اينها را برايتان گفتم تا از روي شناخت و آگاهي در اين زمينه تحصيل کنيد نه صرفاً گرفتن يک مدرک دانشگاهي.
 

دانشگاه ها و مواد درسي
 

حتما دلتان مي خواهد بدانيد چطور وارد اين رشته شويد و کجا درس بخوانيد. اول از همه خيالتان را راحت کنيم از اين بابت که امکان تحصيل در رشته علوم کتابداري و اطلاع رساني از کارداني تا مقطع دکترا در کشورمان مهيا است. اما جوانان که تازه دبيرستان را به پايان رسانده اند مي توانند با شرکت در کنکور و پذيرش تحصيل خود را آغاز کنند.
اين را نيز اضافه کنيم؛ که ادبيات فارسي ضريب 4، زبان خارجي ضريب 4، معارف اسلامي ضريب 3، و زبان عربي ضريب 2 دارند. خب حالا معلوم شد که آشنايي کافي با زبان هاي خارجي از عوامل موفقيت در اين رشته است.
علوم کتابداري و اطلاع رساني را مي توانيد در دانشگاه هاي سراسري مانند اصفهان، شيراز، علامه طباطبايي، تهران و... همچنين شعب دانشگاه آزاد و پيام نور به اتمام برسانيد.
برنامه کنوني دوره کارشناسي نيز در شش گرايش علوم انساني و اجتماعي، علوم پايه، علوم پزشکي، فني و مهندسي، علوم کشاورزي و هنر تدوين شده است.
دانشجويان بايد علاوه بر دروس عمومي دروس اختصاصي و نيز دروس متنوعي چون روانشناسي کودک و نوجوان، هنرهاي نمايشي، مجموعه سازي، زمين شناسي، تاريخ ادبيات ايران و جهان، جغرافياي شهري و روستايي، فلسفه، تکنولوژي اطلاعات، مواد و خدمات کتابخانه براي کودکان، نوسوادان و بزرگسالان، هنر و تمدن اسلامي، کامپيوتر، مرجع شناسي، جامعه شناسي، حقوق، را مطالعه کنند تا به يک شناخت کلي از تمامي رشته ها برسند در پايان نيز مي بايست دوره هاي کارورزي را به صورت تئوري و نيز عملي بگذرانند. يعني اين که در کتابخانه ها به کارآموزي بپردازند.

بازار کار
 

از آنجا که اين رشته بسيار تخصصي است لذا بازار کار آن نيز تخصصي است و فارغ التحصيلان مي توانند در کتابخانه هاي عمومي، کتابخانه هاي تخصصي، کتابخانه هاي دانشگاهي، کتابخانه هاي کوچک و مرکز اسناد و مدارک به فعاليت بپردازند.

کتابدار کيست
 

اکنون که عزم جزم کرديد که کتابداري بخوانيد و کتابدار شويد ما نيز براي شناساندن اين حرفه فرهنگي مراحل مختلفي را که يک کتاب طي مي کند تا به دست محقق در کتابخانه برسد را برايتان مي گوييم. اولين مرحله انتخاب کتاب است براي کتابخانه کتاب بايد مناسب و با توجه به هدف کتابخانه و مراجعان آن انتخاب شود. در قفسه ها نبايد هر نوع کتابي باشد چون اهداف کتابخانه ها متفاوت است. بعد از انتخاب مراحل ثبت در دفتر، فهرست نويسي و رده بندي کتاب است.
در طي اين مراحل با توجه به استانداردهاي بين المللي و سر عنوان هاي موضوعي و رده بندي کتابخانه، برگه فهرست نويسي براي کتاب تهيه مي شود که در آن همه اطلاعات مربوط به کتاب وارد مي شود.
از طرفي مراجعه کننده به کتاب را نيز بايد در نظر گرفت که از هر طريقي که کتاب را مي شناسد بتواند آن را پيدا کند. مثلا اگر کتاب مترجمي دارد يا نويسنده خاصي يا به عنوان ديگري معروف است، کتابدار بايد براي تمامي اين شناسنامه يک شناسنامه افزوده تهيه کند و در برگدان کتابخانه بگذارد.
بعد از تهيه برگه کتاب، نوبت به تکثير برگه ها و آماده سازي کتاب مي رسد و بر حسب کتاب (همان شماره راهنما) روي عطف کتاب چسبانده مي شود و در نهايت کتاب جديد در کنار کتاب هايي با همان شماره راهنما قرار مي گيرد.
حالا متوجه شديد که کتابداران بايد شناخت خوبي نسبت به کتاب داشته باشند تا بتوانند در برابر مراجعان به خوبي پاسخگويي کنند. دوستي مي گفت کتابداران مانند پزشکان هستند که داروي جسم مي دهند و کتابداران داروي روح.
اگر کتابداران و کتابخانه ها نباشند تحقيق ممکن نيست و از پيشرفت هم خبري نيست.

اخلاق حرفه اي
 

از آنجا که اين رشته با حوزه فرهنگ و پژوهش جامعه ارتباط نزديک دارد لذا اگر مي خواهيد در آينده کتابدار شويد بايد به يک سري از اصول اخلاقي و حرفه اي در اين زمينه پايبند باشيد و آنها را خوب رعايت نماييد تا در کارتان پيشرفت کرده و يکي از بهترين ها باشيد.
* وظيفه کتابدار پس از ساماندهي منابع ارائه حداکثر خدمات به مراجعان در حداقل زمان است.
* کتابدار فهيم الگوي کامل ادب است و در پاسخ به مراجعان با نوشيدن چاي و مکالمه تلفني به آنان بي احترامي نمي کند.
* از سختي کار، کثرت مراجعين و حقوق کم شکايت نمي کند.
* کتابدار بايد هوشمند، شجاع و معتدل باشد و اطمينان خوانندگان را به دست آورد.
* بکوشند فرصت هايي فراهم کند تا افراد نوسواد و کودکان بتوانند تجربيات نوآموخته را تمرين نمايند. در غير اين صورت آنان دوباره به حريم بي سوادي باز خواهند گشت.
* اين نگرش راکه به کتابخانه همچون موزه نگاه شود را از بين ببرد و از کتابخانه مرجعي عظيم از علم و ادب که با مهارت ساماندهي شده بسازد.
* کتابدار بايد خواننده اي آزمند باشد. خود اهل تحقيق باشد تا به الگويي خوب براي خوانندگان بدل گردد.
* به اصول مهمي چون عدم قضاوت در مورد مراجعان، عدم تفسير اطلاعات، محرمانه نگه داشتن سؤالات، ارائه خدمات يکسان به افراد، آگاهي به مسايل حقوقي و قوانيني چون مالکيت معنوي به هنگام ارائه اطلاعات پايبند باشد.
هميشه اعتقاد به کارش را حفظ کرده و با تلاش و کوشش کمبودها را جبران نمايد.

بيشتر بشناسيم
 

با توجه به پيشرفت هاي کمي و کيفي که اين رشته تحصيلي داشته است اما بسياري از دانشجويان و حتي اساتيد از ناشناخته بودن کتابداري شکايت دارند. مائده علي زاده که تحصيلاتش را در اين رشته به پايان رسانده مي گويد: مردم ما آن گونه که بايد با کتاب مأنوس نيستند و بيشتر به ادبيات شفاهي عادت دارند. ابتدا بايد مردم را به مطالعه و فرهنگ خريد کتاب و تحقيق و پژوهش در هر زمينه اي تشويق کنيم بعد کتابخانه ها را تجهيز کرده و کتابدار پرورش دهيم. کتابخانه هاي مجهز در بين جمعيت کتاب نخوان بي تأثير است!
ديگري اين که عنوان هر رشته به منزله شناسنامه و وجه تمايز آن از ساير رشته ها است. درون مايه اين رشته بيشتر اطلاعات است نه کتاب. متأسفانه توانمندي رشته ما پشت عنوان آن پنهان شده و مورد غفلت قرار گرفته است. امروز در کشورهاي پيشرفته هيچ تحقيقي به ثمر نمي رسد مگر اينکه يک يا چند کتابدار ورزيده در کنار محقق حضور داشته باشند. اما در کشور ما اين طور نيست. در کشورهاي پيشرفته تر سيستم آموزش و پرورش نيز به گونه اي ديگر عمل مي کند و کودکان از سال هاي ابتدايي به مطالعه و کتابخواني و حتي بازي با کتاب تشويق مي شوند و کودک به مرور به کتابخانه رفتن و کتاب خواندن و خريدن عادت مي کند و اين مقوله مانند پارک رفتن، اسباب بازي خريدن و تلويزيون تماشا کردن در وي باقي مي ماند. آنها حتي مي توانند از کتابخانه هاي ويژه کودکان استفاده کنند. البته در کشور ما هم کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان کارهاي بسيار خوبي صورت داده اما هنوز کافي نيست و جا دارد در اين زمينه بيشتر تلاش کنيم و رسانه ها نيز در شناساندن رشته هاي تحصيلي، آموزش همگاني، مشاغل و حرفه و فن مؤثرتر عمل نمايند.
منبع: ماهنامه شاهد جوان شماره 59