باغ قجري

راهنماي گردش در کاخ موزه گلستان، مفصل ترين مجموعه قاجاري ايران
 

درست در شمال ميدان 15 خرداد تهران، يعني جايي که ديگر از غوغا و هياهوي بازار خبري نيست، مجموعه اي بي نظير از معماري قاجار به نام کاخ گلستان قرار دارد. در سال هايي که شهرها و روستاهاي شمال غربي کشور يکي يکي از دست مي رفت و قراردادهاي ننگين و خفت بار به دولت فخيمه ايران تحميل مي شد، شاهان قجري عزم خود را جزم ساخت، پرداخت و آرايش مجموعه کاخ هايشان در دارالخلافه کرده بودند. هفت شاه قاجاري يکي پس از ديگري آمدند، هر کدام از خود اثري در اين مجموعه به جا گذاشتند و رفتند. حالا کاخ گلستان يا به قول خود قجرها باغچه گلستان، مجموعه اي است از عمارت هاي ريز و درشت قاجاري با تزئينات و اسباب و اثاثيه چشمگير و پر طمطراق و البته داستان ها و روايت هاي شنيدني تاريخي که بيشتر به داستان هاي هزار و يک شب مي مانند تا اتفاقات تاريخ. براي ديدن دارايي ها و شنيدن سرنوشت شاهان قجر بايد سري به اين مجموعه بزنيد.

شاه قلابي
 

بيشترين حذف و اضافه ها در کاخ گلستان در طول حکومت 50 ساله اين آقا اتفاق افتاد.
ناصرالدين شاه قاجار باعث و باني ساخت تالار آينه، اتاق موزه، شمس العماره، کاخ ابيض و بسياري تغييرات ديگر در اين مجموعه بود. اما عاشق نقاشي، مشوق عکاسي و طراح کاخ سفيد مجموعه بود، اما بي تدبيري هايش نگذاشت تا خاطر امروزي ها چندان از او خوش باشد. ماکت او حالا بر بدل تخت طاووس، در تالار سلام نشسته و به بازديد کننده ها زل مي زند.

چطور بگرديم؟
 

ارزان تاريخ ببينيد
 

بايد از ورودي مجموعه بليت 3 هزار توماني را تهيه کنيد؛ اگر دانشجو باشيد و کارت همراهتان باشد. بليت تان نيم بهاست. درهاي موزه هر روز از ساعت 9 صبح تا 5:30 بعدازظهر باز است. اگر نياز به اطلاعات بيشتري داريد با شماره تلفن هاي 8-33113335 تماس بگيريد يا به نشاني اينترنتي موزه: www.golestanpalace.ir سر بزنيد.

چطور برسيم؟
 

يک گلستان در قلب پايتخت
 

- مجموعه کاخ گلستان ديدني هاي زيادي براي به نمايش گذاشتن دارد، پس يکي از روزهاي پاييزي را به گشت و گذار در کاخ اختصاص دهيد.
- اولين پيشنهاد براي رسيدن به کاخ موزه، مترو است، پس در ايستگاه 15 خرداد که درست در تقاطع خيابان هاي خيام و 15 خرداد قرار دارد و نزديک ترين ايستگاه به مجموعه است از قطار پياده شويد. با کمي پياده روي در خيابان 15 خرداد و گذشتن از کنار بساط بازاريان تهران، ميدان 15 خرداد خودش را در سمت چپ خيابان نشان مي دهد.
-با اتوبوس يا وسيله نقليه شخصي هم مي توانيد خودتان را به تقاطع خيابان هاي خيام و 15 خرداد برسانيد. اگر مي خواهيد براي پارک خودروي شخصي تان با مشکل روبه رو نشويد، مرکب شخصي تان را در پارکينگي که در چهار راه گلوبندک قرار دارد پارک کنيد و قدم زنان راهي ميدان 15 خرداد و مجموعه قجري آن شويد.

بيشتر بدانيد
 

گلستاني که بود
 

مجموعه کاخ گلستان در عهد قاجار مجتمعي از انواع و اقسام عمارت هاي ريز و درشت سلطنتي، اقامتي و مذهبي بود اما وقتي رضا شاه و کلاه پهلوي اش به قدرت رسيدند بسياري از بناهاي مجموعه ويران شدند.
- نارنجستان: ناصرالدين شاه قاجار باعث و باني اين باغ سرسبز بود، باغي مزين به درختان پر بار پرتقال، نارنگي و دارابي. تمام دار و درخت هاي باغ و حوض بلور مياني آن به امر رضاشاه ويران شدند تا کاخ اليزابت به ميمنت سفر اليزابت دوم، فرمانرواي بريتانيا ساخته شود؛ عمارتي که حالا به مديريت موزه تعلق دارد.
- عمارت گالري: محل مهماني هاي شبانه شاهان قجري و البته مکاني براي نمايش تماشايي ترين تابلويهاي نقاشن آن دوران بود. با تخريب اين عمارت، تابلوها هم اين طرف و آن طرف مجموعه پخش شدند.
- موزه: اولين موزه ايران ديوار به ديوار شمس العماره و در شمال شرقي باغچه گلستان قرار داشت. بعد از سفر شاه به فرنگ و ديدن موزه ها و گالري هاي پر زرق و برق فرنگي، اتاق موزه تخريب شد تا به سبک و سياق آن ور آبي ها ساخته شود و بخش زيادي از اشياي آن هم به موزه ملي ايران برود.
- اندروني (عمارت فرح آباد):
با چندين حياط و عمارت دو طبقه محل اقامت شاه و زنان بي شمارش بود. اندروني درهاي زيادي به تالارها، ايوان تخت مرمر و آشپزخانه داشت تا زنان بتوانند به راحتي به اين طرف و آن طرف مجموعه بروند. حالا در محل اندروني، ساختمان بلند بالاي وزارت دارايي و امور اقتصادي خودنمايي مي کند.
- تکيه دولت: از آنجا که تکيه دولت در همسايگي کاخ گلستان بود و يکي از ورودي هاي آن براي رفت و آمد شاه رو به مجموعه باز مي شد، مي توان آن را يکي از اعضاي کاخ گلستان به حساب آورد. تکيه دولت که به اجراي تغزيه و نمايش هاي طنز اختصاص داشت، به اراده ناصر الدين شاه ساخته شد. اين تکيه بزرگ ترين سالن نمايش پايتخت بود حالا به جاي آن شعبه اصل بانک ملي سبز شده اشت.

کجا بگرديم؟
 

قاجارهاي پشت ويترين
 

در جهت حرکت عقربه هاي ساعت بگرديد و بازديدتان را از ايوان تخت مرمر شروع کنيد تا بتوانيد تقريباً به ترتيب قدمت، مجموعه را ببينيد.
ايوان تخت مرمر: درست روبه روي ورودي مجموعه و در انتهاي حوض کشيده اي، قديمي ترين عمارت کاخ قرار دارد؛ عمارتي که مطابق با متون تاريخي پي اش را صفويان ريختند و آغا محمد خان هم آنجا تاجگذاري کرد. از ديدني هاي اين ايوان، تخت مرمري اش است که در زمان فتحعلي شاه ساخته شده. حواس تان باشد اين پله ها همان جايي است که ساليان سال شاهان قاجاري از آن بالا مي رفتند و مي نشستند تا در زمان حضورشان، مراسم رسمي با تمام تشريفات برگزار شود. اينجا ديدني هاي ديگري هم دارد، از جمله اتاق هاي آراسته به نقاشي هاي ديواري که سر راه ورود به ايوان قرار دارند.
تالار آينه: پنج سال طول کشيد تا «ميرزا ابوالفضل ساوجي» آينه هاي پازل شکل اين تالار را يکي يکي سر جايشان بگذارد اما آنچه احتمالاً از اين تالار در ذهن شما مي ماند، نه آينه کاري هاي ابوالفضل خان که تابلويي است که «کمال الملک» در آن ناصر الدين شاه را با لباس رسمي و نشسته بر صندلي نقش کرده؛ البته اين عمارت زيبايي هاي ديگري هم دارد، نمونه اش کاشي هاي لعابدار آراسته به داستان ها و حکايت هاي باستاني، مذهبي و تاريخي است که در آستانه ورود به تالار روي ديوارها نصب شده اند.
تالار سلام (اتاق موزه): اسم اتاق موزه براي تالار بزرگي که در آن مراسم سلام به شاه با حضور تمام سفرا و مهمانان فرنگي، رجال دولتي و درباريان متملق برگزار مي شده زيادي فروتنانه است. دسترسي به وسيع ترين تالار کاخ از طريق فضاي ورودي به تالار آينه برايتان فراهم مي شود. اسباب و اثاثيه اتاق موزه را هداياي سلاطين ديگر کشورها، جواهرات پر زرق و برق شاهانه و ماکت ناصرالدين شاه سوار بر تخت مرصع تشکيل مي دهد.
شمس العماره: شما حالا به پاي قديمي ترين آسمانخراش پايتخت رسيده ايد، در شرق حياط مجموعه. همين ساختماني که «معيرالممالک» 40 هزار تومان از جيب مبارک هزينه کرد تا اولين آسمانخراش تهران را بر پا کند. شمس العماره يا عمارت خورشيد، شش طبقه براي بالا رفتن و ديد زدن مناظر دور و اطراف تهران داشت اما حالا فقط مي توانيد در اولين طبقه اش گردش کنيد. تالار طبقه اول محل نمايش تعدادي از عکس هاي تاريخي است. از ديدني هاي قابل بازيد ديگر اينجا سربازان سرخاب سفيداب ماليده اي هستند که بر کاشي هاي سينه راه پله ها دارند اسباب آلات موسيقي شان را مي دمند و مي نوازند.
عمارت بادگير: تنها بادگير معرق کاري شده ايران در چهار گوشه اين عمارت استوار شده. مي توانيد ساعت ها وقت، صرف تماشاي آينه کاري ظريف، گل و مرغ هاي سرخوش روي ديوارها، گره چيني هاي بي نظير پنجره هاي ارسي و درهاي چوبي منبت کار شده اش کنيد. باد خنگي که به دام بادگيرها مي افتادند، نصيب حوض خانه عمارت مي شدند. حوض خانه اي که در روزهاي گرم تهران محل برگزاري مراسم رسمي از جمله تاجگذاري مظفرالدين شاه عليل بود و حالا مي توانيد عکس هاي خانواده قاجار را در آن ببينيد.

نکته
 

يادگاري هاي قاجاري
 

تالار ظروف و عکس خانه، دو مجموعه ديدني کاخ هستند، اولي پر از ظروف پر زرق و برق است و دومي با تصاوير سياه و سفيدش حال و هواي روزگار قجري را زنده مي کند. گنجينه عکس هاي کاخ گلستان يکي از غني ترين مجموعه عکس هاي تاريخي دنيا به حساب مي آيد.

از دست ندهيد
 

موزه در موزه
 

- با آنکه تمام کاخ گلستان يک موزه بزرگ است اما سه عمارت کاخ ابيض، نگارخانه و حوض خانه تالار عاج شما براي خودشان موزه هستند که براي تماشاي ديدني هايشان مي توانيد از همان مجموعه بليت هايي که در ورودي کاخ موزه تهيه کرده ايد استفاده کنيد.
- کاخ ابيض: کاخ ابيض که حالا تبديل به موزه مردم شناس کاخ گلستان شده، کاخي است که خود ناصرالدين شاه آن را طراحي و تبديل به محلي کرد براي نگهداري هدايايي که سلطان «عبدالحميد» پادشاه عثماني برايش مي فرستاد. حالا با بليتي که دست تان است، مي توانيد ماکت ايرانيان قاجاري را با انواع و اقسام اسباب و اثاثيه شان در ويترين هاي قد و نيم قد ببينيد. با قدم زدن بين ويترين ها مي شود اسباب آرايش زنان قاجاري، وسايل تعزيه و عزاداري و انواع و اقسام لباس هاي محلي را تماشا کرد، اشيايي که داستان هاي زندگي روزمره مردم دوره قاجار را بازگو کنند.
- نگارخانه: در حوض خانه تالار سلام که با تابلوي نگارخانه نشانه گذاري شده، مي توانيد مجموعه اي بي نظير از تابلوهايي که گوشه آنها امضاي بهترين نقاشان قاجاري زده شده است را ببينيد؛ از «ميرزاباب»، «مهرعلي» و «صنيع الملک» گرفته تا «محمود خان صبا»، «مصور الملک» و «کمال الملک». نگارخانه درست در همسايگي خلوت کريم خاني قرار درد.
- حوض خانه تالار عاج: اگر چه فعلاً خود تالار قابل بازديد نيست اما در حوض خانه اش مي شود چشم در چشم پادشاهان عظيم الشأن و قدر قدرت(!) ممالک فرهنگ شد و اصلاً هم از رو نرفت. در اين سردابه به جز تابلوهاي نقاشي پادشاهان اروپايي، ساعت هاي عهد بوق فرنگي و مجسمه هاي سنگي و گچي هنرمندان بلاد فرنگ هم پيدا مي شود. نام تالار عاج بايد از سفيدي در و ديوار تالار و حوض خانه اش گرفته شده باشد.

نکات طلايي
 

آداب مهماني قاجاري
 

- با دقت به اين نکات، گردشتان در کاخ گلستان به يادماندني خواهد شد.
- قبل از شروع بازديد، نقشه راهنماي موزه را حتماً از محل خريد بليت بخواهيد تا در مجموعه سرگردان نشويد.
- عکاسي از نماي داخلي کاخ ها و با استفاده از سه پايه از محوطه بيرون ممنوع است، پس براي داشتن عکس از داخل عمارت ها بايد به کارت پستال هاي کاخ گلستان قناعت کنيد.
- براي استفاده از مرکز اسناد تصويري موزه که دفتر آن در طبقه سوم ساختمان مديريت قرار دارد، بايد از قبل هماهنگ کنيد.
- استفاده از کتابخانه مجموعه که داراي نسخ خطي، چاپ سنگي و اسناد تصويري است، براي مراجعه کننده ها آزاد است.
- تالار عاج در شمال مجموعه و تالار الماس در جنوب آن، فعلاً قابل بازديد نيستند.
- براي رفع خستگي مي توانيد به چاي خانه مجموعه که البته در آن صبحانه، ناهار و قليان هم مهياست مراجعه کنيد.
- سرويس بهداشتي مجموعه در ضلع جنوبي کاخ و کنار تالار الماس قرار دارد.
منبع: نشريه سرزمين من، شماره 7