احکام گيم نتي

اشاره:
 

نقل کرده اند که حکيمي هندي، در چند هزار سال پيش، شبي در خواب ديد که تبديل به پروانه اي شده و روي گل هاي مختلف مي نشيند و از شهد گل ها مي مکد. وقتي از خواب بيدار شد، تا مدت ها در فکر و انديشه غرق بود؛ تا اين که يکي از شاگردانش جرأت کرده و از وي پرسيد:« قربانت گرداهه! چرا چند روز است در فکر بوداهه»؟!!
حکيم هندي هم داستان خواب خود را براي او تعريف کرد. شاگرد با خوشحالي گفت قربانت گرداهه، اين که خواب خوبي بوداهه؛ نگراني نداشتاهه!» و استاد پاسخ داد که « نگران نبوداهه، اما چند روزه فکرم به اين مشغول بوداهه که من انسان بوداهه و خواب ديدم پروانه گشتاهه؛ يا اين که من پروانه بوداهه، ولي الان خواب مي بينم انسان گشتاهه»!؟!
البته اين سوال به خودي خود بحثي فلسفي است که مربوط به اهل حکمت و معرفت شناسي است و خوشا به حال کساني که در اين سئوالات و ابهامات معرفتي و فلسفي و علمي شب و روز خود را مي گذرانند و با علم و انديشه سرگرم اند؛ اما به هر حال، اکثريت افراد جوامع امروزي بخصوص جوانان، براي خود سرگرمي ها و دل مشغولي هاي ديگري دارند که البته همين سوال و ترديد حکيم هندي، به نوعي براي اين جوانان و نوجوانان امروزي هم وجود دارد.
مثلاً وقتي نوجوان عزيزي، وارد گيم نت مي شود و سه ساعت تمام، در نقش يک جنگجوي افسانه اي و رويين تن، با همه موجودات زميني و آسماني و حتي ماورايي به جنگ و مبارزه- آن هم در محيطي با طراحي هاي عجيب و غريب و گرافيک بي نظير- مي پردازد، معلوم است وقتي پولش ته مي کشد و مي خواهد گيم نت را ترک کند، يک لحظه فراموش مي کند که نوجواني 15 ساله است که چند ساعت تبديل به يک جنگجوي افسانه اي شده بود، يا واقعاً يک جنگجوي افسانه اي است که الان در نقش يک کاراکتر کامپيوتري نوجوان، زورش به مسئول گيم نت نمي رسد؟!
به هر حال طراحي بي نظير و پيچيدگي هاي گيم ها و کنسول ها و انواع و اقسام بازي هاي رايانه اي جديد، خداوکيلي، آدم زن و بچه دار را از فکر بدبختي و گرفتاري و قسط و اجاره خانه و... غافل مي کند، چه برسد نوجوان و جوان يک لاقباي في امان الله را...!!!؟ اما به هر حال همين سرگرمي مفرح و جذاب، که سه چهار ساعت از 24 ساعت روزانه برخي افراد را پر مي کند هم داراي احکام و حساب و کتاب هاي فقهي است که در چند بخش به آن ها اشاره اي خواهيم کرد.

پشت يک ميز با جناب ابليس
 

اولين و شايد مهم ترين خطري که اين قبيل بازي ها و سرگرمي ها را تهديد مي کند، مسأله قمار است. در واقع يکي از شايع ترين مفاسد و خطرات ديني که اکثر ورزش ها و تفريح ها را مي تواند آلوده سازد، همين مشکل است. تعريف ساده قمار همان تعيين جايزه و منفعت براي برنده است که در اصطلاح فقهي معمولاً به وجود «برد و باخت» در بازي تعريف مي شود. اگر در يک بازي، برد و باخت شرط شود، يعني بازنده ملزم و متعهد به رساندن منفعتي به برنده مانند پرداخت پولي به او گردد، قمار صورت گرفته که در قرآن عملي پليد و شيطاني خوانده شده است(1) در نتيجه، اگر در هر نوع بازي، مانند فوتبال، واليبال و مانند آن، همين شرط ساده اتفاق بيفتد و تعيين جايزه براي برنده از جيب ديگران شود، اين کار قمار و حرام است؛ چه اين عمل در يک جام رسمي و با حضور تيم هاي مختلف و با جايزه اي کلان باشد يا در يک گل کوچيک خانوادگي به شکل تعهد تيم بازنده براي خريد نوشابه براي تيم برنده.
به همين نسبت تفاوتي بين بازي هاي بدني با فعاليت جسمي بالا يا بازي هاي فکري نيست و بر اين اساس روشن است که بسياري از شرط بندي هاي دوستانه که در بازي هاي چند نفره کامپيوتري انجام مي شود، چيزي جز قمار نيست و بايد کلاً دور آن را خيط کشيد. بهترين راهکار براي حل اين مشکل آن است که بدون شرط بندي قبلي در پايان بازي کليه شرکت کنندگان پول هايشان را روي هم بريزند و دسته جمعي خودشان را مهمان کنند يا برخي از افراد خريد آب ميوه براي جمع را بر عهده بگيرند بدون آن که تعهد قبلي در بين باشد يا اين کار بر دوش تيم بازنده قرار بگيرد.

يک نکته مهم
 

حتماً گيم بازي هاي حرفه اي با خواندن پاراگراف قبل با خود گفته اند خوب خدا رو شکر پس مشکل حل است؛ فقط نبايد شرط بندي بشود والا ديگر مي توان هر بازي کامپيوتري را انجام داد و غصه قمار و اين کثافت کاري ها را نداشت. اما خدمت اين دوستان عارضيم که يک نکته ديگر هم در مسأله قمار وجود دارد که آن معمولاً از ديد بسياري از افراد مخفي مي ماند و آن «حرمت بازي با ابزار قمار» است؛ در واقع در مسأله قمار دو موضوع متفاوت وجود دارد يکي قمار کردن که از اعمال حرام است و ديگري بازي با ابزار و آلات قمار که اين کار هم عملي حرام محسوب مي شود.
نيفتاد؟؛ چشم؛ توضيح عرض مي کنيم: فارسي و بي لهجه اين حرف آن است که قمار چنان که گفتيم تعريف ساده و روشني دارد و در ساده ترين بازي ها هم با شرط بندي قمار صدق مي کند حتي اگر بازي گل پوچ يا نون بيار کباب ببر باشد. اما از آنجا که شيطان و دارو دسته اش براي جذب حداکثري انسان ها به حزب خود نهايت تلاش را به کار مي بندند در طول تاريخ برخي بازي ها و ابزار و آلات مخصوص قمار کردن و شرط بندي ساخته شد يا لااقل براي اين کار رواج پيدا کرد. مانند تخته نرد، شطرنج، بيليارد، پاسور و .... که به طور معمول ابزار و آلاتي براي قمار به حساب مي آيند يا در گذشته به حساب مي آمدند.
بر اساس نظر فقها بازي با اين ابزار حتي بدون برد و باخت و شرط بندي هم عملي حرام محسوب مي شود، به شرطي که اين ابزار و آلات و بازي ها در عرف جامعه هنوز به عنوان ابزار قمار محسوب شوند. اما اگر اکنون ديگر ابزار قمار شناخته نشوند طبق نظر برخي از مراجع بازي با آن ها بدون شرط بندي اشکال ندارد، مانند شطرنج که تقريباً امروزه به عنوان ابزار قمار شناخته نمي شود.

بازي با پس زمينه ابليس
 

يکي ديگر از خطرات و مفاسد اين بازي ها وجود تصاوير و صحنه ها و کاراکترهاي تحريک کننده در آن هاست. بر اهل بخيه مخفي نيست که اگر در گذشته، بچه هاي دهه شصتي پشت آتاري مي نشستند و با حرص و ولع بازي معروف هواپيما را در يک مسير مستقيم و بي بازگشت آن قدر ادامه مي دادند تا هواپيماي مزبور با صدايي وحشتناک از برخورد با ديوار و يا ساير موانع منفجر شود، امروزه تنوع بازي هاي کامپيوتري مرزهاي سن و سال و فرهنگ و نژاد و حتي سياست را در نور ديده و انواع و اقسام بازي ها براي مخاطبين مختلف و در موضوعات گوناگون طراحي و روانه بازار سيري ناپذير جهاني مي شود و در اين ميان برخي از اين بازي ها به طور خاص در حوزه بازي ها «پورنو» تعريف مي شود و هدفي جز همان اهداف فيلم ها و تصاوير مستهجن و ضد اخلاقي ندارد. بعلاوه حتي در بسياري از بازي هاي رزمي و تخيلي و... هم به دليل تهيه و توزيع آن ها در برخي کشورهاي غربي و بي توجه به اصول اخلاقي و خانوادگي نوع پوشش و رفتارهاي شخصيت هاي تعريف شده در بازي متناسب با دين و فرهنگ ما نبوده و بعضاً تصاوير در اين بازي ها موجب تحريکات جنسي و برخي مفاسد و مشکلات از اين دست مي شوند. بر همين اساس بايد گفت اگر نفس انجام اين بازي موجب تحريک جنسي فرد بيننده يا کاربر آن بازي شود و يا مفاسدي از اين دست را در آينده به دنبال داشته باشد، انجام اين بازي ها يا حتي مشاهده آن جايز نيست؛ البته لازم به ذکر است کاري که يک شخصيت نرم افزاري انجام مي دهد به منزله رفتار و عمل فرد در حال بازي که آن شخصيت مجازي را هدايت مي کند محسوب نمي شود. يعني اگر کسي شخصيت بازي خود را هدايت کند تا عملي که از نگاه شرع حرام محسوب مي شود را انجام دهد- مثلاً مشروب بخورد- اين هدايت گناه نيست اما اگر همين عمل موجب تحريک بازي کننده شود يا مفاسد ديگري ر

 

ا در آينده به دنبال داشته باشد حرام محسوب مي شود.

يه بازي با حال؛ اين هم آدرسش
 

اما فارغ از محتواي بازي هاي رايانه اي در کم و کيف تهيه و توزيع اين بازي ها هم حرف و حديث بسيار است که بد نيست نگاهي به آن بيندازيم. مسأله اول تهيه CD يا DVD هاي اين بازي ها است. کساني که مثل بچه آدم مي روند و از مراکز مجاز توزيع و نشر اين بازي ها نسخه اصل و اورجينال را تهيه مي کنند از بحث ما خارج اند. اما کساني که مثل اون يکي بچه آدم (جناب قابيل)!!!؟ دل شان نمي خواهد کار را درست و درمان و از راه خودش انجام دهند و اين قبيل محصولات را از نسخه هاي رايت شده يا از انواع و اقسام سايت ها و وبلاگ ها تهيه و دانلود مي کنند به اين عرايض ما نيم نگاهي بيندازند.
از نظر فقهي در استفاده از محصولات کامپيوتري و حق کپي رايت اختلافاتي بين فقها وجود دارد که همه انواع اين محصولات اعم از نرم افزاري سيستمي يا کاري و تفريحي و... را شامل مي شود.
در نظر بسياري از فقها اين محصولات متعلق به همان شرکت يا شخص توليد کننده است و کم و کيف استفاده و تکثير و توزيع آن تابع قوانين مشخص کشور در اين خصوص يعني بر اساس ضوابط همان شرکت يا شخص توليد کننده است. اين مطلب در خصوص شرکت هاي داخل کشور يا شرکت هايي که بين کشور ما و آنها تعهدات فيمابين و قراردادهاي مشخص وجود دارد روشن است. اما اگر يک نرم افزار يا بازي مربوط به شرکت هايي باشد که هيچ تعهد و معاهده اي با کشور ما ندارند و قرار داد رعايت حقوق کپي رايت با آن ها بسته نشده، طبق نظر برخي از مراجع استفاده از اين محصولات رايتي اشکال ندارد؛ در عين حال اگر انسان دقيقاً نداند که اين محصولات کامپيوتري از نظر توليد کنندگانش مجاز به دانلود يا بهره برداري رايگان يا نسخه هاي غير اصل هست يا خبر طبق نظر برخي از مراجع استفاده از آن ها يا دانلود آن ها از سايت هاي متفرقه منعي ندارد.
با توضيحاتي که داده شد تکليف فروشگاه ها و مراکز تهيه و تکثير اين محصولات هم روشن مي شود. در واقع اگر تکثير و توزيع نسخه هاي غير اصلي يک بازي بر اساس ضوابطي که گفتيم صحيح نباشد انجام اين کار توسط مراکز تهيه و فروش محصولات رايانه اي و پولي که در قبال آن دريافت مي کنند مشکل دار مي شود. همچنين است اگر محتواي يک بازي محتواي غير اخلاقي باشد و فروشنده آگاه باشد که محتواي اين بازي موجب تحريک و مفسده براي نوجوان و جواني که آن را مي خرد خواهد شد. اين مساله همانند فروش فيلم هاي مستهجن يا ديگر وسايلي است که با آن ها گناه مي شود و فروشنده، در انجام گناه «واسطه» يا کمک کار انجام گناه محسوب مي شود. اما اگر اين اطمينان وجود نداشت و بازي هم داراي صحنه هاي مستهجن بود اما امکان دارد برخي از افراد با ديدن برخي از تصاوير متداول و عادي دراين بازي ها تحريک شوند و به گناه بيفتند. به صرف اين احتمال فروش اين بازي ها يا قرار دادن آن در اختيار مراجعه کنندگان به گيم نت اشکالي ندارد (البته ناگفته نماند که اين مساله مي تواند در محيط هاي گوناگون و فرهنگ هاي مختلف حکم ديگري داشته باشد و يک جواز مطلق محسوب نمي شود)

افزودني هاي غير مجاز
 

همين جا تا تنور داغ است يک نکته ظريف را هم از قلم نيندازيم که معمولاً توجهي به آن نمي شود و آن موسيقي پس زمينه اين بازي هاست. در واقع چيزي که در بازي هاي رايانه اي معمولاً مورد توجه زياد قرار دارد جلوه هاي گرافيکي و طراحي هاي گوناگون محيط و فضاي بازي و کاراکترهاي آن است. حرف اصلي را در جايگاه و محبوبيت و جذابيت يک بازي رايانه اي، جلوه هاي بصري آن مي زند. اما همه اين بازي ها داراي يک موسيقي پس زمينه هم هستند که بسته به نوع و موضوع و شاخه بازي تنوع گسترده اي را داراست. هر چند اين موسيقي معمولاً در متن بازي حل مي شود و فردي که غرق بازي شده توجهي کاملي به آن ندارد، اما اگر در حين بازي صداي آن قطع شود همه حس و حال طرف گرفته مي شود و حسابي شاکي مي شود در نتيجه معلوم است فرد کاملاً به آن موسيقي پس زمينه هم توجه دارد و از آن بهره مي برد. به همين دليل بايد توجه داشت که موسيقي به کار گرفته شده در اين بازي ها در شاخه موسيقي هاي حرام يعني موسيقي هاي غنايي يا لهوي نباشند بخصوص در مورد موسيقي هايي که داراي خواننده زن هستند ( که البته بحث انواع موسيقي و جزئيات آن را در گذشته به طور مفصل داشتيم.)

در نهايت توجه به دو نکته هم لازم و ضروري است
 

نکته اول آن که انجام بازي هاي گوناگون اعم از بازي هاي ورزشي و بدني يا بازي هاي رايانه اي تا محدوده اي که معقول و متعارف باشند نه از نظر عقل و نه از نظر شرع هيچ منعي ندارند؛ بلکه براي اقشاري چون نوجوانان و جوانان لازم و مفيدند. اما اگر شکل و ماهيت رفتار انسان به گونه اي باشد که انجام اين بازي ها به نوعي رفتار لهوي و خارج از ضابطه رفتار مؤمنانه به حساب بيايد، بايد از آن پرهيز کرد.
در واقع اگر انسان به واسطه انجام اين رفتارها از امور لازم و ضروري زندگي خود بماند و مفيدترين ساعات روزانه خود را براي آن کار گذاشته و از انجام تکاليف ديني و دنيايي خود جا بماند، اين عمل مي تواند مصداق لهو به حساب بيايد که در منابع ديني ما به شدت از آن نهي شده است زيرا اين رفتار هيچ توجيه عقلي و شرعي نداشته و جز بيهودگي و اتلاف فرصت عمر چيز ديگري نيست.
نکته دوم آن که اگر همين بازي هاي رايانه اي به گونه اي فرد را معتاد کند که در انجام آن صدمات قابل توجهي به بدن خود بزند باز اين عمل جايز نخواهد بود و عنوان ثانوي حرام بر آن بار مي شود.
حتماً شما هم در خبرها ديده و يا خوانده ايد که برخي نوجوانان يا جوانان به دليل افراط در انجام اين بازي ها حتي جان خود را از دست داده اند. بديهي است که در اسلام اين ضرر رساني هاي غير متعارف به خود جايز نيست و بايد از آن دوري کرد.

پي‌نوشت‌ها:
 

1.مائده (5) آيه 90.
 

منبع:نشريه ديدار آشنا، شماره 136