سازمان ملل متحد

متفقین بعد از شش سال جنگ مداوم می خواستند همبستگی بین ملل متفق را جادوانه کرده و مشکلات ناشی از جنگ را از بین ببرند. آن ها می خواستند صلح جهانی را با ایجاد یک سازمان بین المللی پایدار کنند، ولی سلسله مراتب جدید نظم جهانی موقعیت را برای بازگشت به صلح به وجود نیاورد و اتحاد بین شوروی و آمریکا جای خود را به سوء ظن و بدگمانی طرفین داد.

سازمان جدید جهانی

کشورهای جهان در حال ایجاد سازمان جدیدی بودند و می خواستند از تجربیات ناموفق «جامعه ملل» در فاصله دو جنگ جهانی درس عبرت و الهام بگیرند. فرانکلین دولانو روزولت (1882-1945) رئیس جمهور وقت آمریکا اصول کلی نظم جدید جهانی به نام «منشور آتلانتیک» را در چهاردهم اوت 1942 طرح ریزی کرده بود. زمامداران بیست کشور جهان من جمله چرچیل و روزولت در اول ژانویه 1942 در واشنگتن طی بیانیه ای ایجاد «سازمان ملل متحد» را تصویب کردند که به محض پایان جنگ علیه کشورهای محور (آلمان، ایتالیا، ژاپن و متحدان آن ها) برای آمریکا، چین، اتحاد جماهیر شوروی و فرانسه از نوزدهم تا سی ام اکتبر 1943 در کنفرانس مسکو شرکت و ایجاد «سازمان عمومی» را اعلام کردند که باید بر «اصول برابری دولت های صلح طلب» پایه ریزی شده باشد. چرچیل، روزولت و استالین در کنفرانس تهران از هشتم نوامبر تا دوم دسامبر 1943 ایجاد سازمان جدید را پذیرفتند که باید توسط کارشناسان در کنفرانس دامبارتون اوکس (1) در سال 1944 مورد بررسی قرار گیرد.
چرچیل، روزولت و استالین چهار ماه بعد یعنی از چهارم تا یازدهم فوریه 1945 در یالتا به حل و فصل بعضی از مسائل مشکل پرداختند. اتحاد جماهیر شوروی دولت های غیرمستقل کشورهای مشترک المنافع همچون کانادا، استرالیا و ... را که به خودی خود ماهیت دولت مستقلی را تشکیل نمی دهند و نمی توانند عضو دائم سازمان جدید ملل متحد باشند بهانه کرده بود و مدعی پانزده جمهوری اتحاد جماهیر شوروی شد که نهایتاً به عضویت سه جمهوری روسیه، اوکراین و بلاروس منتهی گردید. استالین، چرچیل و روزولت شرکت در کنفرانس تشکیل دهنده سازمان ملل متحد در آوریل و ژوئن 1945 در سانفرانسیسکو را پذیرفتند.

ایجاد سازمان ملل متحد

در بیست ششم ژوئن 1945 منشور سانفرانسیسکو نقطه نظر و اندیشه های بنیادگران «سازمان ملل متحد» را مد نظر قرار داد و به امضای پنجاه کشور عضو رسانید. بنیان گذاران در پی ایجاد سازمانی بودند که از کارآمدی لازم برخوردار بوده و مجهز به صلاحیت و قابلیت باشد.
سران سه قدرت بزرگ در ایتالیا در شبه جزیره کریمه برای حفظ سیطره و برتری خود اقداماتی را انجام دادند که سلطه آن ها را بر جهان تضمین و حفظ می کرد. «جامعه ملل» به خاطر اصل وحدت نظر از هم پاشیده شده بود و باید سازمان جدیدی با مدیریت قدرت های بزرگ (ایالات متحده آمریکا، اتحاد جماهیر شوروی، بریتانیا، فرانسه و چین) که در عین حال اعضای دائمی شورای امنیت (2) با حق وتو باشند، تشکیل داد. مجمع عمومی سازمان ملل متحد باید مظهر دموکراسی در مقیاس بین المللی بوده و اعضای دائمی از قدرت محدودی برخوردار، یکپارچه و منسجم بوده و در مسائل مطرح شده رضایت طرفین مد نظر قرار گرفته باشد.

سازمان ملل متحد

موسسات تخصصی وابسته (3) مؤسسات تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد از صلاحیت های خاصی برخوردار و عبارتند از: شورای امنیت، مجمع عمومی، شورای قیمومیت برای کنترل و اداره سرزمین های مستعمره، شورای اقتصادی و اجتماعی، دیوان دادگستری لاهه (در هلند) و دبیرخانه. غیر از مؤسسات تخصصی، سازمان های متعدد دیگری وابسته به سازمان ملل متحد هستند؛ صندوق بین المللی پول (4)، بانک بین المللی ترمیم و توسعه (5)، سازمان خوارو بار و کشاورزی (6)، سازمان آموزشی علمی و فرهنگی (7) (یونسکو) و ...

شورای امنیت

غیر از پنج عضو دائمی شورای امنیت، اعضای موقت یا غیر دائمی وجود دارند که برای دو سال در مجمع عمومی انتخاب می شوند. تعداد اعضای موقت در ابتدا یعنی در سال 1946 یازده نفر بودند که از سال 1966 به ده نفر تقلیل پیدا کرد و تعداد کل اعضای دائم موقت شورای امنیت به پانزده نفر رسید. نقش اصلی و اساسی شورای امنیت حفظ صلح و امنیت جهانی است. شورای امنیت در موارد خاص با اکثریت آرای اعضا، به صدور قطعنامه اقدام می کند که دولت های مورد نظر، ملزم به اجرای آن هستند.

مجمع عمومی

مجموع عمومی با
شرکت نمایندگان کلیه کشورهای عضو تشکیل می گردد که تعداد آن ها در سال 1946 پنجاه و یک و در اول فوریه 2004 به یکصد و نود و یک کشور رسید. (لیست کشورهای عضو در ص 17). مجمع عمومی، اعضای موقت شورای امنیت را انتخاب و پذیرای اعضای جدید می باشد که باید با اکثریت آرای دو سوم از اعضای حاضر رأی دهنده باشد. مجمع عمومی به دنبال پیشنهاد شورای امنیت، دبیرکل سازمان ملل متحد را که نقش سیاسی مهمی در هماهنگ کردن مسائل جهانی دارد، انتخاب می کند.

لیست یکصد و نود یک دولت عضو سازمان ملل متحد تا اول فوریه 2004

تاریخ روابط بین الملل از 1945 تا امروز

تریگوه لی اهل نروژ به عنوان اولین دبیر کل سازمان ملل متحد با توافق شوروی و آمریکا در دوم فوریه 1946 انتخاب شد، برای اطلاع بیشتر لیست کامل دبیر کل های سازمان ملل متحد ارائه می گردد:

دبیر کل های سازمان ملل متحد از بدو تاسیس

1946/02/02 تا 1952/11/10 ـــــ تریگوه لی اهل نروژ
1953/03/31 تا 1961/09/18 ـــــ داک هامارشولد اهل سوئد
1961/11/03 تا 1971/12/31 ـــــ سیتهو اوتانت اهل برمه
1972/01/01 تا 1981/12/31 ـــــ کورت والدهایم اهل اتریش
1982/01/01 تا 1991/12/31 ـــــ خاویز پرز دکوئیار اهل پرو
1961/01/01 تا 1996/12/31 ـــــ پطرس پطرس غالی اهل مصر
1961/01/01 تا 2006/12/31 ـــــ کوفی عنان اهل غنا
2007/01/01 تا 2011/12/31 ـــــ بان کی مون اهل کره جنوبی

اختلال در سازمان ملل متحد

اختلاف موجود در جبهه فاتحان جنگ دوم جهانی اختلالی در عملکرد سازمان ملل متحد به وجود آورد. اولین رویارویی آن ها زمانی پدیدار شد که اتحاد جماهیر شوروی استان آذربایجان ایران را اشغال و با تمام تعهداتی که داده بود، حاضر به ترک آنجا نبود. ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد شکایت کرد و بریتانیا و آمریکا در روز نوزدهم ژانویه 1946 از شکایت ایران علیه اتحاد جماهیر شوروی حمایت کردند.
امریکا در چهاردهم ژانویه 1946 «طرح باروک» (9) را به کمیسیون انرژی اتمی سازمان ملل متحد ارائه داد. در این طرح پیشنهاد شده بود که باید تشکیلات بین المللی مقتدری را برای توسعه انرژی اتمی، مالکیت معادن اورانیوم و کنترل کارآمد به وجود آید تا جلوی تولید بمب هایی اتمی قبل از شروع اقدامات اولیه گرفته شود. نمایندگان شوروی پیشنهاد آمریکا را نپذیرفتند و از منع کاربرد انرژی اتمی در اهداف نظامی حمایت کرده و خواستار نابودی بمب های اتمی موجود شدند. فضای سنگینی که بر دو کشور قدرتمند بعد از جنگ سایه افکنده بود، بدگمانی های زیادی را بین آن ها به وجود آورد و امور مربوط به جاسوسی را تقویت کرد.

پی نوشت ها :

1. Dumbarton oaks
2. سازمان ملل متحد نمونه تکمیل شده جامعه ملل است که دارای شخصیت حقوقی و ارکان سیاسی لازم بود. ارکان سیاسی آن عبارت بودند از مجمع عمومی مرکب از کشورهای عضو یا حق رأی که یک بار در سپتامبر هر سال در ژنو تشکیل می شد. مجمع دارای شش کمیته دائمی تخصصی بود و اعضای شورا و قضاوت دیوان دائمی را انتخاب و درباره قطعنامه ها اظهار نظر می کرد. شورای امنیت دارای پنج عضو دائم بود. که به چهار عضو تقلیل پیدا کرد (نمایندگان چهار کشور فرانسه، بریتانیا، ایتالیا و ژاپن)، اعضای غیردائم که چهار نفر بودند به شش و در سال 1926 به نه نفر رسیدند که در مجمع عمومی انتخاب می شدند. دبیرخانه دارای پنجاه عضو از پنجاه کشور جهان بود و تلاش آن ها تهیه مدارک و گزارش های لازم به مجمع عمومی شورا بود. در کنار سه رکن اصلی مذکور کمیسیون هایی درباره مسائل روز وجود داشت-م.
3. این پاراگراف برای آشنایی بیشتر با سزامان ملل متحد، اضافه شد-م.
4. fonds monetaire international(IMF)
5. Banque internationale pour la Reconstruction et le Developpment (IBRO)
6. organisation du ravitaillment et de i agriculture (FAO)
7. organisation des Nations unies pour i Education et la culture(UNESCO)
8. Trygve lie (Norvege),Dag Hammarkjold (suede), U Thant (Birmanie), kurt waldheim (Autriche), javier perez de cuellard (perou), Boutros - Ghali Boutros (Egypt), kofi Anan (Ghana), ban ki - Moon (coree du sud).
9. plan Baruch اولین اجلاس کمیسیون انرژی اتمی سازمان ملل متحد در 26 ژانویه 1946 در نیویورک برگزار شد. در 20 مارس همان سال کمیته دولتی آمریکا به ریاست لیلیانتال Lilienthal گزارش دانشمندان جهان را در مورد کنترل انرژی اتمی و بازرسی آن توسط یکی از مقامات «توسعه انرژی اتمی - Development Atomique international » را پذیرفته بود. این پیشنهاد باعث شد تا امریکا به تنهایی به کنترل انرژی اتمی نپردازد. باروک Baruch نماینده آمریکا در کمیسیون مذکور آمادگی گزارش لیلیانتال را نداشت، آن را اصلاح و تحت عنوان طرح باروک ارائه داد که اهم آن عبارتند از: توقف ساخت بمب اتمی بعد از ایجاد کامل سیستم کنترل و انتقال قدرت به شورای امنیت عملی خواهد شد؛ مقابله به مثل برای کشورهایی که پیشنهادات طرح را نقض کنند به اجرا درخواهد آمد؛ حق وتوی شورای امنیت در مورد تحریم های اجرای این طرح حذف خواهد شد. آندرئی گرومیکو، نماینده شوروی خواستار منع فوری ساخت بمب اتمی و اجرای حق وتو شورای امنیت شد-م.

منبع: واعیس، موریس؛ تاریخ روابط بین الملل از 1945 تا 2008، تهران: امیر کبیر، 1390.