صلح خاورمیانه

تمام امیدهای صلحی که در ژوئیه 2000 در کمپ دیوید در ژانویه 2001 در طابا پیش بینی شده بود به دنبال خشونت ها، سوء قصدهای زنجیره ای و سرکوبی های مداوم از بین رفته بود. دو عامل بزرگ باعث عدم موفقیت در منطقه گردیده بود: حضور کمابیش مداخله گرانه امریکا و مناقشات بین اعراب و اسرائیل. دولت اسرائیل بعد از انتخاب آریل شارون به عنوان نخست وزیر در ششم فوریه 2001 و انتخاب مجدد وی در ژانویه 2003 با کشتن شیخ احمد یاسین رهبر روحانی حماس در مارس 2004 و عملیات نظامی وسیع به خشونت ها و سوء قصدهای انتحاری فلسطینی ها جواب داد و نه تنها قسمتی از سرزمین فلسطین را اشغال بلکه دولت خودگردان فلسطین را متهم کرده و یاسر عرفات را خارج از هر نوع قواعد سیاسی و بین المللی در ماه های مارس و آوریل 2002 به طور کامل در رام الله در کرانه باختری منزوی و زندانی کرد. جهان عرب به خشم آمد و رهبران اروپایی خواستار عقب نشینی نیروهای اسرائیلی از سرزمین فلسطین شدند و امریکا هم به دنبال پیامدهای ضد و نقیض واقعه یازده سپتامبر 2001 به آریل شارون اختیارات کامل و تام داده بود. کاخ سفید مایل بود در مناقشات اعراب و اسرائیل دخالتی نکرده ولی نگرش کاملاً مساعدی نسبت به دولت اسرائیل داشت. امریکا بعد از یازدهم سپتامبر با احتیاط کامل در امور جهانی دخالت می کرد و در فرایندی که طرفین مناقشه حاضر به صلح نبودند از شورای امنیت سازمان ملل متحد کمک گرفت. شورای امنیت در سیزدهم مارس 2002 قطعنامه یکهزار و سیصد و نود و هفت را صادر کرد که طبق آن دو دولت اسرائیل و فلسطین در کنار هم به زندگی سیاسی خود ادامه دهند. اتحادیه عرب طرح صلحی در مارس 2002 در بیروت ارائه داد که طبق آن باید کلیه پناهندگان فلسطینی به سرزمین خود مراجعت کرده و اسرائیل هم به مرزهای قبل از سال 1967 عقب نشینی کند. این طرح با شکست مواجه شد. گروه چهار مرکب از: ایالات متحده امریکا، روسیه، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد در پاییز 2002 «نقشه راه» (1) را برای صلح در خاورمیانه ارائه دادند. «نقشه راه» از سه مرحله اجرایی برخوردار بود که در نهایت به ایجاد دولت مستقل دموکراتیک و پایدار فلسطین در کنار اسرائیل ختم می شد. در مرحله اول این طرح باید به خشونت ها و ترور خاتمه داده شده و هر نوع استعمار ملت فلسطین از بین برود، مرحله دوم طرح که اجرای آن در ژوئن تا دسامبر 2003 پیش بینی شده بود باید تمام هم خود را به ایجاد دولت مستقل فلسطین اختصاص دهد؛ در مرحله سوم باید وضعیت نهایی و پایان مناقشات بین فلسطین و اسرائیل تا سال 2005 به پایان برسد. طرح نقشه راه در آوریل 2003 در اختیار عموم قرار گرفت ولی عملاً به اجرا در نیامد. در دسامبر 2003 منشور غیررسمی ژنو به طور خصوصی ارائه گردید. اقتصاد نواحی کرانه باختری و نوار غزه درهم ریخته و مختل بود و دادگاه بین المللی لاهه در سال 2004 ساخت دیوار امنیتی حائل در اطراف مناطق فلسطینی نشین را غیرقانونی اعلام کرد.

نومحافظه کاران (2) و خاورمیانه

عنوان برنامه نومحافظه کاران امریکایی که بعد از سقوط طالبان وارد افغانستان شده بودند چنین بود: «راه ما از بغداد شروع می شود». گروه نومحافظه کاران طبق برنامه ریزی قبلی بعد از شکست رژیم جابرانه صدام حسین تصمیم داشتند بعد از حل و فصل مشکلات و درگیری های فلسطینی ها و اسرائیلی ها دموکراسی را در خاورمیانه گسترش دهند. بعد ازجنگ عراق مسائل به کلی دگرگون شد و نخست وزیر اسرائیل با صلاحدید واشنگتن، برنامه عدم تعهد خود در نوار غزه را اجرا و همزمان شروع به ساختن شهرک های یهودی نشین در کرانه باختری کرد. یاسر عرفات در یازدهم نوامبر 2004 درگذشت و با مرگ وی سد بزرگی که در مقابل اسرائیل قرار گرفته بود برداشته شد و اجرای فرایند صلح به تعویق افتاد. محمود عباس در نهم ژانویه 2005 به عنوان رئیس دولت خودگران فلسطین انتخاب شد. شارون در هشتم فوریه 2005 رسماً در شرم الشیخ پایان چهار سال جنگ و خشونت را اعلام و امادگی اسرائیل برای تخلیه شهرک های یهودی نشین نوار غزه را ارائه داد ولی جنبش مقاومت اسلامی - حماس - به انتخاب محمود عباس اعتراض کرد و ساکنان شهرک های یهودی نشین نوار غزه حاضر به ترک آنجا نبودند که نهایتاً نوار غزه در ژانویه 2006 بعد از سی و هشت سال اشغال اسرائیلی ها تخلیه شد. در ژانویه 2006 انتخابات در نوار غزه برگزار و عقب نشینی اسرائیلی ها از این سرزمین جشن گرفته شد. حماس حاضر به شناخت اسرائیل که اقداماتی به منظور معامله به مثل با دولت خودگردان کرده بود، نشد و منطقه یک بار دیگر در هرج و مرج و آشوب غوطه ور شد. نیروی دفاعی این کشور در مقابل پرتاب موشک به سرزمین خود در ژوئن و ژوئیه 2006 وارد نوار غزه شد و عملیات «مجازات مناسب» در ژوئیه 2006 را علیه لبنان شروع کرد. حزب الله لبنان عکس العمل نشان داده و سرسختانه مقاومت کرد، جنگ واقعی به وقوع پیوست و پرتاب موشک به سوی حیفا شروع گردید و باعث فرار ساکنان حد فاصل مرزهای دو سزمین گردید. توافق بین طرفین هفته ها طول کشید تا اینکه در یازدهم اوت 2006 موفق به پذیرش قطعنامه یکهزار و هفتصد و یک شورای امنیت سازمان ملل شدند. طبق این قطعنامه باید توقف کامل حمله در حداقل مدت بین طرفین به وجود آید و «نیروی موقتی سازمان ملل متحد در لبنان» (3) مرکب از صدها سرباز ایتالیایی و فرانسوی به تحکیم صلح در منطقه کمک کند. نوا غزه که بعد از 2006 توسط حماس اداره می شد در بهار 2007 توسط ارتش اسرائیل محاصره شد. جورج دبلیو بوش رئیس جمهور امریکا تلاش کرد تا فرایند صلح بین فلسطین و اسرائیل را برقرار کند و برای این منظور از المرت نخست وزیر اسرائیل و محمود عباس رئیس دولت خودگردان فلسطین درخواست کرد تا در نوامبر 2007 در اجلاس آناپولیس حضور داشته باشند که نتیجه آن بسیار یأس آور و ناامید کننده بود: طرفداران القاعده در همه جا مشاهده می شدند، شکست برنامه های دموکراتیک امریکا در عراق، تفرقه و دودستگی در کرانه باختری و نوار غزه بین فلسطینی ها و حزب الله لبنان و ... قتل رفیق حریری در فوریه 2005 در لبنان تظاهرات زیادی را در پی داشت به نحوی که لبنانی ها در آوریل 2005 خواهان پایان قیمومیت سوریه و استقلال کامل کشور خود شدند. در دسامبر 2006 به خاطر درگیری بین اقوام و قبایل مختلف تنش در 2007 و 2008 به حد اعلای خود رسید. لبنان به خاطر عدم همکاری سوریه بیشتر از گذشته به اسلام گرایان رادیکال فتح الاسلام و نگرانی اقوام مختلف مواجه شده و قادر به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری نشد. در بیست و یکم مه 2008 سران کشورهای اتحادیه عرب در دوحه خواستار توافق جوامع داخل لبنان شدند و نهایتاً لبنان موفق شد راه حلی برای انتخاب ریئس جمهور کسب کند و ژنرال میشل سلیمان در مجلس قانون گذاری لبنان بعد از هیجده ماه ناآرامی به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. سلیمان کابینه خود مرکب از گروه های مختلف تحت عنوان کابینه اتحاد به مجلس را معرفی کرد.
بعد از اینکه لیبی دخالت خود در سرنگونی هواپیماهای مسافربری امریکایی (4) برفراز لاکربی در اسکاتلند را پذیرفت، عادی سازی بین کشورهای غربی و لیبی شروع و تحریم دولت های اروپایی علیه لیبی در اکتبر 2004 برداشته شد. امریکا در مه 2006 اقدام به برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با تریپولی کرد. آزادی پرستاران بلغاری در بیست و چهارم ژوئیه 2007 و دیدار سارکوزی رئیس جمهور فرانسه از لیبی و معمر قذافی از فرانسه موجب بازگشت لیبی به کنسرت ملل گردید. ایران که متهم به پنهان کاری های مکرر در راه دسترسی به غنی سازی اورانیوم شده بود، حاضر به بازرسی تأسیسات هسته ای خود شد ولی علی رغم درخواست کشورهای غربی به غنی سازی اورانیوم ادامه داد انتخاب محمود احمدی نژاد در بیست و چهارم ژوئن 2005 به ریاست جمهوری ایران نشان دهنده سرسختی ایران در مورد مذاکرات با آژانس بین المللی انرژی اتمی و گروه تروئیکای اروپایی (مرکب از آلمان، بریتانیا و فرانسه) بود. در همین زمان ایران غنی سازی اورانیوم را دوباره شروع کرد و آژانس بین المللی انرژی اتمی پرونده هسته ای ایران را در اختیار شورای امنیت سازمان ملل متحد گذاشت که در ژوئیه 2006 قطعنامه یکهزار و ششصد و نود و شش صادر و از ایران خواسته شد تا فعالیت های غنی سازی خود را متوقف کند که نتیجه مثبتی نداشت. ایران از حق خود برای استفاده از تکنولوژی هسته ای صلح آمیز دفاع کرده و علی رغم قطعنامه یکهزار و هفتصد و سی و هفت در 2006، قطعنامه یکهزار و هفتصد و چهل و هفت در 2007 و قطعنامه یکهزار و هشتصد و سه در 2008 در راه غنی سازی قدم برمی دارد. اسرائیل، ایران را تهدیدی برای امنیت خود می داند و از جنگ صحبت می کند.

پی نوشت ها :

1. Feuille de route
2. نومحافظه کاران، برخلاف محافظه کاران سنتی امریکا، خواهان مداخله مستقیم و کارآمد دولت در سیاست خارجی، خواستار کاهش قدرت سازمان های اداری و کاهش هزنیه های اجتماعی بودند. این گروه در سال 1990 پا به عرصه فعالیت های سیاسی گذاشت، اما برنامه مکتوبی ارائه نداد. نومحافظه کاران بعد از موجودیت مکتب خود «پروژه ای برای امریکا در قرن بیست و یکم PNAC=projet for the New American century» ارائه دادند. آن ها این پروژه را با حمایت بعضی از صنایع اسلحه سازی آمریکا از قبیل لاکهید مارتین در غالب جنگ های پیشگیرانه عله کشورهای محور شرارت ارائه داده و خواستار تعرض و سپس حمله به حکومت دیکتاتوری صدام حسین شدند. آن ها نامه ای به کلینتون نوشتند ولی توانستد در زمان جورج دبلیو بوش در سال 2004 برنامه خود را اجرا کنند. گروه فکر ص 21 به بعد، اثر: استفان بوشر و مارتین رووایو، ترجمه دکتر حامد رضئی، دفتر مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه 1387.
3. FINUL= Force interimair des Nations unies au Liban
4. هواپیمای بوئینگ هفتصد و چهل و هفت شرکت هواپیمایی پام امریکن که با دویست و پنجاه و نه مسافر و خدمه در بیست و یکم دسامبر 1988 از لندن عازم امریکا بود، برفراز روستای لاکربی در اسکاتلند سرنگون شد و کلیه مسافرین و خدمه آن یازده نفر از روستاییان جان باختند. طبق تحقیقاتی که سه ماه بعد تکمیل شد متوجه شدند که بمب بسیار قوی در هواپیما کار گذاشته شده بود و هواپیما با سرعت بین هفتصد تا هشتصد کیلومتر در ساعت، در فضا منجر شده بود-م.

منبع: واعیس، موریس؛ تاریخ روابط بین الملل از 1945 تا 2008، تهران: امیر کبیر، 1390.