ورود نجوم به ایران

پزشکی که با نوشتن و ترجمه کردن کتاب های نجومی، تأثیر بزرگی در انتقال یافتن اخترشناسی نوین به ایران داشت
میرزا تقی خان محمد هاشم بن محمد حسین انصاری طبیب کاشانی در سال 1256 قمری احتمالاً در کاشان متولد شد. جد وی ملاحسین انصاری یکی از اکابر سلسله ی شاه نمت الله ولی بوده که به «بابا» مشهور بوده است. از دوران کودکی وی اطلاعی در دست نیست اما می دانیم که تحصیلات مقدماتی اش را در اصفهان گذراند و سپس برای ادامه ی تحصیل به تهران آمد. دوران تحصیل وی مصادف با دوره ی حکومت قاجار و ورود علوم و فنون جدید از اروپا به ایران بود؛ در نتیجه وی پس از ورود به تهران وارد مدرسه ی نظامی دولتی شد و شروع به یادگیری زبان فرانسه و علم طب کرد و اندک اندک به سبب آن علوم عقلیه و نقلیه و مقداری هم از فنون قدیمه و حدیثه را فرا گرفته بود، دارای مشاغل مختلفی شد.
رفته رفته در طب شهرتی به دست آورد و به مقام حکیم باشی مسعود میرزا ظلل السطان ( پسر ناصرالدین شاه) و حاکم اصفهان انتخاب شد. وی به همراه ظل السلطان برای مأموریت به شهرهای فارس و اصفهان فرستاده شد. همچنین وی با همراهی حمزه میرزا حشمت الدوله، برای تبریک و شادباش به امپراتور روسیه، راهی شهر تفلیس شد. در همان جا بود که فکر نوشتن سفرنامه ای به نام سفرنامه ی تفلیس در ذهن میرزا تقی خان کاشانی شکل گرفت. وی بعدها آن را به صورت کتابی به نام سفرنامه ی تفلیس تهیه کرد. همان طور که ذکر کردیم وی عهده دار شغل های مختلفی بود، از جمله عضو مجلس حفظ الصحه دولتی و عضو وزارت عدلیه بود. وی همچنین طی مأموریتی برای مشخص کردن سرحدات صفحات جنوبی ایران به جنوب کشور سفر کرد. علاوه بر همه ی این مشاغل، مدت بسیاری از سال های عمرش را به کار مطبوعات و نشر چند روزنامه و هفته نامه اختصاص داد. وی همچنین مدیر روزنامه ی فرهنگ بود که به مدت 10 سال در اصفهان منتشر می شد.
میرزا تقی خان پس از آن که تحصیلات خود را به پایان رساند خدمات بسیار ارزنده ای به ملت و دولت ایران انجام داد. وی یکی از نواندیشان عصر قاجار، از مترجمان عصر ناصری، و از معلمان دارالفنون بود.
کتاب حدائق الطبیعه 4 فصل دارد. فصل نخست این کتاب بیشتر به مبانی پایه پرداخته، از جمله جسم ، خط مستقیم ، خط منحنی، دایره، قطر، محور و تعاریفی در علم هیئت، منظومه ی عالم، آسمان و کواکب. در فصل دوم به ابعاد خورشید، تاریخ کشف حرکت انتقالی سیاره های منظومه ی شمسی، تاریخ کشف حرکت وضعی خورشید و .... می پردازد. فصل سوم کتاب درباره ی نور است و فصل پایانی آن به حرارت اختصاص یافته است. این کتاب در چاپ خانه ی فرهنگ اصفهان در سال 1300 هجری قمری در 243 صفحه چاپ سنگی شد. یک نسخه از این کتاب اکنون در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه تهران و نسخه ی دیگری از آن در کتابخانه ی ملی ایران موجود است.
تحصیل در علم طب و دانستن زبان فرانسه سبب شد تا میرزا تقی خان با دکتر طولوزان ( پزشک معروف فرانسوی که در دوره ی قاجار در دربار آمد و شد فراوان داشت) رابطه ی نزدیک تری برقرار کند. طولوزان از پزشکان خاص دربار ناصر الدین شاه بود وعلاوه بر امور طبابت، در سایر کارهای علمی فعالیت داشت. طولوزان در کتابی که نوشت، چندین نقشه درباره ی عالم رسم کرده است و درباره ی هیئت نیز مباحثی را مطرح کرد. میرزا تقی خان انصاری کاشانی در همان قرن سیزدهم این کتاب را به فارسی ترجمه کرد واین ترجمه در دسترس دوست داران آن قرار گرفت. برخی از افراد عالمی که این کتاب به دست آن ها رسید پس از مطالعه، در حاشیه ی کتاب توضیحات و انتقادات مفصلی ضمیمه کرده اند. نسخه ای از این کتاب که در کتابخانه ی ملی ایران نگهداری می شود. چنین آغازی دارد: « بسمله، علم هیئت، اشرف علوم و اهم و بزرگ ترین آن هاست، این علم از جمله علوم سابقه و قدیمه است...».
میرزا تقی خان انصاری کاشانی احتمالاً در سال 1319 قمری از دنیا رفته است.
منبع: نشریه نجوم شماره 217