اربعین 1357، تهران (2)

خبرنگار روزنامه اطلاعات از حضور کارمندان وزارت امور خارجه، آب و برق، دادگستری، سازمان رادیو تلویزیون ملی، هواپیمایی ملی، اورژانس تهران، وزارت کار، دانشکده های مختلف،...

که با شعارهای گوناگون حرکت می کردند، در جمع مردم خبر داد و افزود هنرمندان نیز در این تظاهرات حضور داشتند. کارکنان اعتصابی سازمان رادیو تلویزیون ملی روی پلاکاردهایی که با خود حمل می کردند نوشته بودند: «هم وطن، ما را یاری بده، تا رادیو و تلویزیون نیز مانند مطبوعات آزاد گردد.»(1)

در این حال امروز تعدادی هلیکوپتر هر 15 تا 30 دقیقه یک بار بر فراز جمعیت به پرواز در می آمد.

به گزارش خبرنگار اطلاعات مردم مانند روزهای تاسوعا و عاشورا مشتهای گره کرده خود را به آسمان گرفتند و فریاد زدند: «بگو مرگ بر شاه».

اطلاعات از ابتکار عمل جالب برگزارکنندگان راهپیمایی خبر داد و نوشت در بخشی از مسیر خیابان آیزنهاور بلندگوهایی روی درختان نصب شده بود و صدای مرکز اصلی تظاهرات در میدان آزادی را در مسیر راهپیمایی پخش می کرد.

علاوه بر این، تعدادی مینی بوس که دارای بلندگو و میکروفن بود در طول خیابان آیزنهاور مردم را راهنمایی می کرد و دستورات کادر رهبری راهپیمایی را به اطلاع مردم می رساند به طوری که قطع نامه راهپیمایی علاوه بر اینکه از شبکه اصلی بلندگوها پخش شد از بلندگوهای مینی بوس ها نیز برای مردم در نقاط مختلف خوانده شد.

خبرنگار اطلاعات افزود بلندگوهای مختلف نیز در مسیر تظاهرات، راهپیمایان را از هر گونه برخورد با گروههای دیگر منع می کرد و همه را به اتحاد و یگانیگی می خواند.(2)

در تظاهرات امروز تعدادی مینی بوس که روی آنها نوشته بود «تدارکات و پذیرایی از راهپیمایان» از مردم پذیرایی می کردند.

اما گروهی دیگر بین مردم حلوا، خرما، بیسکویت، نان، میوه و ساندویچ توزیع می کردند.

در این هنگام مرتباً از بلندگوهای انتظامات از مردم خواسته می شد از پذیرفتن خواراکی و سیگار از کسانی که آنها را نمی شناسند خودداری کنند. (3)

در راهپیمایی امروز چند نفر از راهپیمایان بر اثر مسمومیت خفیف غذایی بدحال شدند که بلافاصله با کمک مردم و کمیته راهپیمایی برای مداوا به درمانگاه منتقل شدند و همگی بهبود یافتند.

بازخوانی وقایع 1357 در خبرنگار روزنامه کیهان و اطلاعات
خبرنگار کیهان نوشت با مشاهده نشانه های مسمومیت، مرتباً با بلندگو به مردم هشدار داده شد که از افراد متفرقه مواد غذایی نگیرید. (4)

شمار زنان چادری شرکت کننده در تظاهرات چشم گیر و شمار زنان بدون حجاب یا با روسری اندک بود.

روزنامه اطلاعات نوشت البته تعداد کثیری از زنان بدون چادر سیاه با درگیریهایی که پیش آمد، به تدریج به راهپیمایی ادامه ندادند و از خیابانهای فرعی متفرق شدند.(5)

خبرنگار روزنامه کیهان نیز از حضور زنان در این راهپیمایی می گوید.
در تظاهرات اربعین هیچ کس چادر را که لباس ملی و در پیوند با فرهنگ اسلامی ماست نشانه عقب ماندگی تصور نکرد چرا که صدها هزار زن به پا خاستند تا ثابت کنند دستان پرتوان آنها همیشه آماده یاری برادران خود بوده است.

امروز به هیچ طریقی نتوانستم دریابم که زنان شرکت کننده در راهپیمایی زیادتر هستند یا مردان؟

اما این چه اهمیتی داشت، مهم پیوند محکم بین آنها بود. زنان دوشادوش مردان در حالی که کارت انتظامات به سینه داشتند به سازماندهی راهپیمایان می پرداختند. (6)

خبرنگار روزنامه اطلاعات از عدم حضور مأموران فرمانداری نظامی و مأموران راهنمایی و رانندگی در خیابانهای تهران خبر داد و افزود راهنمایی خودروها را جوانانی که بازوبند انتظامات داشتند برعهده گرفتند.

آنان سوت نیز داشتند و مانند پاسبانهای راهنمایی و رانندگی عمل می کردند. اطلاعات از برخی درگیریها و اختلاف نظرها در تظاهرات امروز نوشت که علی رغم دستور امام خمینی برای پرهیز از تفرقه و درگیری و توصیه های مکرر از بلندگوها به مردم برای جلوگیری از هر نوع برخورد،

در برخی نقاط درگیری پیش آمد. گروه کثیری از فرهنگیان، دانشگاهیان و روشنفکران که از صبح زود در چهار راه پهلوی مقابل تئاتر شهر اجتماع کرده بودند در مورد شعارها و عکسهایی که همراه داشتند با بعضی جوانان که معتقد بودند شعارها باید فقط آنهایی باشد که از سوی جامعه روحانیون تهران تعیین شده است، اختلاف نظر پیدا کردند.

این گروه چند هزار نفری تصاویر امام خمینی، محمد مصدق، خسرو روزبه، خسرو گلسرخی و صمد بهرنگی را همراه داشتند. آنان شعارهای دعوت به اتحاد و همبستگی میان طبقات مختلف روشنفکران، کارگران، زخمتکشان و کشاورزان را حمل می کردند. آنان تا میدان 24 اسفند راهپیمایی کردند.

در این میدان از طرف مأموران انتظامات و برخی راهپیمایان از آنها خواسته شد که فقط عکسهای امام خمینی و شعارهای تأیید شده از طرف جامعه روحانیون تهران را حمل کنند، و در غیر این صورت از ورود آنها به مسیر اصلی تظاهرات جلوگیری می شود.

آنان نیز از میدان خارج شدند و به طرف خیابان سی متری تظاهرات کردند و سپس به طرف جنوب این خیابان رفتند. سپس قطع نامه ای بدین شرح صادر کردند:

«امروز ما به عنوان بخشی از ملت مبارز و قهرمان ایران، برای اعتراض به دسائس و توطئه های رژیم وابسته و امپریالیسم شاه خائن و برای ابراز همبستگی با مبارزات شکوهمند خلق خود و افشای سیاستهای اختناق و سرکوب و سلب آزادیهای اساسی آنان در راهپیمایی پرشکوه و عظیم مردم به دعوت روحانیون شرکت کردیم.

متأسفانه بر اثر اقدامات تفرقه افکنانه گروهی متعصب که با روشهای نادرست خود به جنبش ملی ما لطمه می زند از ادامه راهپیمایی ما در مسیر اصلی (خیابان شاهرضا) جلوگیری شد و ما بالاجبار حرکت خود را در مسیر دیگری ادامه دادیم.»(7)


بازخوانی وقایع 1357 در گزارش خبرنگار روزنامه کیهان
خبرنگار روزنامه کیهان در این باره گزارش داد: «گروههای غیرمذهبی که بر قرار قبلی در محوطه تئاتر شهر و خیابانهای اطراف آن جمع شده بودند.

حدود ساعت 11 صبح از پارک خارج شده و در حالی که می دویدند وارد راهپیمایی شدند. گروه زیادی اززندانیان سیاسی که اخیراً از زندان آزاد شده بودند، در بین این گروه از تظاهرکنندگان دیده می شدند.

این گروه عکسهایی از شهیدان گلسرخی، صمد بهرنگی و کرامت الله دانشیان همراه داشتند و شعارهایی از قبیل «درود بر خمینی، سلام بر مجاهد»، «تفرقه، تفرقه سلاح دشمن ماست».

«فلسطین، ویتنام متحد خلق ما» و «بعد از شاه نوبت آمریکاست» را تکرار می کردند، به راهپیمایی ادامه دادند و شعار «اتحاد، اتحاد ضرورت انقلاب» را به صورت ترجیع بندی دائما تکرار می کردند.»

به گزارش خبرنگاران روزنامه کیهان این عده در چند نقطه مورد هجوم افرادی قرار گرفتند و سرانجام پس از قرائت قطع نامه در خیابان خوش متفرق شدند.

خبرنگار روزنامه کیهان همچنین از پایین کشیده شدن تصاویر محمد مصدق در میدان ونک خبر داد و در خبر دیگری نوشت گروهی با حمله به صفی که خود را آموزگار می خواندند در خیابان انقلاب سعی در متفرق کردن آنها داشتند. آموزگاران تصاویری از امام خمینی، آیت الله شریعتمداری، صمد بهرنگی، خسرو گلسرخی و خسرو روزبه در دست داشتند. (8)

در میدان شهناز نیز بر سر شعارها و عکسها اختلاف نظر پیش آمد.

در خیابان کندی از تظاهرات یک گروه متشکل از زنان و مردان ممانعت به عمل آمد و از آنان خواسته شد که زنان و مردان در دسته های جداگانه حرکت کنند. تعدادی از زنان نیز به خبرنگار اطلاعات گفتند برخی افراد از آنان خواستند که با چادر مشکی تظاهرات کنند. (9)

روزنامه کیهان در گزارشی با عنوان «دریایی از میلیونها انسان به خروش درآمد» به توصیف راهپیمایی اربعین پرداخت. به گزارش خبرنگار کیهان از اولین ساعات بامداد همهمه حرکت گروهها در شهر پیچید.

سر هر کوچه ای، در پشت در هر خانه ای، در عرض هر خیابانی و ساعتی بعد، همهمه به فریادی بلند بدل شد که بر طاق آسمان نشست. خبرنگار کیهان افزود:

«میدان امام حسین (شهناز سابق) را رودی از آدمها به میدان شهیاد متصل می ساخت، رودی که می خواست به دریا بپیوندد. ساعت 7:30 صبح میدان امام حسین جایی برای ایستادن نداشت و جمعیت حرکت خود را بعد از چند بار گردش به دور میدان شروع کرد.

نظم و انظباط از همان آغاز به چشم می خورد، مأموران انتظامی با بازوبندهای زرد جمعیت را هدایت می کردند [...] ساعت 8 صبح سیل جمعیت به میدان فردوسی رسید و از این نقطه به بعد تظاهرات شکل واقعی خود را پیدا کرد.

صدها هزار نفر از راهپیمایان در میدان فردوسی کاملا متشکل شده و به طرف میدان 24 اسفند حرکت کردند. تظاهرکنندگان در میدان فردوسی کبوترهایی را دیدند که با پایشان پیامهایی بسته شده و از قفس آزاد شده بودند.» خبرنگار کیهان افزود:

«در میدان فردوسی گروهی از جوانان ارمنی با شعار «برادر مسلمان پیامت را شنیدم» به راهپیمایان پیوستند و در تقاطع حافظ – شاهرضا نیز گروهایی که از محلات جنوب شهر حرکت کرده بودند به صفوف مردم پیوستند.

جمعیت ساعت یک بعد از ظهر مقابل پمپ بنزین دیانا رسیدند، در این هنگام راهپیمایان نسبت به دیپلم وظیفه هایی که در لباس سربازی به جمع شان پیوسته بود، به شدت ابراز احساسات کردند. فریاد زدند: «درود بر سربار فراری».

خبرنگار کیهان از اجتماع مردم روی ساختمانهای نیمه تمام و بالکنها نیز خبر داد و افزود ساعت 11 عرض خیابان پر از جمعیت بود. در این بین جوان نابینایی که دستش را در دست همراهان گذاشته بود، سرود می خواند و حتی جوان معلولی روی صندلی چرخدار با سر دادن سرود مردم را همراهی می کرد.

روزنامه کیهان از برپایی چادر سفیدرنگ مخصوص کمک های اولیه در یکی از خیابانها خبر داد و نوشت یکی از پزشکان بیمارستان پهلوی در این چادر به مردم خدمت ارائه می کرد و تا پایان برنامه راهپیمایی حدود سیصد نفر برای گرفتن دارو و کمک های اولیه به این چادر مراجعه کردند.

خبرنگار کیهان در ادامه گزارش خود نوشت: «یکی از کارهای جالب برگزارکنندگان راهپیمایی دوازده کیلومتر سیم کشی مسیر و نصب چهارصد بلندگو توسط بیش از 150 جوان داوطلب بود.

برای کنترل این بلندگوها هشتاد دستگاه کنترل صدا هم تهیه شده بود که به خاطر ازدحام و شلوغی مردم تعداد زیادی از این بلندگوها به کار نیفتاد و بیانیه روحانیون مبارز در چند نقطه تکرار شد.» به گزارش کیهان پس از قرائت بیانیه روحانیون گروهی از مردم در مسیر برگشت خود به جمع آوری آشغالهای ریخته شده بر کف خیابانها پرداختند و سیل جمعیت تا ساعت 5 بعد از ظهر از غرب به شرق تهران جاری بود.

خبرنگار روزنامه کیهان از چهره اسلامی جنبش امروز نوشت، که آنچه در راهپیمایی عظیم امروز قابل توجه بود، حضور گسترده مذهب مبارزه جوی تشیع بود و این راهپیمایی عظیم پاسخی به دعوت امام خمینی بود...

پنداری تشیع قیام تازه ای را از سر گرفته است. دهها هزار تصویر امام خمینی با هزاران شعار و کلام از ایشان، محتوای جنبش عظیم و اسلامی ایران را بیان می کرد.

جنبشی که ریشه هایش در رسالت محمدی (ص) و حکومت عدل علی (ع) و رهنمود شهسواران تشیع است... در تمام خانه ها در مسیر راهپیمایان باز بود. هزاران دست و هزاران سفره سیار برای تظاهرکنندگان طعام و غذا می آورد.

نهضت تعاون اسلامی به بهترین وجه در یکدلی و یگانگی این جمعیت میلیونی تظاهر می کرد. وقتی این رود خروشان دمی به میدان شهیاد رسید و متوقف شد، دنباله فشرده آن تا میدان 24 اسفند را بی آنکه مجالی برای سوزن انداختن باشد، پر کرد، آن چنان که جمعیت ناگزیر به ایستادن شد و از حرکت بازماند. (10)

روزنامه آیندگان درباره تظاهرات امروز مردم تهران نوشت: «تظاهرات گسترده اربعین در تهران، از نظر عظمت و شمار جمعیت، بزرگ ترین راهپیمایی سیاسی ایران بود.»

آیندگان افزود قشرهای مختلف اجتماعی که در این تظاهرات شرکت کردند به مراتب از راهپیمایان روزهای 13 شهریور (عید فطر)، 16 شهریور و 19 و 20 آذر (تاسوعا و عاشورا) افزون تر بود.

اقیانوس مردم بیش از دوازده کیلومتر طول داشت و بسیاری از روستاییان حومه نیز برای شرکت در این راهپیمایی بزرگ به تهران آمده بودند.

آیندگان با اشاره به حضور مادران بی شمار به همراه کودکانشان در این تظاهرات نوشت نظامیان در مسیر راهپیمایی حضور نداشتند و فقط از سازمان های نظامی مراقبت می کردند و در برخی نقاط نظیر میدان ارک، که سازمان رادیو و چند وزارتخانه در آنجا واقع است، مأموران حکومت نظامی با کشیدن سیم خاردار مانع عبور مردم از این منطقه شدند.

به گزارش خبرنگار آیندگان گروهی از تظاهرکنندگان نیز با پرچم سه رنگ ایران که در وسط آن نوشته شده بود جمهوری اسلامی راهپیمایی می کردند.

اما این عده با اعتراض برخی از مردم که پرچم سه رنگ را نشانه حضور رژیم شاه می دانستند، رو به رو شدند.

در میدان آزادی نیز تصویری بزرگ از امام خمینی (در حدود ده متر) نصب شده بود.

آیندگان در ادامه نوشت آقای یحیی نوری در برابر اجتماع مردم در خیابان شهدا و نیز میدان فردوسی سخنرانی کرد و ضمن تأکید بر حفظ آرامش و افزودن بر هوشیاری و اجتناب از هر گونه انتقامجویی شخصی و خشونت گفت هدف از راهپیمایی طرد رژیم استبداد و تثبیت حکومت اسلامی است.(11)

به گزارش خبرنگار مجله جوان امروز در میدان بزرگ امام خمینی(12)

پرچم آمریکا نیز به آتش کشیده شد و گروهی از مردم روی خاکسترهای آن به شادی پرداختند.(13)

امروز گروهی از آذری زبانان مقیم تهران در ابتکاری تازه در حالی که شعارهایی به زبان آذری سر می دادند اشعاری آذری نیز می خواندند.

به گزارش خبرنگار کیهان ترجمه بخشهایی از این شعارها بدین شرح بود: «ما زندانیان سیاسی را آزاد می کنیم، حالا نوبت مجلس است، ما به این مجلس، مجلس نمی گوییم.» (14)

نتیجه:
نکته ای که باید از این مقاله آموخت این است جنبشی که ریشه هایش در رسالت محمدی (ص) و حکومت عدل علی (ع) بود در انقلاب ایران چهره اش نمایان شد.در سال 57 تهرانی انقلابی پرچم آمریکا را که مرکز قدرتش بود به آتش کشید.

اما نوکرانش و غلامان پهلوی نامش دست به هر جنایتی زدند. تا خون هزاران اربعینی دیگر را به زمین بریزند تا همه چیز به نفع ارباب و نوکرانش تمام شود.اما جویبار خون جوشید تا ثمره اش رویش هزاران لاله دیگر باشد که لاله هایی که ثمره اش ش معرفی انقلابی نوین و جهانی و باب القرای  اسلام در دنیا باشد
 

پی‌نوشت‌ها:

1- اطلاعات، شمـ 15764، 1357/10/30، ص 8.
2- همان.
3- همان.
4- کیهان، شمـ 10617، 1357/10/30، ص 3.
5- اطلاعات، شمـ 15764، 1357/10/30، ص8.
6- کیهان، شمـ 10617، 1357/10/30، ص3.
7- اطلاعات، شمـ 15764، 1357/10/30، ص8.
8- کیهان، شمـ 10617، 1357/10/30، ص3.
9- اطلاعات، شمـ 15764، 1357/10/30، ص 8.
10- کیهان، شمـ 10617، 1357/10/30، ص3.
11- آیندگان، شمـ 3267، 1357/10/30، صص1و3.
12- منظور میدان آزادی است.
13- جوان، شمـ 8، 1357/11/6، صص15-13.
14- کیهان، شمـ 10617، 1357/10/30،ص 3.
 

منبع:
فصلنامه مطالعات تاریخی شماره 26