پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ساختار وابسته ی سامان اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور به بیگانگان و چهره ی واقعی رژیم شاه را نشان داد. ورشکستگی نظام بانکی به علت پرداخت های بی رویه ی اعتبارات و خروج شدید سرمایه از کشور، نخستین واکنش قابل پیش بینی اقتصاد بیمار و وابسته ی شاه بود. سرمایه داران وابسته با احساس ناامنی به فروش سرمایه های منقول و غیر منقول خود پرداخته و مؤسسات تولیدی را به تعطیلی کشاندند. تحریم اقتصادی امریکا و دیگر کشورهای غربی مثل اروپا، ژاپن و غیره، مشکلات پس از پیروزی انقلاب را تشدید کرد و اقتصاد وابسته و از هم پاشیده ی باقی مانده از رژیم شاه از چند سو زیر فشار قرار گرفت. از یک طرف نفت ایران بدون خریدار ماند و درآمد نفتی از حدود 18میلیون دلار در سال 1357 به 11میلیون 607 دلار در سال 1359 کاهش پیدا کرد و از سوی دیگر عدم تأمین به موقع مواد اولیه ی قطعات و ماشین آلات مورد نیاز صنایع وابسته، ضربه سختی خوردند. (1) اما علی رغم همه ی این مشکلات، فرآیند رشد توسعه ی انسانی ایران حتی در طول ده سال اول انقلاب با تمام دوران رژیم مشروطه ی سلطنتی برابری می کند. جدول زیر فرآیند رشد درآمدهای نفتی رژیم شاه از سال 53 تا 57 و سقوط این درآمدها را از سال 1357 تا سال 1367 به درستی نشان می دهد:
جدول ارزش صادرات نفت و فرآورده های آن و گاز در طی سال های 67- 1353(2) (واحد میلیون دلار)

سال

نفت و فرآورده های آن

گاز

جمع

1353

523/18

131

654/18

1354

871/18

203

074/19

1355

488/20

183

671/20

1356

713/20

191

904/20

1357

867/17

249

116/18

1358

316/19

70

386/19

1359

607/11

243

850/11

1360

456/12

 

456/12

1361

050/20

050/20

1362

457/20

457/20

1363

663/16

663/16

1364

697/13

697/13

1365

982/5

982/5

1366

387/9

387/9

1367

015/8

015/8


ارتقای توسعه ی انسانی براساس سه شاخص؛ 1. نماگر امید به زندگی 2. نماگر آموزشی 3. نماگرهای روند محصول ناخالص داخلی.
سرانه ی واقعی نشان می دهد که رژیم مشروطه ی سلطنتی علی رغم حاکمیت هفتاد و خورده ای سال خود به دلیل وابستگی شدید به خارج از کشور توفیق چندانی به دست نیاورد، اما جمهوری اسلامی در یک فرآیند 20 ساله با دارا بودن حداقل 2/97 میلیارد دلار خسارت جنگی براساس برآوردهای خست بار سازمان ملل یعنی خسارتی معادل 6 سال فروش نفت فقط برای تجدید آنچه در جنگ تخریب شد، توانست شاخص های نماگر توسعه ی انسانی را در ایران به معیارهای توسعه ی انسانی بالا نزدیک کند. جداول زیر جلوه ای دیگر از این تحولات را در سه شاخص مذکور از سال 1339 تا 1376 نشان می دهد: (3)

 

 نماگر امید به زندگی در ایران طی دهه های گذشته (به سال)


سال

1339

1367

1376

نماگر امید به زندگی

5 /49سال

6 / 61سال

5/69 سال

 
نماگرهای آموزشی در ایران طی دهه های گذشته(درصد)


سال

1359

1367

1376

نماگر نرخ با سوادی بزرگسالان

8/41

1/57

5/74

نماگر نرخ ترکیبی ثبت نام ناخالص در کلیه ی مقاطع تحصیلی

0/46

6/65

0/75

روند محصول ناخالص داخلی سرانه ی واقعی در ایران (بر حسب دلار)


سال

1339

1355

1367

1376

محصول ناخالص داخلی سرانه ی واقعی

1985

4976(4)

3715

5222


به عبارت دیگر اگر نماگر امید به زندگی را که یکی از شاخصه های توسعه ی انسانی است به شکل تفکیکی مشخص کنیم، در سال 1355 که سال های آخر حکومت پهلوی بود. امید به زندگی در بدو تولد برای مردان 8/55 سال و برای زنان 4/57 سال بود. این رقم در سال 1365 یعنی ده ساله ی اول انقلاب که بحرانی ترین سال های انقلاب بود، برای مردان از رقم 8/55 سال به 4/58 و برای زنان 7/59 سال افزایش پیدا کرد.
تا سال 1380 فرآیند رشد امید به زندگی که نشانگر بهبودی وضع اجتاعی و مسائلی چون بهداشت، تغذیه و غیره است در مردان 6/67 سال و در زنان به 4/70 سال افزایش پیدا کرد. به عبارت دیگر میانگین امید به زندگی در ایران از بدو تولد به 69 سال افزایش پیدا کرد. جدول زیر فرآیند این تحولات را از سال 1355 براساس منابع متفاوت نشان می دهد:
امید زندگی در بدو تولد در منابع مختلف (5)

سال

امید زندگی در بدو تولد (سال)

 

منبع

مرد و زن

مرد

زن

 

1380

0/69

6/67

4/70

(مرکز آمار ایران:1380)

1377

6/62

8/61

4/63

(کوزو آدا: 1983)

1376

5/69

4/68

6/70

(اولین گزارش توسعه ی انسانی جمهوری اسلامی ایران: 1378)

1375

4/67

1/66

3/68

(حبیب الله زنجانی و طه نورالهی:1379)

1375

 

0/67

8/69

(مرکز آمار ایران: 1378)

1375

 

7/70

4/73

(حسین ملک افضلی: 1377)

1370

7/64

3/63

2/66

(اولین گزارش توسعه ی انسانی جمهوری اسلامی ایران: 1378)

1370

2/63

6/62

1/64

(طه نورالهی و مجید نوروزی: 1372)

1365

0/59

4/58

7/59

(طه نورالهی: 1371)

1365

7/60

 

 

(حبیب الله زنجانی: 1370)

1365

 

8/59

4/63

(حبیب الله زنجانی و مجید کوششی: 1377)

1355

 

8/55

4/57

(سید حسن شمس: 1361)

1355

 

6/57

4/57

(ک.ال. کهلی:1361)


همان طوری که گفته شد فرآیند رشد امید به زندگی در ایران عصر انقلاب اسلامی نشان از رشد و بهبود بهداشت، تغذیه و امنیت غذایی است. به عبارت دیگر افزایش امید به زندگی در ایران در سال های 76- 1367 رشدی معادل افزایش آن طی سه دهه در سال های 67- 1339 را نشان می دهد. این پیشرفت آشکار مرهون اقدامات دولت در ارائه ی خدمات بهداشتی در دوران انقلاب اسلامی است.
در سال 1356 براساس آمارهای رسمی رژیم شاه در کل کشور، تعداد 14700 پزشک وجود داشت که از این تعداد 9441 پزشک عمومی و بقیه پزشکان متخصص بودند. از مجموع مذکور تعداد 6830 پزشک یعنی تقریباً نزدیک به 46% این پزشکان در تهران و کرج به ارائه ی خدمات مشغول بودند و 51% بقیه در سطح کشور پراکنده بودند.
جداول زیر میزان پراکندگی پزشکان کشور را نشان می دهد:
پزشکان کشور برحسب استان ها و به تفکیک تخصص در سال 1356(6)

 

استان

جمع کل پزشکان

پزشکان عمومی

پزشکان متخصص

رشته های داخلی

کودکان

اعصاب و روان

رشته های جراحی

کل کشور

14700

9441

827

696

203

1412

تهران بزرگ و کرج

6830

3194

602

484

162

946

مرکزی

377

315

3

12

0

22

گیلان

413

330

12

7

1

32

مازندران

580

440

15

20

3

47

آذربایجان شرقی

759

570

33

25

5

57

آذربایجان غربی

303

260

5

3

0

22

کرمانشاهان

239

198

5

4

0

14

خوزستان

894

705

22

21

4

58

فارس

746

508

41

39

9

45

کرمان

247

207

8

8

0

8

خراسان

991

752

42

22

13

53

اصفهان

923

677

33

36

5

65

سیستان و بلوچستان

138

134

1

1

0

1

کردستان

139

129

1

1

0

6

هرمزگان

131

123

0

3

0

2

همدان

172

147

3

4

1

7

لرستان

158

140

0

0

0

11

یزد

136

118

0

1

0

5

بوشهر

113

108

0

0

0

1

چهارمحال و بختیاری

97

95

0

1

0

1

زنجان

79

75

0

2

0

1

ایلام

36

34

0

0

0

1

سمنان

161

145

1

2

0

6

بویراحمد و کهگیلویه

38

37

0

0

0

1

 

 

 

استان

پزشکان متخصص

 

چشم
پزشکی

 

گوش و
گلو و
بینی

 

زنان و
زایمان

 

رادیولوژی

 

پوست و
آمیزشی

 

بیهوشی

 

رشته های
آزمایشگاهی

کل کشور

265

259

628

253

112

338

265

تهران بزرگ و کرج

169

163

420

172

80

244

194

مرکزی

6

4

6

3

0

3

3

گیلان

3

4

12

5

1

6

0

مازندران

5

9

26

7

2

4

2

آذربایجان شرقی

11

12

17

5

3

9

12

آذربایجان غربی

4

2

3

0

2

2

0

کرمانشاهان

1

3

7

3

1

2

1

خوزستان

12

12

26

10

7

10

7

آمار دندان پزشکان کشور در سال های 57-1349

 

 

براساس جداول مذکور بخش بزرگی از شهرها و روستاهای کشور در آستانه ی انقلاب اسلامی محروم از پزشک و امکانات بهداشتی بودند و در این میان زنان و کودکان سهم بیشتری از یان محرومیت داشتند. به طوری که در سراسر استان مرکزی فقط 12 پزشک متخصص کودکان، در استان گیلان 7 پزشک، در آذربایجان غربی 3، در کرمانشاهان 4، در کرمان 8، در سیستان و بلوچستان، کردستان، یزد و چهارمحال و بختیاری 1 پزشک، در هرمزگان 3 و همدان 4 و استان لرستان، بوشهر، ایلام و کهگیلویه و بویر احمد فاقد پزشک متخصص کودکان بودند. به همین نسبت پزشک متخصص زنان و زایمان علی رغم جمعیت وسیع زنان کشور، نیز در کلیه استان ها از فقر شدیدی رنج می بردند.
به طوری که از جمع 628 پزشک متخصص زنان و زایمان در کشور در سال 1356، تعداد 420 1 پزشک در تهران و کرج، 6 پزشک در استان مرکزی، 12 پزشک در گیلان، 26 پزشک درمازندران، 17 پزشک در آذربایجان شرقی، 3 پزشک در آذربایجان غربی، 7 پزشک در کرمانشاهان و 26 پزشک در خوزستان مستقر بودند. بقیه ی استان های کشور فاقد پزشک زنان و زایمان، چشم پزشکی، گوش و گلو و بینی، رادیولوژی و غیره بودند.
همچنین بر اساس آمارهای رسمی از مجموع 14700 پزشک کل کشور در سال 1356، تعداد 13381 پزشک مرد و تنها 1319 پزشک زن وجود داشت.
اوضاع دندان پزشکی نیز به مراتب بدتر از بخش های دیگر بهداشت و درمان کشور بود. جدول زیر درصد پراکندگی پزشکان و دندان پزشکان کشور را برحسب گروه های سنی و جنسیت در سال 1356 نشان می دهد:
پزشکان و دندان پزشکان کشور برحسب گروه های سنی و جنس در سال 1356 (8)

گروه های سنی

پزشکان

دندان پزشکان

جمع

مرد

زن

جمع

مرد

زن

کل کشور

14700

13381

1319

2176

1759

417

29-25

1396

1133

263

278

163

115

34-30

2822

2414

408

424

320

104

39-35

3263

2973

290

467

388

79

44-40

3381

3198

183

357

325

32

49-45

1911

1836

75

205

182

23

54-50

720

691

29

161

140

21

59-55

426

386

40

65

50

15

60 ساله و بالاتر

781

750

31

219

191

28


این جداول را مقایسه کنید با جداول تصرف شخصی اموال عمومی و خروج سرمایه ی ملی توسط الیگارشی وابسته به خاندان سلطنتی. یعنی اگر حتی رژیم شاه بخش بسیار ناچیزی از درآمدهای ملی را که به وسیله ی بنیاد پهلوی و سایر مؤسسات وابسته از کشور خارج می کرد، به بهبود اوضاع کشور اختصاص می داد، چه تحولاتی در کشور اتفاق می افتاد!
جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا با مشاهده ی اوضاع نابسامان بهداشت و درمان کشور، سرمایه گذاری قابل توجهی را متوجه این بخش نمود. به طوری که ظرف مدت دو دهه، علی رغم فشارهای شرایط جنگی و بازسازی کشور، جمع پزشکان شاغل در بخش وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی را به 23553 نفر افزایش داد. یعنی نزدیک به دو برابر آنچه که در سال 1356 در بخش های دولتی و آزاد مشغول فعالیت بودند. جدول زیر پراکنش تخصصی پزشکان شاغل در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را نشان می دهد:
پزشکان شاغل در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برحسب رشته و نوع تخصص (9)

رشته و نوع تخصص

1377

1378

1379

1380

1381

جمع

23553

2477

...

21175

21496

پزشک عمومی

10105

10732

...

8568

8693

پزشک متخصص

9700

10119

...

9066

9282

داخلی(2)

929

1061

...

1029

933

قلب و عروق

407

442

...

372

390

عفونی

204

196

...

201

222

کودکان(2)

1371

1381

...

1193

1216

اعصاب و روان

239

302

...

312

320

پوست و آمیزشی

225

231

...

205

216

جراحی عمومی

979

967

...

821

804

ارولوژی

334

355

...

180

321

ارتوپدی

461

469

...

410

453

مغز و اعصاب

376

413

...

281

304

گوش و حلق و بینی

389

423

...

359

366

چشم

531

556

...

470

481

زنان و زایمان

1048

1060

...

948

937

جراحی پلاستیک

60

56

...

45

45

بیهوشی

853

947

...

926

931

پرتونگاری

566

544

...

511

463

آسیب شناسی

287

358

...

349

368

سایر

441

358

...

454

512

دندان پزشک

2169

2234

...

1945

1911

دام پزشک

80

100

...

527

527

داروساز

1499

1585

...

1069

1083


اگر بر مجموع پزشکان شاغل در بخش دولتی، پزشکان شاغل در بخش خصوصی را نیز اضافه نماییم، بی تردید فرآیند رشد بهداشت و درمان در کشور از شاخص های مناسبی حکایت خواهد کرد.
براساس آمارهای موجود جمع پزشکان عمومی و متخصص شاغل در بخش دولتی بیش از دو برابر پزشکانی است که در تمام طول دوره ی حاکمیت نظام مشروطه ی سلطنتی به مسائل بهداشت و درمان مردم رسیدگی می کردند. جدول زیر فرآیند این تحولات را از سال 1365 تا 1382 تا حدودی در بخش دولتی نشان می دهد:

اضافه نماییم، بی تردید فرآیند رشد بهداشت و درمان در کشور از شاخص های مناسبی حکایت خواهد کرد.
براساس آمارهای موجود جمع پزشکان عمومی و متخصص شاغل در بخش دولتی بیش از دو برابر پزشکانی است که در تمام طول دوره ی حاکمیت نظام مشروطه ی سلطنتی به مسائل بهداشت و درمان مردم رسیدگی می کردند. جدول زیر فرآیند این تحولات را از سال 1365 تا 1382 تا حدودی در بخش دولتی نشان می دهد:
پزشکان شاغل در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برحسب رشته و نوع تخصص (10)

سال و استان

جمع کل

پزشک عمومی

پزشک متخصص

جمع

داخلی

قلب و عروق

عفونی

کودکان

اعصاب و روان

1365

10944

5309

3970

396

100

48

569

181

1370

17453

8754

5995

528

170

112

776

239

1375

19585

9057

7423

801

288

164

1008

226

1378

24770

10732

10119

1061

442

196

1381

302

1379

...

...

..

...

...

...

...

...

1380

21175

8568

9066

1029

372

201

1193

312

1381

21496

8693

9282

933

390

222

1216

320

1382

22758

9814

9668

840

433

255

1555

370

آذربایجان شرقی

656

214

350

31

18

7

69

8

آذربایجان غربی

771

369

318

18

11

10

40

12

اردبیل

302

171

107

12

4

4

14

3

اصفهان

1844

841

708

64

33

24

106

41

ایلام

257

172

48

6

2

3

7

2

بوشهر

399

270

91

11

2

1

13

4

تهران

5005

1546

2568

199

113

64

449

152

چهارمحال و بختیاری

304

177

100

13

3

5

17

4

خراسان

1832

724

822

67

38

27

113

35

خوزستان

1137

586

435

38

18

7

77

11

زنجان

354

176

136

11

7

4

28

4

سمنان

376

174

157

22

7

3

21

5

سیستان و بلوچستان

588

320

206

21

7

12

33

6

فارس

1312

563

552

35

29

8

91

19

قزوین

336

168

119

11

7

4

19

5

قم

241

108

90

7

5

3

15

4

کردستان

687

387

219

23

5

6

31

6

کرمان

520

114

299

26

16

5

43

12

کرمانشاه

561

284

217

26

13

7

32

5

کهگیلویه و بویراحمد

190

102

64

4

1

0

9

3

گلستان

277

158

90

12

3

1

15

2

گیلان

996

423

438

36

23

7

68

12

لرستان

446

236

169

16

6

2

22

2

مازندران

1366

549

623

57

27

19

90

18

مرکزی

475

241

191

20

15

7

25

6

هرمزگان

413

239

130

14

3

3

21

5

همدان

632

294

235

19

7

7

44

6

یزد

481

208

186

21

10

5

43

5

 


به عنوان نمونه، استان چهارمحال و بختیاری در سال 1356 کلا دارای 97 پزشک بود که از این تعداد 95 پزشک عمومی و تنها 2 پزشک متخصص در سراسر استان در زمینه ی کودکان و رشته های جراحی وجود داشت. اما این استان در سال 1382 فقط در وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی دارای 304 پزشک بود که از این تعداد 177 پزشک عمومی و بقیه پزشکان متخصص در زمینه های مختلف بودند. یعنی جمهوری اسلامی در ظرف دو دهه بیش از 5/2 برابر تمام دوران نظام شاهنشاهی پزشک برای استان مذکور آموزش داد. استان سیستان و بلوچستان که در سال 1356 فقط تعداد 138 پزشک داشت که از این تعداد 134 پزشک عمومی بودند، در سال 1382 تعداد 588 پزشک فقط در بخش وزارت بهداشت و درمان در این استان خدمت می کردند.
استان کردستان در سال 1356 تنها 139 پزشک داشت که 129 پزشک آن عمومی بودند. اما در سال 1382 این استان از خدمات 687 پزشک فقط در بخش وزارت بهداشت و درمان بهره می برد. استان ایلام و استان کهگیلویه و بویر احمد که به ترتیب از 36 و 38 پزشک در سال 1356 بهره مند بودند در سال 1382 تعداد پزشکان بخش دولتی این دو استان به 257 و 190 پزشک رسید.
اگر فرآیند این بررسی را متوجه تعداد مؤسسات درمانی شهری و روستایی در سطح کشور کنیم، خواهیم دید که رژیم مشروطه ی سلطنتی در طول 70 سال حاکمیت خود چه ضربات جبران ناپذیری را بر توسعه ی انسانی کشور وارد کرد.
برحسب آمارهای موجود در سال 1356 در کل کشور تعداد 547 بیمارستان و 56000 تخت بیمارستانی وجود داشت که از این تعداد 400 بیمارستان با ظرفیت 46036 تخت متعلق به بخش دولتی و تعداد 147 بیمارستان با 9964 تخت مربوط به بخش خصوصی بود.
از مراکز موجود، تهران و کرج با 127 بیمارستان بیشترین و ایلام و کهگیلویه و بویر احمد به ترتیب با 1 و 2 بیمارستان کمترین سهم را به خود اختصاص داده بودند:
بیمارستان های کشور برحسب استان ها به تفکیک بخش عمومی و خصوصی در سمال 1356(11)

استان

کل کشور

بخش عمومی

بخش خصوصی

تعداد بیمارستان

تعداد تخت

تعداد بیمارستان

تعداد تخت

تعداد بیمارستان

تعداد تخت

کل کشور

547

56000

400

46036

147

9964

تهران بزرگ و کرج

127

20783

72

15835

55

4948

مرکزی

27

2220

23

1685

4

535

گیلان

23

1987

20

1954

3

33

مازندران

32

2424

23

1965

9

459

آذربایجان شرقی

37

4541

31

4221

6

320

آذربایجان غربی

18

1133

15

1043

3

90

کرمانشاهان

15

1119

12

999

3

120

خوزستان

42

4242

29

3495

13

747

فارس

38

2891

23

2244

15

647

کرمان

17

1159

14

844

3

315

خراسان

54

4931

43

4206

11

725

اصفهان

43

3747

30

3194

13

553

سیستان و بلوچستان

8

507

8

507

0

0

کردستان

10

440

8

390

2

50

هرمزگان

5

225

4

185

1

40

همدان

11

977

9

852

2

125

لرستان

7

477

5

400

2

77

یزد

8

774

6

594

2

180

بوشهر

3

190

3

190

0

0

چهارمحال و بختیاری

3

258

3

258

0

0

زنجان

4

235

4

235

0

0

ایلام

1

60

1

60

0

0

سمنان

12

595

12

595

0

0

بویراحمد و کهگیلویه

2

85

2

85

0

0


در دهه ی اول انقلاب علی رغم فشارهای اقتصادی و شرایط جنگی تعداد بیمارستان های ایران در سال 1367 به 609 بیمارستان و 77804 تخت افزایش پیدا می کند و این رقم در سال 1381 به 730 بیمارستان و 110797 تخت می رسد. جمهوری اسلامی ظرف دو دهه به میزان تمام دوران رژیم شاهنشاهی تخت بیمارستانی برای مداوای بیماران به سیستم درمانی کشور می افزاید.
تعداد مؤسسات درمانی کشور و تعداد تخت بر حسب سازمان اداره کننده 67- 1364
سال جمع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

خصوصی
سایر
مؤسسه تخت مؤسسه تخت مؤسسه تخت مؤسسه تخت
1364 586 70184 425 55163 114 8755 47 6266
1365 592 72321 426 56811 117 8489 49 7021
1366 599 74365 436 58273 112 8254 51 7838
1367(12) 609 77804 445 61394 110 7912 54 8498

تعداد مؤسسات درمانی فعال و تخت های موجود در آنها بر حسب وضعیت حقوقی (13)

سال

جمع

وابسته وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

مؤسسه

تخت

مؤسسه

تخت

1377

694

98669

480

70863

1378

705

103394

483

74506

1379

713

105716

484

75549

1380

717

109152

479

76167

1381

730

110797

488

77300

  

سال

خصوصی

سایر

 

مؤسسه

تخت

مؤسسه

تخت

1377

113

10073

101

17733

1378

120

10384

102

18504

1379

123

11338

106

18829

1380

119

11191

119

21794

1381

120

11301

122

22196

 

سال

جمع

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

 

خصوصی

سایر

 

مؤسسه

تخت

مؤسسه

تخت

مؤسسه

تخت

مؤسسه

تخت

 

1364

586

70184

425

55163

114

8755

47

6266

1365

592

72321

426

56811

117

8489

49

7021

1366

599

74365

436

58273

112

8254

51

7838

1367(12)

609

77804

445

61394

110

7912

54

8498

 


تعداد مؤسسات درمانی فعال برحسب وضعیت حقوقی و تخت های موجود در آن

 

سال و استان

 

جمع

 

وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

 

خصوصی

 

سایر (14)

مؤسسه

تخت

مؤسسه

تخت

مؤسسه

تخت

مؤسسه

تخت

1365

592

72321

426

56811

117

8489

49

7021

1370

639

85810

454

64024

118

9038

67

12748

1375

685

98549

479

72089

113

9550

93

16910

1378

705

103394

483

74506

120

10384

102

18504

1379

713

105716

484

75549

123

11338

106

18829

1380

717

109152

479

76167

119

11191

119

21794

1381

730

110797

488

77300

120

11301

122

22196

1382

733

111552

490

77776

120

11305

123

22471

آذربایجان شرقی

34

5569

27

4736

4

36

3

470

آذربایجان غربی

24

3535

20

2954

3

325

1

256

اردبیل

12

1357

8

947

1

100

3

310

اصفهان

55

8227

40

5386

6

425

9

2416

ایلام

7

581

6

549

1

32

0

0

بوشهر

11

1349

7

973

0

0

4

376

تهران

140

29258

58

15174

46

5588

36

8496

چهارمحال و بختیاری

8

1324

7

1132

0

0

1

192

خراسان

65

10205

42

7229

8

750

15

2226

خوزستان

41

6889

26

4842

5

456

10

1591

زنجان

7

1142

6

1042

0

0

1

100

سمنان

11

1232

9

976

0

0

2

256

سیستان و بلوچستان

15

2030

14

1806

0

0

1

224

فارس

50

6054

36

4848

12

806

2

400

قزوین

8

1289

4

840

2

97

2

352

قم

9

1673

5

853

0

0

4

820

کردستان

12

2045

10

1835

0

0

2

210

کرمان

23

3545

17

2889

3

200

3

456

کرمانشاه

23

2768

19

2288

2

200

2

280

کهگیلویه و بویراحمد

6

573

5

543

0

0

1

30

گلستان

17

1644

12

1171

4

273

1

200

گیلان

27

3678

20

3008

6

470

1

200

لرستان

19

1981

15

1583

2

110

2

288

مازندران

39

4535

27

3688

9

496

3

351

مرکزی

15

1900

11

1294

1

250

3

356

هرمزگان

15

1635

9

1105

2

114

4

416

همدان

18

2856

13

2112

1

100

4

644

یزد

22

2678

17

1973

2

150

3

555

 


اگر به جمع مراکز بیمارستانی مذکور، مراکز بهداشتی و درمانی را نیز اضافه کنیم، میزان اهتمام نظام جمهوری اسلامی به امر بهداشت و درمان علی الخصوص در روستاها و نقاط محروم کشور مشخص خواهد شد.
تعداد و مشخصات مراکز بهداشتی و درمانی کشور 67- 1364 (15)

سال

موقعیت جغرافیایی

وضعیت حقوقی

جمع

شهری

روستایی

وابسته به وزارت بهداشت و...

خصوصی

سایر

1364

3764

1842

1922

3321

210

233

1365

3996

2047

1949

3570

193

233

1366

4153

2158

1995

3723

193

237

1367

4246

2301

1945

3853

159

234

تعداد و مشخصات مراکز بهداشتی و درمانی کشور به تفکیک استان 1367

استان

موقعیت جغرافیایی

وضعیت حقوقی

جمع

شهری

روستایی

وابسته به وزارت بهداشت و..

خصوصی

سایر

کل کشور

4246

2301

1945

3853

159

234

تهران

521

447

74

344

115

62

مرکزی

111

36

75

110

1

0

گیلان

193

108

85

191

0

2

مازندران

284

159

125

274

3

7

آذربایجان شرقی

281

162

119

273

7

1

آذربایجان غربی

169

69

100

169

0

0

باختران

114

67

47

104

0

10

خوزستان

178

113

65

155

2

21

فارس

282

113

169

272

3

7

کرمان

204

76

128

186

2

16

خراسان

388

205

183

328

12

48

اصفهان

352

222

130

327

8

17

سیستان و بلوچستان

128

50

78

123

0

5

کردستان

105

47

58

105

0

0

همدان

133

63

70

126

1

6

چهارمحال و بختیاری

83

34

49

83

0

0

لرستان

105

57

48

103

1

1

ایلام

69

29

40

69

0

0

کمهگیلویه و بویراحمد

62

21

41

56

0

6

بوشهر

64

33

31

64

0

0

زنجان

115

46

69

115

0

0

سمنان

64

34

30

61

0

3

یزد

104

65

39

98

2

4

هرمزگان

137

45

92

117

2

18

 


مراکز بهداشتی و درمانی برحسب وضعیت جغرافیایی، حقوقی و اداری (16)

سال

وضعیت جغرافیایی

وضعیت حقوقی

جمع

شهری

روستایی

وابسته به وزارت بهداشت و درمان

خصوصی

سایر

1377

6218

3928

2290

5254

248

716

1378

6389

4079

2310

5252

336

801

1379

6981

4584

2397

5627

401

953

1380

7089

4742

2337

5675

452

962

1381

7345

4957

2388

5823

546

976

سال

نحوه ی اداره

زمان کار

مستقل

غیرمستقل

روزانه

شبانه روزی

1377

5379

839

4895

1323

1378

5621

768

5216

1173

1379

6042

939

5702

1279

1380

6066

1023

5725

1364

1381

6254

1091

5907

1438

 


آنچه گفته شد بخشی از تحولاتی بود که در حوزه ی توسعه ی انسانی در بخش بهداشت و افزایش امید به زندگی در جمهوری اسلامی به وقوع پیوست و ما تلاش کردیم که از چشم انداز آمارهای رسمی، تفاوت این دگرگونی ها را در دوران هفتاد ساله ی نظام مشروطه ی سلطنتی و دوران 25 ساله ی نظام جمهوری اسلامی نشان دهیم.
دستاوردهای انقلاب اسلامی برای ملت ایران در نسبت با کارهایی که در گذشته انجام شده است به مراتب بیش از آن چیزی است که بتوان در قالب آمار و ارقام نشان داد. نگارنده تلاش خواهد کرد در پاسخ به پرسش انقلاب اسلامی برای ایران چه کرد؟ به وجوه دیگری از توسعه ی انسانی در ایران بعد از انقلاب، در مقالات آتی بپردازد.

پی نوشت ها :

1. ابراهیم رزاقی، آشنایی با اقتصاد ایران، نشر نی، تهران: 1376. ص80.
2. سیاست های تشویقی صادرات غیرنفتی و تأثیر آن، تهیه کنندگان اکبر کمیجانی و بیژن بیدآباد، مجله ی اقتصادی، شماره ی 1، اردیبهشت 1372، سال هشتم. ص15.
3. اولین گزارش ملی توسعه ی انسانی در جمهوری اسلامی ایران، ص45.
4. رشد مذکور ناشی از رشد سرسام آور قیمت نفت در سال های مذکور می باشد و نرخ رشد فرآیند اقتصاد سالم نیست.
5. به نقل از سالنامه ی آماری سال 1380، برای مطالعه ی این سالنامه می توان به پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران در آدرس زیر مراجعه کرد:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=238969 & S=TP/7/27/2005
6. سالنامه ی آماری کشور در سال 1356 به نقل از پایگاه اینترنتی زیر:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=217933 & S=TP
7. محل کار 16 نفر از دندان پزشکان مشخص نشده ولی در این جمع منظور شده اند. مأخذ: سازمان نظام پزشکی، به نقل از پایگاه اینترنتی زیر:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=217936 & S=TP
8. مأخذ: سازمان نظام پزشکی، به نقل از پایگاه اینترنتی زیر
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=217931 & S=TP
9. سالنامه ی آماری کشور به نقل از پایگاه اینترنتی زیر
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=204300 & S=TP
10. سالنامه ی آمار رسمی کشور به نقل از:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=225294 & S=TP
11. مأخذ: سازمان نظام پزشکی، به نقل از:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=217939 & S=TP
12. مشخصات 6 بیمارستان در استان تهران از آمار سال 1366 استفاده شده است. مأخذ: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر بررسی و تحلیل اطلاعات آماری. به نقل از:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=214791 & S=TP
13. به نقل از:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=204302 & S=TP
14. شامل مؤسسات درمانی وابسته به سازمان تأمین اجتماعی، امور خیریه، بانک ها و... می باشد. مأخذ - وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکمی. – (ر.پ). وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. دفتر توسعه و هماهنگی نظام آماری. به نقل از:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=225296 & S=TP
15. به نقل از:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=214793 & S=TP
16. به نقل از:
http://am ar.sciorg .ir/D etailaspx?Ln=F& no=204303 & S=TP

منبع: نشریه 15خرداد، شماره ی 4