نویسندگان: فرزانه فخرایی و دکتر حسن اسلام پور کریمی
کارشناسی ارشد الهیات از دانشکده اصول الدین تهران/استادیار دانشگاه باقرالعلوم


 

زینت های باطنی

جمال معنوی

اما اینکه رفت جمال مادی بود، حال بنگریم جمال معنوی چیست. خواجه عبدالله انصاری در تفسیر آیه کریمه «و لکم فیها جمال حین ترحون و حین تسرحون» می گوید: «قومی را در اموال بست و قومی را در احوال، فالاغنیاء یتجملون حین یریحون و حین یسرحون و الفقراء یشتغلون بمولاهم حین یصبحون و یروحون. توانگران کمال جمال خود را در مال دانند و مال از دو بیرون نیست یا حلال است یا حرام، اگر حلال است محنت است و اگر حرام لعنت، و درویشان جاه و جمال خود را در وصال مولی دانند و کمال انس خود در صحبت مولی بینند. رابعه عدویه را می آید که از قافله منقطع شد در آن بادیه حیرت سرگردان زیر مغیلانی فرو آمده و سر به زانوی حسرت نهاد، از هوای عزت ندایی شنید که: تستوحشین و انا معک، می ترسی در حالی که من همراه تو هستم. شب معراج هر چه در ثقلین جمال و مال بود فدای یک قدم سید ولد آدم گردانیدند به آن هیچ ننگریست، افتخارش به این بود که اشبع یوماً فاحمدک و اجوع یوماً فاشکرک» (میبدی، 1371ش، ج5، ص360) روزی را به سیری بگذرانم و حمد تو گویم و روزی گرسنه ام پس تو را شکرگزارم.

الف)ایمان

آدمی موجودی تک بعدی نیست و علاوه بر جسم دارای روح الهی است. باری تعالی پس از آفرینش زیبای جسم او به زینت و جمال روحی او نیز اهمیت داد و نعمتی بس بزرگ به او ارزانی داشت؛ زیبایی روح او را چنین قرار داد: «ولکن الله حبّب الیکم الایمان و زینه فی قلوبکم» (حجرات:6) ایمان را محبوب آدمی قرار داد و آن را در دلهای مؤمنان زینت گردانید. «خداوند تکویناً انسان را دوستدار فضائل و معارف آفریده است و او به معارف اعتقادی، بینش شهودی و فضائل اخلاقی گرایش دارد و آنها را می پذیرد. ذات اقدس الهی که سازنده و نوازنده این دستگاه است، انسان را هم عالم «فالهمها فجورها و تقویها» (الشمس:8) و هم عاشق کرده است «حبّب الیکم الایمان» بد و خوب را به او فهمانده تا در بخش اندیشه صاحب فکر باشد و در بخش انگیزه نیز برای او محبوب گذارده و دل او را به محبوبش پیوند داده و قلب و جان وی را به زیبایی ایمان و توحید زینت کرده است. انسان بالفطره محبّ حقیقت است و شاید از راه چشم و گوش و سایر حواس طبیعی با بدآموزی ها به باطل گراید؛ ولی خداوند ایمان را محبوب انسان شناسانده و آن را زینت دل او قرار داده است» (جوادی آملی، 1378ش، ص180).
در تفسیر شریف المیزان درباره ی این آیه چنین بیان شده: محبوب کردن ایمان در دل مومنین یعنی اینکه خدای تعالی ایمان را به زیوری آراسته، که دلهای شما را سوی خود جذب می کند، به طوری که دل های شما به آسانی از آن دست برنمی دارد و از آن به سوی چیزهای دیگر رو نمی کند و این محبوب کردن ایمان و مجذوب کردن دل های مؤمنین در برابر آن، سبب رشدی می گردد که هر انسانی به فطرت خود در جستجوی آن است (طباطبایی، 1364ش، ج36، ص181).

ب)عقل

انسان با دیگر مخلوقات فرق می کند، او اشرف موجودات و گل سرسبد آفرینش است پس زینت او نیز بایستی با دیگران متفاوت باشد. در حدیثی گهربار از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده: «و لا جمال ازین من العقل» (الکلینی، 1365ش، ج8، ص18) هیچ زیبایی زینت بخش تر از عقل نیست. عقل زیبایی درون آدمی است و «حسن الصّوره جمال الظاهر و حسن العقل جمال الباطن» (مجلسی، 1404ق، ج1، ص95) جمال ظاهری صورت نیکو داشتن است و جمال باطنی به عقل خوب داشتن است.

روش پرورش عقل

زیبایی ظاهر افراد به خوش چهرگی آنان است و کسی که خواهان زیبایی مادی است بایستی ظاهری آراسته داشته باشد و آن کس که جمال انسانی را طالب است باید عقل خویش را بپروراند؛ به آب علم و دانش آن را رشد دهد. به سوی خوبی ها، نیت و میل باطنی خویشتن را برگرداند که: «حسین النیه جمال السرائر و حسن الصوره جمال الظاهر» (آمدی، 1366ش، ص325) زیبایی درون انسان به داشتن نیت نیکو است و چهره زیبا داشتن همان جمال ظاهری است. پیوسته خواسته تو چیزی باشد که زیبایی و نیکی اش جاودان است: فلتکن مسئلتک فیما یبقی لک جماله و یفنی عنک وباله، والمال لا یبقی لک و لا تبقی له (محدث نوری، 1408ق، ج5، ص 174) باید چیزی را بخواهی که جمال (و سود و نیکی و خوشنامی) آن برای تو باقی بماند و وبال آن تو را نگیرد؛ ولیکن مال، نه آن برای تو می ماند و نه تو برای آن می مانی. مال و دارایی به دلیل فانی بودن و از دست رفتن شایستگی آن را ندارد که هدف انسان قرار گیرد آنچه خوبی اش می ماند و وزر و وبالش از تو دور می شود؛ همان باید همواره هدف تو باشد و برای رسیدن به چنین چیزی باید تلاش کنی؛ که همان علم و عقل و آراستگی باطن و روح است، خلق نیکو کسب کردن است.

انسان و جمال طلبی

حیات انسانی در فرهنگ قرآن حکیم غیر از زندگی گیاهی برخی است که خارج از قلمرو تغذیه، رشد جسمانی و تولید مثل هدفی ندارد و غیر از حیات حیوانی عده ای است که بیرون از منطقه خیال و وهم از لحاظ اندیشه و فراتر از محور شهوت و غضب از جهت انگیزه، خواسته ای ندارند. حیات انسانی، حیاتی الهی است که همراه ایمان به وحی و عمل کردن به دستورات آن است. کسانی که از حیات انسانی برخوردارند هیچ یک از ابعاد وجودی و خواسته ها و غرائز خود را معطل نمی گذارند و از جمله به میل زیبایی طلبی خویش در چهارچوب قوانین و دستورات خالق خویش پاسخ می دهند و آن را وسیله ای برای رسیدن به قرب الهی قرار می دهند. قال الصادق (ع): «الخلق الحسن جمال فی الدنیا و نزهه فی الاخره و به کمال الدین و القربه الی الله تعالی» (مجلسی، 1404ق، ج68، ص393) اگر خواهان زیبایی در دنیایی، خلق و خوی نیکو کسب کن که مایه ی کمال در دین است و تو را به خدا نزدیک می کند و خرمی آخرت برایت ارمغان می آورد.
از حضرت امیر (ع) نقل شده: «قال الرسول الهه (ص) الاتیان الی الجمعه زیاره و جمال، قیل یا امیرالمومنین و ما الجمال؟ قال ضوء (قضوا) الفریضه و تزاوروا» (مجلسی، 1404ق، ج86، ص197) جمال و زیبایی جوامع انسانی در سایه نورانیت نماز واجب و به جا آوردن نماز جمعه و دیدار یکدیگر به دست می آید.

هدفمندی در آراستن

زینت ها و تجملاتی که در اختیار انسان قرار گرفته از جمله تفضّلات الهی بر بندگانش است. عقل انسانی حکم بر قدردانی از نعمت ها می کند، استفاده درست و بهینه از نعمت و اظهار بجای آن، شکر خالق گزاردن است. قرآن کریم در بعد تشریع به مسلمانان دستور می دهد خویش را بیارایند و بر جمال خویش بیفزایند: «یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد» (الاعراف:31) ای فرزند آدم هرگاه به مسجد می روی خود را بیارای و زینت کن. هنگام عبادت و حضور در بارگاه ربوبی خود را بیارایید و با ادب کامل، با لباس های پاکیزه و نو، با ظاهری آراسته و با بوی خوش حاضر شوید، نه با لباس چرکین و قیافه ژولیده و نامنظم، روایت شده امام حسن مجتبی (ع) هرگاه به نماز حاضر می شد بهترین لباس های خود را می پوشید و می فرمود: خداوند متعال زیبا است و زیبایی را دوست می دارد. من برای خدایم خود را می آرایم. او می فرماید « یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد » دوست دارم که بهترین لباسم را بپوشم (طبرسی، فضل بن محمد، ج4، ص638)
بهترین پوشش ها و زیباترین لباس را برای بهترین مکان بگزینید. مسجد که پایگاه مسلمین است باید آراسته، زیبا و پرجاذبه باشد، یکی از جاذبه های آن حضور مومنانی آراسته در مسجد است. به گفته مفسران منظور از زینت در آیه مذکور پوشیدن جامه ی خوب و آراستن با هر چیزی که موجب آراستگی و زینت انسان می شود مثل شانه زدن مو، عطر زدن و انگشتر در دست کردن می باشد (طیب، 1378، ج5، ص306/حسینی شاه عبدالعظیمی، 1363، ج4، ص50/ابوالفتوح رازی، 1407 ق، ج 8، ص 174/طبرسی، فضل بن محمد، ج4، ص 637). بنابراین مومنان برای شرکت در اجتماعات می باید ظاهری آراسته و مطلوب داشته باشند تا دیگران به مصاحبت و گفتگوی با ایشان تمایل داشته باشند و ازاین طریق بتوانند به ترویج هر چه بهتر آیین اسلام بپردازند.

خودآرایی ممدوح

امام العارفین علی بن ابی طالب می فرماید: افراد با تقوی در عبادت خاشع هستند و در عین فقر و حاجت متجمل می باشند. «التجمل من اخلاق المؤمنین» (آمدی، 1366ش، ص 307) هر چیز به جای خویش نیکوست، در عبادت باید خاشع بود و در نداری آراستگی ظاهر را باید حفظ کرد و خودآرایی داشت که «ان الله جمیل و یحب الجمال و یحب ان یری اثر النعمه علی عبده» (کلینی، 1365، ج6، ص 438) خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد و همچنین دوست دارد اثر نعمت را بر بنده اش ببیند. چون فیض و خیر کثیر دائما از ناحیه الهی به بندگان می رسد، خدای متعال کسی را که از نعمت ها بهره گیرد و آنها را برای خویش برگزیند دوست می دارد، او با این عمل ساده محبوب خداوند می شود. زیرا این فرد آیینه جمال الهی و فیض و نعمت او گردیده است. تزیین و آراستن خویش جاذبه جمال است و ایمان و تقوا آن را کامل کرده، ابعادش را وسیع می گرداند تا به سرچشمه اخلاص برسد.
منبع: فصلنامه علمی-ترویجی بانوان شیعه - شماره 23