آیین سوگواری سنتی و مذهبی شهید اردهال

آیین سوگواری سنتی و مذهبی شهید اردهال معروف به آیین قالی شویان جلوه ای از عشق و ارادت مردم کاشان است که هر سال در دومین جمعه مهرماه در منطقه اردهال از توابع این شهرستان برگزار می شود. این آیین بر خلاف سایر مناسبت های مذهبی که بر اساس سال قمری در گردش است ، تنها آیین سنتی و مذهبی ایران است که تقویم آن بر اساس شمسی قرار دارد.
اردهال در فاصله 35 کیلومتری غرب شهرستان کاشان ، نام سرزمین مقدسی است که سمبل حماسه ای بزرگ و نمادی از عشق و ارادت مردم این دیار به اهل بیت (ع ) است . مشهد اردهال شهادتگاه سلاله ای پاک از خاندان عصمت و طهارت (ع ) حضرت سلطانعلی (ع ) فرزند بلافصل امام محمدباقر(ع ) است . آن حضرت به دعوت مردم خطه فین کاشان ، برای ارشاد مردم و تبلیغ دین به این دیار هجرت کرد، اما پس از چندین ماه همچون جدش حسین (ع ) به دست دشمنان به شهادت رسید. اردهال پس از شهادت حضرت سلطان علی (ع ) به مشهد اردهال و به سبب حرمت تخته قالی که پیکر پاک آن امامزاده (ع ) توسط جمعی از ارادتمندان پس از درگیری با دشمنان به کنار نهری حمل و سپس شست وشو و غسل داده شد، بعدها به مشهد قالی شویان شهرت یافت و همان حرکت هر سال به صورت نمادی از آن واقعه غمبار اجرا می شود. در شب و روز مراسم ، مردم در فضاهای حرم و اطراف آن و زیر چادرهایی که به این منظور برافراشته شده استقرار می یابند. با برآمدن آفتاب صبح روز جمعه ، عدهء زیادی از مردان به ویژه جوانان در حالی که جامه سیاه بر تن کرده و چوب دستی های بلندی را در دست دارند در کنار نهر آبی که از جلوی بقعه شاهزاده حسین (ع ) می گذرد، گردهم می آیند و با تشکیل دسته ای بزرگ که چند تن از ریش سفیدان محلی پیشاپیش آنها هستند با شعار یا حسین (ع ) و بلند کردن چوب ها در بالای سر خود به سوی صحن امام زاده سلطانعلی (ع ) حرکت می کنند. آنها پس از پیمودن فاصله بین بقعه شاهزاده حسین (ع ) تا صحن امام زاده سلطانعلی (ع )، از ضلع جنوبی آن وارد صحن صفا می شوند و چند نوبت در این صحن دور می زنند و با شور و هیجانی که می آفرینند همه تماشاکنندگان و زائران را تحت تأثیر قرار می دهند. گروه فینی ها نیز با بالا بردن و حرکت دادن چوب دستی های خود با شعار یا حسین ، یا حسین (ع ) در میان صحن و انبوه جمعیت حاضران دور می زنند. در همین زمان ، جمعی از خاوه ای ها در داخل بقعه و در کنار ضریح و قالی پیچیده شده که روی آن را پارچه ای سبز یا سیاه پوشانده اند به عزاداری مشغول می شوند. پس از آن ، بر اساس هماهنگی ای که از قبل توسط مسئولان ستاد برگزاری مراسم با بزرگان و معتمدان فین و خاوه انجام شده ، عده ای از چوب به دستان و بزرگان فین از جمعیت جدا شده ، برای تحویل قالی از معتمدان و بزرگان خاوه به سوی ایوان و درب اصلی جنوبی حرم می روند و قالی را تحویل می گیرند و به میان جمعیت بازمی گردند. زمان تحویل قالی ، شور و هیجان خاصی به چوب به دستان و حاضران دست می دهد و با شتاب بیشتر از قبل در حالی که دسته ای کوچک از چوب به دستان از جلوی آنها حرکت می کنند و راه را باز می کنند، برای غسل از صحن صفا خارج و از همان راهی که آمده بودند، به کنار نهر جنب بقعه شاهزاده حسین (ع ) بازمی گردند. آنها قالی را در کنار نهر می گذارند و دور آن حلقه می زنند. سپس سر چوب های خود را وارد آب نهر می کنند و قطرات باقی مانده سر چوب را روی قالی می پاشند و قاتلان و مسببان شهادت سلطانعلی (ع ) و یارانش را لعن و نفرین می کنند. این حرکت نمادین از تمثیل واقعه هواخواهی عده ای طرفدار شیعه از شهید اردهال و برداشتن پیکر پاک آن حضرت و غسل دادن آن است . پس از آن ، این عده قالی را روی دوش گرفته و با همان حالت چرخاندن چوب ها بالای سر خود و حسین گویان به صورتی که عده ای از معتمدان و بزرگان فین و خاوه پیشاپیش آنها قرار دارند و به نوحه خوانی و سینه زنی مشغول هستند، از گذرگاه شرقی آستانه وارد صحن فینی ها می شوند و در این صحن چند نوبت دور می زنند و در نهایت قالی را به سمت ایوان این صحن که درب ورودی شرقی حرم امام زاده سلطانعلی (ع ) است می برند و آن را به بزرگان و معتمدان خاوه که در انتظار گرفتن قالی هستند تحویل می دهند. خاوه ای ها پس از تحویل قالی از فینی ها آن را با احترام به داخل حرم برده و به خادمان آستانه تقدیم می کنند. زائران و تماشاکنندگان به شدت تحت تأثیر اعمال و حرکات پرشور و هیجان قرار می گیرند و با چشمانی اشک آلود و حالتی غمگین صحن را ترک می کنند و گروهی هم به زیارت مرقد آن حضرت مشرف می شوند.
مریم برجارآرانی در کتاب تذکره سلطانعلی امام محمّدباقر(ع ) آورده است : حمل قالی آستانه یا تابوت تمثیلی شهید اردهال به سرچشمه و پاشیدن آب با چوب بر روی آن و شست وشوی نمادین آن از سویی اشاره به رسم کهن باران خواهی از طریق تابوت شویی تمثیلی در حوزه آداب مذهبی شیعیان حاشیه کویر دارد و از سویی دیگر، خاطرات مصائب شهید اردهال از طریق شست وشوی تابوت تمثیلی را زنده نگه می دارد و آرمان دین خواهی و شهادت جویی را در ذهن جمعی از تشییع کنندگان تابوت برمی انگیزند و روحیه ستیزندگی و استقامت را در آنها تقویت می کند.
جمعه قبل از مراسم قالی شویان به جمعه جار و هفته بعد از مراسم هم به جمعه طوغ معروف است و جمعی از اهالی نشلج کاشان در مشهد اردهال آیین عزاداری برپا می کنند. حضرت سلطانعلی بن امام محمّدباقر(ع ) یکی از چهار امام زاده معلوم النسب مدفون در ایران است . اردهال در فاصله 45 کیلومتری کاشان واقع شده است .
منبع: www.hawzah.net