نویسنده و گردآورنده: مدیریت اطلاعات مرکزی سازمان سیا
مترجم: مهیار گنج‏آبی



 

وضعیت داخلی ایران و خواسته‏های منطقه‏ای

25- رژیم ایران که در تابستان 1981 تحت محاصره بود به آرامی کنترل خود بر کشور را مستحکم کرده است. انقلاب ایران تنها تغییر در نخبگان نبود بلکه یک نوع دگرگونی اساسی اجتماعی بود که این دگرگونی در حال شکل دهی مجدد ایران است. رهبران مذهبی حاکم، دچار چند دستگی شده‏اند اما آن‏ها همگی بر سر اصل نفوذ مذهبی اتفاق نظر دارند. آن‏ها در صدد نابود ساختن تمام تأثیرات غرب بر ایران هستند و خودکفایی اقتصادی را تشویق می‏کنند. آن‏ها نظرات متفاوتی در خصوص صدور انقلاب ایران دارند.
26- حکومت به خاطر نفوذ آیت الله خمینی در بین شخصیت‏های مذهبی سپاه پاسداران و اقشار پایین جامعه هم چنان منسجم است. کنترل حکومت کامل نیست اما رهبران مذهبی استفاده خوبی از ساختار مذهبی می‏کنند مساجد به عنوان مراکز تبلیغات و نقاط توزیع غذا مورد استفاده قرار می‏گیرند. به علاوه حضور در نماز جمعه که به مرکزی برای تبلیغات سیاسی مبدل شده است اجباری است به علاوه جنگ با عراق توجهات را از مشکلات داخلی منحرف کرده است.
27- پیروزی در جنگ با عراق حداقل به صورت موقتی تنزل جایگاه نیروهای نظامی را متوقف کرد.رهبران مذهبی در حال حاضر ارتش را به عنوان جزء لاینفک نظام می‏دانند.
28- وفاداری نظامیان هم چنان مورد ظن است و بسیاری از افراد در نظام بر حفظ هوشیاری تأکید می‏کنند. پس از پایان جنگ بحث در خصوص ساختار و بزرگی ارتش دوباره از سر گرفته خواهد شد.
رهبران مذهبی از جمله آیت الله خمینی افراد قابل اعتمادی را در تمامی سطوح نیروهای مسلح قرار داده‏اند تا از ایجاد سیاست تندروانه جلوگیری کنند.
حکومت آیت الله خمینی به احتمال فراوان میزان زیادی از نیروهای نظامی را در مرز غربی حتی پس از خاتمه درگیری‏ها حفظ خواهد کرد. حکومت می‏خواهد از بازگشت نیروهای بسیجی به مناطق شهری از طریق استفاده از آن‏ها در بازسازی مناطق جنگ زده یا دیگر پروژه‏های توسعه شهری بهره گیرد.
برخی از واحدهای فعال در کردستان مستقر خواهند شد تا تهران کنترل بیشتری بر اقلیت‏های مخالف داشته باشد.
31- دیدگاه فعلی نظام ایران در خصوص نیازهای نظامی‏اش نسبت به زمان شاه معمولی نیست. به میزانی که ایران تصمیم به تجهیز مجدد می‏گیرد، منابع متنوع خارجی مورد استفاده قرار خواهند گرفت تا از وابستگی به هر یک از دو بلوک برای خرید سلاح جلوگیری به عمل آید.
32- حکومت آیت الله خمینی خود را به عنوان رهبر مستضعفان جهان می‏داند. دشمنی ایران با امریکا به صورت مستقیم منافع امریکا در خلیج فارس را به خطر می‏اندازد چرا که در صورت شکست صدام، حکومت آیت الله خمینی به عنوان یک قدرت برتر معرفی می‏گردد. این مسئله نظام را وادار می‏کند که به دنبال راهی برای رسیدن به قدرت منطقه‏ای باشد. به نظر رهبران مذهبی، انقلاب ایران تنها برای سرنگونی شاه نبوده است بلکه برای کمک به تمامی محرومان جهان صورت پذیرفته است.
33- ایران به دنبال راهی برای منصرف کردن کشورهای حاشیه خلیج فارس از همکاری با امریکا و تطبیق با تهران است. تهران اعلام کرده است که کشورهای حاشیه خلیج فارس باید به حمایت خود از عراق خاتمه دهند زیرا آینده آن‏ها به روابط شان با ایران بستگی دارد. حکومت آیت الله خمینی از گزینه‏های گوناگونی برای دنبال کردن اهدافش استفاده خواهد کرد که از این میان به این موارد اشاره کرده است: تهدید دیپلماسی و احتمالا اقدام نظامی. می‏توان توقع داشت که ایران به خاطر جمعیت، منابع و بلند پروازی‏ها تاریخی‏اش پس از جنگ توجه خود را به شکل روز افزونی به سمت کشورهای حاشیه خلیج فارس سوق دهد تا برتری خود را به اثبات رساند.
34- این مسئله که مشکلات داخلی ایران تا چه حد محدودیت برای اقدامات این کشور در منطقه خلیج فارس ایجاد خواهد کرد، هنوز نامشخص است، اما وسوسه صدور انقلاب به کشورهای حاشیه خلیج فارس برای رهبران مذهبی ایران بسیار شدید است. تهران احتمالا از دیپلماسی متعارف (به همراه تهدیدات پنهان) و خرابکاری به جای نیروی نظامی برای نیل به اهدافش استفاده خواهد کرد. ایرانی‏ها در گذشته تلاش‏های برای سرنگون کردن حکومت بحرین انجام دادند. آن‏ها به آموزش، مسلح کردن و حمایت مالی از انقلابیون کشورهای حاشیه خلیج فارس که با ایدئولوژی‏های اصول گرایانه ایران ابراز هم‏دردی می‏کنند ادامه خواهند داد.
35- اگر چه بسیاری از مسلمانان برخی از جنبه‏های انقلاب اسلامی را جذاب می‏دانند اما ایران با موانع بزرگی از قبیل تفرقه بین شیعیان، تفاوت‏های تاریخی بین شیعه و سنی و دشمنی کشورهای حاشیه خلیج فارس با ایرانی‏ها مواجه است. اکثر سنی‏های کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس یک مانع طبیعی برای گسترش انقلاب شیعی ایران محسوب می‏شوند. با این حال، ایرانی‏ها احتمالا متقاعد شده‏اند که می‏توانند از شکایت‏ها علیه فساد و گسترش فرهنگ سکولار غرب در کشورهای حاشیه خلیج فارس بهره‏برداری کنند.

تأثیر اقدامات ایران بر کشورهای منطقه

36- تلاش‏های ایران به شدت بر شیعیان کشورهای حاشیه خلیج فارس متمرکز شده است.آن‏ها تلاش اندکی برای برقراری ارتباط با نارضایان چپ‏گرا یا گروه‏های اصول‏گرای سنی از قبیل گروه برادری مسلمان انجام داده‏اند. در بحرین، اصول‏گرایان شیعی بر ضد گروه‏های چپ‏گرا اقدام کرده‏اند.
37- در کوتاه مدت، جدی‏ترین تهدیدات برای امنیت داخلی در کشورهای حاشیه خلیج فارس احتمالا شامل طغیان پراکنده شیعیان می‏شود که به خاطر پیروزی‏های نظامی ایران علیه عراق ایجاد می‏شود. این مسائل می‏تواند اقدامات تلافی جویانه‏ای را علیه نارضایان شیعه موجب شود و به نوبه خود تنش‏ها میان جوامع سنی و شیعه را شدیدتر نماید.
38- کویت تنها کشور صلح طلبی است که ایران آن را مورد حمله قرار داده است و اهمیت آن کشور به عنوان یک مسیر اصلی برای تأمین مواد جنگی مورد نیاز عراق، کویت را به گزینه اصلی برای حملات ایران مبدل کرده است. از طرفی دیگر، توانایی ایران برای ایجاد آشوب در کویت در کوتاه مدت به نظر اندک می‏رسد.
39- حمله ایران به عراق احتمالا به انسجام شکننده شورای همکاری خلیج فارس که تحت سلطه عربستان است لطمه خواهند زد و احتمالا اعتماد کشورهای عربی به امریکا را تضعیف خواهد نمود. خرابکاری ایران در عراق در صورت موفقیت تأثیر مشابه‏ای در طولانی مدت خواهد داشت.

عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس

40- کشورهای خلیج فارس هر چه که از عهده‏شان برآید انجام می‏دهند تا رژیم عراق را حفظ نمایند. با این حال، رژیم عراق اکثر نیروهای عراقی را بدنام کرده است، اکثر کشورهای حاشیه خلیج فارس هنوز معتقدند که تنها عراق به عنوان مانع بین آن‏ها و گسترش نفوذ ایران در خلیج فارس قرار دارد.
41- اگر ایران پیشرفتش را در مرز متوقف نماید و یا یک جنگ فرسایشی یا یک مذاکره طولانی مدت را برای تضعیف صدام در پیش گیرد، کشورهای حاشیه خلیج فارس به تأمین کمک‏های مالی و پشتیبانی برای ممانعت از بدتر شدن وضعیت عراق ادامه خواهند داد. آن‏ها همچنین اردن و احتمالا مصر را تشویق خواهند کرد که به هر طریق ممکن به عراق کمک کنند. در عین حال، آن‏ها پیشنهادات جدیدی را برای ایران مطرح کرده‏اند تا غرامت خسارت‏های جنگ را به امید پذیرش توافق با عراق بپردازند.
42- کشورهای حاشیه خلیج فارس نیروهای نظامی خود را وارد جنگ نمی‏کنند. آن‏ها می‏دانند که این اقدام هیچ گونه تأثیری بر نتیجه جنگ نخواهد داشت و تنها خطر اقدام تلافی جویانه ایران را افزایش خواهد داد. با این حال، اگر ایران به عراق حمله کند و یا کمک‏های خود را به شورشیان کرد یا شیعه عراقی از سر گیرد، عربستان و دیگران احتمالا راهی در اتحادیه عرب یا سازمان ملل برای تقویت رژیم صدام خواهند یافت.

اردن

44- در صورتی که شکست عراق به واقعیت تبدیل شود، اردن تلاش‏های خود را برای برانگیختن حمایت اعراب از عراق در صورت به واقعیت تبدیل شدن شکست عراق افزایش خواهد داد. پادشاه اردن به تشویق امریکا برای کمک به خاتمه به جنگ ادامه می‏دهد.

مصر

45- اگر چه قاهره همچنان نگران پیروزی نظامی ایران است، اما به خاطر عدم وجود حمایت نظامی یا حمایت مردمی از تقابل پر هزینه و طولانی مدت با تهران گریزان است. مصر به منظور محدود ساختن ایران به عراق اجازه خواهد داد تا داوطلبان بیشتری از نیروی کار عظیم مصری حاضر در خاک عراق را به خدمت ارتش درآورد.
46- قاهره همچنین پیشنهاد اعزام مستشاران نظامی به کشورهای حاشیه خلیج فارس را مطرح کرده است و از امریکا خواسته است که کمک‏های امنیتی به این کشورها را افزایش دهد. پیشرفت نظامی ایران در خاک عراق که برای کویت و عربستان سعودی خطرناک است ممکن است قاهره را مجبور سازد که خلبانانی را به این کشورها اعزام کند تا نیروی هوایی آن‏ها را تقویت نماید یا نیروی نظامی به این کشورها اعزام کند.
47- مبارک همچنین احتمالا دوباره از امریکا خواهد خواست که به عراق به صورت محتاطانه کمک کند یا تقاضا خواهد کرد که واشنگتن ابزار افزایش کمک نظامی به عراق در اختیار مصر قرار دهد. بعید است که مصر تعداد زیادی از نیروهای نظامی خود را وارد میدان جنگ کند. توانایی لازم برای اعزام سریع نیروها به عراق را نیز در اختیار ندارد.

سوریه

48- اسد تلاش خواهد کرد که از ترس رو به افزایش در بین کشورهای خلیج فارس از ائتلاف تاکتیکی ایران - سوریه برای مقاصد خود استفاده کند. ترس از خرابکاری دمشق، تلاش‏های عربستان را برای کسب حمایت از شورای همکاری خلیج فارس برای اقدام علیه سوریه به خاطر همکاری با ایران، نقش بر آب کرده است. در حقیقت عربستان اخیرا عراق را وادار کرده است که به دمشق کمک مالی کند.
49- اگر چه سوریه با اشغال عراق مخالف است اما اسد احتمالاً به حمایت خود از ایران ادامه خواهد داد و در صورت انجام چنین اقدامی خود را از ایران جدا خواهد کرد اسد از تشکیل یک رژیم اصول‏گرا در بغداد که احتمال حمایت از اصول گرایان سنی سوری مخالف رژیم سکولار را افزایش می‏دهد هراس دارد.

لیبی

50- قذافی رهبر لیبی در صورت تداوم فشارهای نظامی و اقتصادی بر عراق از سوی ایران، به حمایت سیاسی و نظامی محدود خود از تهران ادامه خواهد داد. حمله ایران به عراق خصوصا با استفاده از ناراضیان عراقی بعید است که باعث ناراحتی لیبی شود. در عین حال قذافی به منظور کمک به اعتبار بین‏المللی خود احتمالا علاقمند به ایفاء نقش میانجی در مذاکرات صلح نیست.

اسرائیل

51- تعداد کشورهای عربی که علیه اسرائیل متحد هستند تا زمانی که تنش‏ها حول خلیج فارس زیاد است کاهش خواهد یافت.

جنبش عدم تعهد (NAM)

52- اکثر اعضاء جنبش عدم تعهد در نشست برنامه ریزی شده خود در چند ماه آتی در بغداد حمله ایران به عراق را مایه نگرانی خوانده‏اند.
محافظه کاران گروه نم (NAM) خصوصاً هند، الجزایر و یوگسلاوی می‏خواهند که جنگ هر چه سریعتر خاتمه یابد تا از ایجاد خسارات بیشتر به سازمان آسیب دیده آن‏ها ممانعت به عمل آید. این حمله، گروه نم را بر آن خواهد داشت که یک تلاش جمعی دیگر برای میانجیگری انجام دهد به این امید که حل و فصل سیاسی بحران را در پی داشته باشد اما چنین اقداماتی چندان مؤثر واقع نخواهد شد.
53- با این حال، تندرویان گروه نم به رهبری کوبا که در حال حاضر رهبری این گروه را بر عهده دارد و کره شمالی و ویتنام از چنین حمله‏ای برای به تأخیر انداختن نشست استفاده خواهند کرد و این مسئله به هاوانا اجازه خواهد داد که برای مدت بیشتری ریاست کند. اگر چه محافظه کاران برای انجام این نشست در زمان مقرر بی‏قرار هستند اما احتمالا در صورت کشیده شدن جنگ به داخل خاک عراق این نشست به تأخیر خواهد افتاد.
54- تندرویان عموما خوشحالند که تهران در جنگ پیروز شود. اکثر محافظه کاران یعنی اکثر گروه نم طرفدار عراق هستند. اگر ایران به جای حمله به عراق، اقدام به براندازی حکومت عراق کند، محافظه کاران کاری بیش از بیان مخالفت نمی‏توانند انجام دهند.

تأثیر بر بازار جهانی نفت

55- این جنگ تأثیر اندکی بر اپک و بازار جهانی نفت داشته است. آتش‏بس، حمله ایران به عراق یا حمله به تأسیسات نفت می‏تواند تأثیرات مختلفی بر بازار نفت و در دسترس بودن منابع داشته باشد.
56- صنعت نفت عراق می‏تواند از آتش‏بس سود برد.
اگر دمشق به عراق اجازه دهد که صادرات نفت از طریق خط لوله سوریه - عراق از سر گرفته شود، بغداد فورا صادرات را از میزان کنونی در حدود 650000 بشکه در هر روز، به 5 / 1 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد داد. این میزان بالاتر از سهمیه بغداد در اوپک یعنی 2 / 1 میلیون بشکه در روز می‏باشد.
با این حال بغداد مانند زمان قبل از جنگ احتمالا به خط لوله سوریه به خاطر آسیب پذیریش اکتفاء نخواهد کرد و ترجیح خواهد داد که اکثر نفت خود را از طریق پایانه‏های نفتی در خلیج فارس صادر نماید. عراق احتمالا صادرات نفت خام را از خلیج فارس ظرف چهار تا شش ماه از سر خواهد گرفت زیرا اکثر تجهیزات لازم برای تعمیر پایانه‏های نزدیک ساحل عراق در مواقع بحران از قبل انبار شده‏اند. ظرف دو تا شش ماه آینده، کل صادرات نفت عراق احتمالا به میزان قبل از جنگ یعنی بیش از دو میلیون بشکه در روز خواهد رسید که اکثر آن از پایانه‏های خلیج فارس صادر خواهد شد.
57- با این حال، تلاش عراق برای افزایش صادرات به 2 میلیون بشکه در روز، قیمت را در بازار جهانی نفت کاهش خواهد داد. حفظ قیمت پایه 34 دلار اوپک نیازمند تداوم یک طرح کارآمد در خصوص تولید اوپک است. در این وضعیت عربستان سعودی احتمالا عراق را تحت فشار قرار خواهد داد تا همچنان مطابق با سهمیه خود در اوپک، نفت تولید نماید.
58- آتش‏بس تنها تأثیر اندکی بر توانایی تهران برای تولید و صادرات نفت خام خواهد داشت. جنگ هیچ گونه محدودیت چشم‏گیری برای صادرات نفت ایران ایجاد نکرده است. با این حال، خطر برای نفت‏کش‏های حمل نفت در پایانه جزیره خارک، قیمت نفت ایران را بهبود خواهد بخشید و صادرات نفت را برای تهران تسهیل خواهد نمود.
59- پیشرفت ایران به سمت قسمت جنوبی عراق تأثیر چندانی بر صادرات نفت خام عراق نخواهد داشت. تمام تولید و پالایش نفت خام عراق در شمال این کشور انجام می‏گیرد و صادرات تنها منحصر به خط لوله ترکیه - عراق است، با این حال، اقدام نظامی در جنوب، حوضه‏های نفتی عراق را که بیش از نیمی از ظرفیت تولید این کشور را شامل می‏شود، به خطر خواهد انداخت و بزرگ‏ترین پالایشگاه این کشور را تهدید خواهد نمود:
- تمام حوضه‏های اصلی عراق واقع در جنوب این کشور با حداکثر ظرفیت یعنی دو میلیون بشکه در روز در 75 کیلومتری مرز قرار دارند.
- پالایشگاه بصره که مسئول 45 درصد ظرفیت پالایش نفت عراق است در قسمت غربی شط العرب و 20 کیلومتری مرز قرار دارد. این پالایشگاه در حال حاضر کار نمی‏کند.
60- تا زمانی که ایران این منطقه را در تصرف خود دارد، بغداد نمی‏تواند نفت خام را در حوضه‏های جنوبی تولید یا صادر نماید.
به علاوه تهران، دستور انهدام یا جابجایی تجهیزات نفتی را از سرزمین‏های تحت تصرف خود - به خاطر احتمال اقدام تلافی جویانه مشابه بغداد - صادر خواهد کرد. این اقدام توانایی بغداد را برای احیاء صنعت نفت خود به شرایط قبل از جنگ کاهش خواهد داد. بعید است که بازار، واکنش شدیدی نشان دهد، مگر این که شواهدی دال بر گسترش جنگ عراق و ایران وجود داشته باشد.
61- عراق از توانایی لازم برای حمله به اهداف اقتصادی ایران برخوردار است. عراقی‏ها حملات هوایی را علیه تأسیسات اصلی نفت در جزیره خارک انجام داده‏اند اما این حملات بی‏نتیجه بوده‏اند. هر چه بیشتر جنگ به ضرر عراق پیش رود، عراقی‏ها احتمالا حملات هوایی خود را علیه تأسیسات نفتی ایران شدت خواهند بخشید. با این حال، حتی حملات همزمان توسط هر دو کشور علیه تأسیسات نفتی یکدیگر تأثیر محدودی بر سطح کنونی صادرات نفتی این کشورها خواهد داشت.
63- حمله نظامی وسیع ایران علیه یکی یا بیش از یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس به نظر بعید می‏رسد. با این حال، رهبران از کشورهای حاشیه خلیج فارس به شدت در خصوص مقاصد نظامی ایرانیان به سبب پیروزی اخیر ایران بر عراق نگران هستند.

نظرات و گزینه‏های مسکو

66- تاکنون جنگ ایران و عراق هم تأثیر مثبت و هم منفی بر موقعیت شوروی در منطقه داشته است. از دیدگاه مسکو تأثیرات مثبت شامل موارد ذیل می‏شوند:
- ایجاد احتمال آشوب بیشتر و جایگزینی نهایی برخی از رژیم‏های محافظه کار توسط رژیم‏های اصول‏گرای ضد غرب در منطقه که ثبات آن‏ها برای غرب بیشتر از شوروی اهمیت دارد.
- کمک به افزایش روابط شوروی و ایران که در آینده به سبب استفاده روزافزون ایران از سلاح‏های ساخت شوروی افزایش خواهد یافت.
- تضعیف چشم‏گیر جایگاه صدام حسین
تأثیرات منفی این جنگ برای مسکو عبارتند از:
- اعتراض کمتر کشورهای محافظه کار به حضور نظامی امریکا در منطقه، اکثر این کشورها ایران و شوروی را تهدید برای خود می‏دانند.
- تضعیف بیشتر اتحاد اعراب در برابر اسرائیل.
- افزایش ناخشنودی در ایران و عراق بدین خاطر که تأمین سلاح هر دو طرف توسط مسکو نه تنها هیچ یک را قانع نکرده بلکه هر دو طرف را نیز عصبانی کرده است.
67- به رغم دشمنی‏ها، شوروی همچنان تلاش برای حفظ تأثیر را هم در بغداد و هم در تهران ادامه خواهد داد. از بهار سال 1981 که شوروی تحویل سلاح را آغاز کرد، این کشور نیازهای نظامی عراق را تأمین کرده است. روابط سیاسی هم تا حدی نتیجه عکس داده است، از ماه مارس، بغداد میزبان مقامات اروپای شرقی و مقامات بلند پایه نظامی شوروی بوده است. این تعاملات مثبت نظامی و سیاسی شوروی با عراق نشان دهنده علاقه مسکو به حفظ روابط با عراق می‏باشد. به رغم ناخرسندی شوروی از شکاف ایجاد شده بین صدام و اعراب محافظه کار از غرب، عراق از نظر مسکو همچنان به عنوان یک هم پیمان و یک مخالف سنتی با سیاست‏های امریکا در خاورمیانه محسوب می‏شود.
68- با این حال، شوروی مشخصا ایران را به عنوان یک فرصت ژئواستراتژیک بزرگ‏تر محسوب می‏کند و مشتاق است که روابط را بهبود بخشد.
69- تجارت دو جانبه با ایران در سال 1981 به 1 / 1 میلیارد دلار افزایش یافت که این میزان از میانگین قبل از انقلاب بیشتر و تقریبا دو برابر سال 1980 بود. در حال حاضر حداقل 2000 مستشار شوروی در ایران مشغول انجام چندین پروژه فنی و اقتصادی و برنامه‏های نظامی هستند. این میزان با تعداد مستشاران زمان شاه برابر است. به نظر می‏رسد که هر دو طرف به گسترش پروژه‏های مشترک صنعتی در ایران علاقه‏مند هستند.
71- به رغم این هم‏گرایی علایق در زمینه اقتصادی و افزایش اندک تماس‏های سیاسی در ماه‏های اخیر، تفاوت‏های شدیدی بر سر مسائل خاص از قبیل ارسال سلاح از جانب شوروی به عراق و حضور نظامی شوروی در افغانستان وجود دارد و این عوامل به همراه شک رهبران ایران نسبت به شوروی، احتمالا مانع بهبود چشم‏گیر روابط بین دو کشور در کوتاه مدت می‏شود.

واکنش احتمالی شوروی در صورت حمله به ایران

72- بعید است که شوروی گام‏های اساسی برای ممانعت از حمله ایران به عراق بردارد. مسکو ادعا می‏کند که بارها مخالفت خود را به ایران در خصوص حمله به عراق ابراز داشته است. مسکو به دنبال راهی است که از طریق اشاره به معاهده دوستی شوروی - عراق یا با تلاش برای استخدام سوری‏هایی که در بلوکه کردن تأسیس یک رژیم اصول‏گرا در بغداد مؤثر هستند، ایران را از این اقدام بازدارد. اما شوروی احتمالا علاقه چندانی به کاهش سرعت پیشرفت ایران از طریق تأخیر در تحویل تجهیزات جنگی اضافی ندارد.
73- شوروی همچنین پیشنهاد مذاکره را مطرح کرده است و به دنبال راهی برای ترتیب دادن مذاکره از طریق کشورهای جهان سوم است. اگر چه این اقدامات تلاش‏های انجام شده توسط دیگر گروه‏ها برای انجام مذاکره را بلوکه نمی‏کند اما شوروی سعی می‏کند که از تلاش امریکا برای بهبود جایگاه خود در این منطقه از طریق میانجی‏گری ممانعت به عمل آورد.
74- اگر ایران به حمله خود ادامه دهد، شوروی امیدوار است که سرانجام به منافع خود دست یابد. مسکو معتقد است که این حمله سرانجام به خاطر همان مشکلاتی که منجر به شکست حمله عراق به ایران شد با شکست مواجه می‏شود. پیروزی اولیه با مقاومت شدید نیروهای عراقی که در خاک خود می‏جنگند مواجه خواهد شد و ایرانی‏ها مشکلاتی در انجام این حمله و حفظ روحیه نیروهای خود که در خاک بیگانه می‏جنگند خواهند داشت. به علاوه این حمله می‏تواند باعث سرنگونی صدام و به حکومت رسیدن رهبران جدیدی شود که به سمت شوروی گرایش خواهند داشت.
75- با این حال، اگر این اقدام ایران با پیروزی همراه گردد و به تأسیس یک رژیم شیعی اصول‏گرا در بغداد بیانجامد، احتمالا شوروی به این اعتقاد خواهد رسید که پیروزی ایران حکومت مذهبی در تهران را تقویت خواهم کرد و حتی ایران را نسبت به حمله به شوروی کمتر آسیب پذیر خواهد کرد. اعتماد به نفس بیشتر تهران ناشی از شکست عراق هم می‏تواند نظام آیت الله خمینی را تشویق نماید که قدرت خود را از طریق سرکوب حزب توده ایران و احتمالا افزایش حمایت از مبارزان افغان نشان دهد. با گذشت زمان شوروی احتمالا در تلاش برای حفظ تأثیر گذاری خود بر بغداد از روابط تسلیحاتی خود با این کشور استفاده خواهد کرد و امیدوار خواهد بود که یک رژیم دوستانه‏تری بر سر کار آید.

پیامدها برای امریکا

76- با حمله ایران به عراق منافع امریکا به طور کلی به شکل معکوسی تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
- پیروزی تهران در جنگ ثبات کشورهای حاشیه خلیج فارس را به خطر خواهد انداخت.
- امریکا همچنان توسط کشورهای محافظه کار عرب به خاطر محدود نکردن ایران مورد سرزنش قرار خواهد گرفت.
- این جنگ به آسانی می‏تواند شدت یابد، اگر کشورهای محافظه کار به منظور پشتیبانی از عراق مداخله کنند.
77- امریکا منافعی دارد که با آتش‏بس تأمین می‏شود:
- آتش‏بس فرصت‏هایی را برای غرب ایجاد خواهد کرد تا بر ایران تأثیر گذارد.
- خطر به قدرت رسیدن یک رژیم اصول‏گرای اسلامی یا چپ‏گرای تندرو در بغداد در آینده نزدیک کاهش خواهد یافت.
- عراق به بازسازی اقتصادی‏اش خواهد پرداخت.
78- از طرف دیگر، درگیری مرزی طولانی مدت و در مقیاس کوچک حتی به همراه تلاش‏های ایران برای خرابکاری می‏تواند برخی منافع امریکا را به پیش ببرد به این شرط که این درگیری محدود باقی بماند و شدت نیابد.
- کمک مصر به عراق منافعی برای دنیای عرب در پی دارد. با این حال، آتش‏بس نیاز به مصر را به عنوان حامی کشورهای عربی محافظه‏کار و مخالف تهدید ایران کاهش خواهد داد.
طبق یک نظر جایگزین، هیچ گونه تضمینی وجود ندارد که یک درگیری طولانی مدت بین ایران و عراق شدت نیابد. موافقان این نظر معتقدند که چنین درگیری می‏تواند عامل بی‏ثباتی در منطقه خلیج فارس باشد و درگیری مستمر می‏تواند باعث افزایش فرصت‏ها برای شوروی برای تحت تأثیر قرار دادن عراق و ایران شود.
79- یک مشکل عمده برای امریکا در واکنش به وضعیت فعلی در جنگ ایران و عراق، یافتن راهی برای خنثی کردن تلاش‏های ایران برای صادر نمودن انقلاب خود و ممانعت از به دامن شوروی افتادن تهران است.
80- اما امریکا به طور کلی با معضل تعامل با ایران مواجه است.
- از یک طرف، غرب علاقه‏مند به جریان آزاد نفت و ممانعت از گسترش نفوذ شوروی در ایران است. این علائق نیازمند گسترش روابط اقتصادی و سیاسی با ایران است.
- از طرفی دیگر، تا زمانی که کشورهای حاشیه خلیج فارس غرب را طرفدار ایران می‏بینند، احساس انزوا و ناامنی در آن‏ها افزایش خواهد یافت. این کشورها احتمالا برای کمک امنیتی به سمت غرب سوق خواهند یافت اما کمک غرب به این کشورها از نظر ایران، یک اقدام خصمانه و علیه منافع ایران است.
81- غرب و مخصوصا امریکا اهرم اندکی برای تحت تأثیر قرار دادن وقایع در ایران و برای پیشبرد منافع منطقه‏ای غرب در تهران در اختیار دارند. در حقیقت، رژیم مذهبی به از سر گیری روابط عادی با امریکا در آینده نزدیک تمایلی ندارد. اگر چه ایران مایل به برقراری ارتباط با برخی کشورهای غربی است اما همچنان به مخالفت با غرب و خصوصا امریکا ادامه خواهد داد.
82- به خاطر دشمنی ایران با امریکا موضع سیاست خارجی تهران به طور کلی مشابه مواضع اعضای تندرو جنبش عدم تعهد است. ایران در خاورمیانه به دنبال راهی برای برقراری ارتباط با کشورهای لیبی، الجزایر، سوریه، یمن جنوبی و سازمان آزادی بخش فلسطین است. گسترش روابط اقتصادی تهران با دیگر مناطق جهان سوم بر کشورهای نزدیکی از قبیل پاکستان، ترکیه و هند متمرکز شده است که همگی اساسا مسلمان هستند.
83- تعدادی از عوامل به ارزیابی تأثیر گذاری ایران کمک خواهد کرد. همان طور که قبلا اشاره شد، علاقه شدیدی بین ایران و کشورهای به اصطلاح مطرود و همچنین شوروی وجود دارد که می‏تواند خطرات این محور تندرو را که کشورهای عرب محافظه‏کار از آن واهمه دارند، اصلاح کند. تلاش ایران برای صادر نمودن اصول گرایی اسلامی خود با زور می‏تواند باعث تهییج حس ملی گرایی اعراب شود. اگر چه ظهور یک رهبر با جذبه پیرو اسلام می‏تواند منجر به ایجاد یک روند فریبنده در منطقه شود.
اما آیت الله خمینی به رغم جاذبه‏اش در بسیاری از کشورها به عنوان شخصی که بیش از حد شیعه، ایرانی و واپس‏گرا است محسوب می‏شود که نمی‏تواند یک انقلاب منطقه‏ای علیه دولت‏های سنی و نفوذ غرب تدارک ببیند.
84- به علاوه، اگر کشورهای منطقه‏ای و غرب در اقدامات امنیتی و در واکنش خود به پیروزی‏های ایران در جنگ با عراق همچنان هماهنگ نباشند، رهبران مذهبی ایران دیگر چیزی به عنوان تهدید خارجی نخواهند داشت. در این زمان فشارهای اقتصادی و سیاسی در ایران می‏تواند مثل دوره «ترمیدور» (1) افزایش یابد که این مسئله می‏تواند به امریکا کمک کند که گزینه‏های جذاب‏تری برای تحت تأثیر قرار دادن سیاست ایران بیابد با این حال، این یک امید در طولانی مدت است و در حال حاضر منافع ایران در خلیج فارس همچنان مورد حمله قرار خواهد گرفت.

پی‌نوشت‌ها:

1. به دوران ترور و سرکوب در فرانسه گفته می‏شود.

منبع:فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق، سال ششم، شماره بیست و یکم.

/ج