نویسنده: دکتر جعفر حق شناس



 
حجاب، در میان موضوعاتی قرار می گیرد که از مدت ها پیش، از جمله دغدغه های اصلی نظام جمهوری اسلامی بوده و در محافل اجتماعی و فرهنگی مورد توجه زیادی قرار گرفته است.
برای پرداختن به مسأله حجاب و عفاف، لازم است به موضوع مهم تنظیم روابط جنسی زن و مرد در جامعه توجه کرد، زیرا اساساً مسأله حجاب و عفاف زیر مجموعه این موضوع مهم قرار می گیرد. بنابراین لازم است محدوده روابط زن و مرد در جامعه، از منظر دین مبنی اسلام، مشخص شود.
برخی این شبهه را طرح می کنند که اسلام در خصوص واجبات دیگری مانند نماز و روزه نیز اخلاقیات هم سفارش های مؤکدی دارد و لازم نیست در خصوص مسأله حجاب و عفاف، تاکید زیادی داشت. اما این شبهه از اساس مردود است؛ زیرا اولاً اگر روابط جنسی در جامعه نابسامان شود، جامعه دچار بحران و به هم ریختگی می شود و آسیب های فراوانی در اجتماع حادث خواهد شد. به عبارت دیگر، انحرافات جنسی، زمینه مساعدی را جهت بروز انحرافات دیگر فراهم می آورد و از این حیث با جامعه ای منحرف و بیمار مواجه خواهیم شد. ثانیاً مسأله تنظیم صحیح روابط جنسی در جامعه اسلامی و نیز عدم اختلاط زن و مرد در جامعه از جمله شاخص های اصلی جامعه اسلامی است. از این رو، جامعه اسلامی باید جامعه ای باشد که ظواهر و مشخصه های دینی در آن نمود مشخص داشته و روابط و برخوردهای افراد در چارچوب های دینی و مذهبی باشد. بنابراین رساله حجاب همانند مشخصه هایی مانند نماز جماعت و اذان از جمله مشخصه های اصلی جامعه اسلامی است و رعایت آن از جمله ویژگی های اصلی جامعه خواهد بود. با توجه به دلایل برشمرده شده، امروز مسأله حجاب به موضوعی مهم برای جامعه دین مداران بدل شده است و از این جهت مؤمنان، نسبت به عدم رعایت ضوابط شرعی، حساسیت دارند.
هیچ کس منکر این مسأله نیست که نوعی کشش و تمایل جنسی بین زن و مرد وجود دارد. این مسأله همواره در تاریخ بشر وجود داشته است؛ اما پرسش این است که با این مسأله مهم چگونه باید برخورد کرد و نوع تعامل با این مسأله چگونه باید باشد. در این راستا، مرحوم شهید مطهری در کتاب «اخلاق جنسی در اسلام و غرب» به این موضوع مهم اشاره کرده است. یکی از دیدگاه ها در این رابطه، دیدگاه بودیسم است. این مکتب، غریزه جنسی را امری پلید می داند و از این جهت ازدواج را امری مذموم تلقی می کند. از نگاه بودیسم، تجرد و تنهایی امری مطلوب است و انسان برای دستیابی به کمال و سعادت باید با غریزه جنسی مقابله کند و از آن فاصله بگیرد. در مقابل چنین دیدگاهی، دیدگاه دیگری معتقد است که غریزه جنسی، همه وجود انسان است. به عقیده راسل، همه عقده های بشر ناشی از عقده های جنسی است. هر چند دیدگاه بودیسم در ایران طرفدار چندانی ندارد؛ اما دیدگاه دوم در کشور، هوادارانی دارد. برخی از این افراد معتقدند که هویت جنسی، هویت اصلی انسان را تشکیل می دهد و اگر این هویت تنظیم شود، شخصیت انسان تنظیم خواهد شد.
دیدگاه های برشمرده در تقابل کامل با دیدگاه اسلامی قرار دارد. از منظر اسلام، غریزه جنسی یکی از غرایز بشر است و برای تنظیم آن دستورات مشخصی بیان شده است. در قرآن کریم، وقتی از روابط زن و شوهری سخن رانده می شود، از تعبیر سکونت و آرامش استفاده می شود. از این جهت در قرآن آمده است:«وَ مِن آیاتِهِ اَن خَلَقَ لَکُم مِن انفُسِکُم اَزواَجاً لِتَسکُنُوا اِلَیهَا وَ جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهً وَ رَحمَهً»(1)
ارتباط جنسی زن و شوهر در بستر محبت و آرامش معنا می یابد. از این جهت، نگاه اسلام تفاوت اساسی با رویکرد غرب به مسأله روابط جنسی دارد. از این رو، طبق دیدگاه اسلام، زن و شوهر نوعی نیاز روحی و معنوی به یکدیگر دارند و بدون شک غریزه های های مهم تر از غریزه جنسی در وجود انسان است که تأمین آنها بسیار مهم است. پیوند و ازدواج می تواند عاملی مهم در جهت تأمین آن غرایز باشد. بنابراین از نگاه اسلام، ازدواج تنها در ارتباط جنسی خلاصه نخواهد شد.
از نگاه اسلام، غریزه جنسی امری پلید نیست و چون جزو مخلوقات خداوند است باید در مسیر صحیح قرار گیرد. بنابراین از آنجا که غریزه جنسی، عاملی مهم جهت تداوم حیات نسل بشر است، نباید به هیچ عنوان سرکوب شود. همچنین از نگاه اسلامی، غریزه جنسی باید مدیریت مناسب شود. از این رو می توان بر این رای تأکید ورزید که جامعه نباید بر مبنای خصال و ویژگی های جنسی استوار شود و جامعه مورد نظر اسلام، جامعه ای است که غرایز جنسی در آن در مسیری صحیح و سالم قرار گیرد و سامان دهی مشخصی در این جهت انجام شود.
بحث دیگر در خصوص غرایز جنسی، چگونگی تنظیم این غرایز در جامعه است. امروزه در میان اندیشمندان و روانشناسان این مسأله پذیرفته شده است که جامعه، در برخی از سطوح، با مشکلات جنسی همراه است و برخی جوانان جامعه با معضلات فراوانی در این راستا مواجه هستند. از این رو باید به دین مبین اسلام رجوع کرد و پاسخ های مناسبی را در این راستا استخراج کرد. به نظر می رسد نخستین و مهم ترین راهکار در جهت تنظیم روابط جنسی و جلوگیری از انحرافات جنسی در جامعه، تأمین صحیح و به اندازه نیازهای جنسی جامعه در زمان مناسب با رعایت شؤون و معیارهای اسلامی است. در خصوص تأمین غرایز جنسی باید به تفاوت های جوامع اسلامی و غربی توجه خاص کرد. در جوامع غربی نوعی برهنگی و اختلاط کامل در جامعه وجود دارد و بسیاری از ارتباطات زن و مرد در چارچوب های ازدواج وجود ندارد.
در جوامع اسلامی و جامعه ایرانی وضعیت فوق وجود ندارد و عدم وجود فضای آزادی در خصوص روابط جنسی و تعاملات زن و مرد، مسائل را به گونه ای متفاوت کرده است. در جامعه اسلامی، به دلیل حاکمیت ارزش ها و احکام اسلامی، نمی توان از الگوهای غربی تبعیت و نسخه های حاکم بر آن جوامع را اجرایی کرد. این در حالی است که در شرایط کنونی، بسیاری از جوانان به دلیل بالارفتن سن ازدواج با مشکلات فراوانی در زمینه تأمین نیازهای جنسی خود مواجه هستند. بهترین روش جهت حل مشکلات جنسی جامعه، تأمین نیازهای جنسی از طریق صحیح و اسلامی است تا در جامعه اسلامی نوعی اشباع جنسی به وجود آید.
یکی از راهکاری حل مشکلات فوق، کاهش سن تأمین غرایز جنسی است. از این جهت می توان با برنامه های کوتاه مدت و درازمدت اقدام به برنامه ریزی جهت رفع موانع اجتماعی و فرهنگی در راستای ازدواج جوانان کرد. باید تلاش شود تا سن ازدواج جوانان کاهش یابد و به سن بلوغ نزدیک شود. از این رو، لازم است است بسیاری از آموزش هایی که برای تشکیل زندگی به جوانان داده می شود، در سنین پایین تر به آنها ارائه شود تا آنان زودتر به تجربه و دانش لازم جهت اداره زندگی برسند. این سخن که جوانان در سنین پایین، فاقد پختگی و عقلانیت لازم جهت تشکیل خانواده هستند، سخن گزاف و مهملی است.
جهت رسیدن به هدف فوق، می توان راهکارهای عملیاتی مشخص تری را طرح کرد. یکی از این راهکارها، اجرای طرح زندگی نیمه مستقل در دوران دانشگاه است. در این طرح، دختر و پسر دانشجو در دوران عقد بسر خواهد برد و در این دوره با حمایت خانواد ها، زندگی مشترک خاصی را خواهند داشت که این زندگی نیاز به هزینه زیادی ندارد. در چارچوب این زندگی، با حمایت خانواده و دولت، نیازهای جنسی دختر و پسر مرتفع خواهد شد و زمینه مساعدی برای زندگی کاملاً مستقل آنها فراهم خواهد آمد.
یکی دیگر از راهکارها که البته محل بحث است، مسأله ازدواج موقت است. رواج ازدواج موقت عوارضی را در جامعه به دنبال خواهد داشت و حتی می تواند باعث آسیب دیدن ازدواج دائم شود. با مسأله ازدواج موقت باید به گونه ای تأمل آمیز برخورد کرد.
از این جهت، بهترین راهکار برای مسؤولین باید برنامه ریزی جهت ترویج ازدواج دائم باشد و از ازدواج موقت برای حل مشکلات مقطعی و موضعی بهره گرفت. ترویج ازدواج دائم باعث از بین رفتن ناهنجاری های اجتماعی می شود و همچنین باعث ارتقای وضعیت حجاب و عفاف جامعه خواهد شد.
دین مبین اسلام جهت ترغیب جامعه به سمت ازدواج و تشکیل خانواده، روابط نامشروع را کاملاً مردود دانسته و مجازات های سختی برای آن در نظر گرفته است. با این توضیح، جامعه اسلامی، روابط جنسی خارج از ازدواج را امری مطرود و ناپسند می داند و به شدت با آن مقابله می کند. البته از نظر اسلام، بهترین روش و راهکار از بین بردن چنین روابطی، ترویج روابط ضابطه مند و قانونی در چارچوب ازدواج است که باعث از میان رفتن ناهنجاری ها خواهد شد.
یکی دیگر از راهکارهای اسلام در راستای از میان رفتن ناهنجاری های جنسی در جامعه، مطرح نشدن رفتارها و تمایلات جنسی به صورت آشکار است. از نظر اسلام، زن و مرد باید تمایلات جنسی را تنها در فضای خانواده بروز دهند و حریم جامعه و حوزه عمومی را نگه دارند. همچنین در حوزه اجتماع نیز نباید شرایط به گونه ای باشد که احساسات جنسی افراد تحریک شود. این در حالی است که متأسفانه در جوامع غربی چنین وضعیتی مشاهده نمی شود و این شرایط در حال سرایت به جامعه اسلامی نیز هست. همچنین از نگاه اسلام، بدن و اندام افراد در جامعه باید پوشیده باشد تا زمینه ای جهت تأمین نیاز جنسی در خارج از خانواده به وجود نیاید. به همین دلیل از منظر اسلام، مسأله حجاب و عفاف دارای اهمیتی دو چندان است. حجاب و عفاف باعث خواهد شد تا حریم ها در جامعه حفظ شود و نگاه های افراد حالتی انسانی به خود گیرد در قرآن و روایات نیز مسائل جنسی به صورتی پوشیده و مختصر بیان شده است که در این راستا می توان به داستان حضرت یوسف (ع) در قرآن اشاره کرد.
اسلام در زمینه آداب نگاه کردن در جامعه سفارش های خاصی دارد. از این منظر، چشم ورودی بسیاری از گناهان است و لازم است که قواعد مشخصی برای کنترل آن وضع شود. اسلام در تنظیم روابط جنسی جامعه به مسأله نگاه کردن توجهی خاص دارد. در سوره مبارکه نور خطاب به مردان آمده است: «قل للمومنین یغضوا من ابصارهم و یحفظوا فروجهم ذلک ازکی لهم ان الله خبیر بما یصنعون» (2) همچنین خدای متعال در ادامه سوره خطاب به زنان می فرماید: «و قل للمومنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها»(3) این آیات نشان می دهد که مردان و زنان مؤمن باید نگاه های خود را حفظ کنند و از چشم چرانی و نگاه های غیرشرعی و حرام پرهیز کنند تا بنیان خانواده و اساس اجتماع محفوظ بماند.
همچنین زنان و مردان باید در تمام رفتارهای خود مانند حرف زدن، لبخندزدن، راه رفتن و آرایش و پوشش، جهات شرعی را رعایت کنند تا مفسده ای در جامعه به وجود نیاید.
حفظ حجاب و عفاف زنان و مردان از جمله راهکارهای اصلی سلامت روانی و روحی جامعه است و می تواند باعث صلاح و فلاح جامعه شود.
نکته پایانی در خصوص تنظیم روابط جنسی در جامعه، به حداقل رساندن اختلاط زن و مرد و زمینه های آن در جامعه است. بنابراین باید کوشش کرد تا محیط های اداری و آموزشی، اختلاط زن و مرد کاهش پیدا کند تا تحریکات جنسی کمتر شود و خانواده ها آرامش بیشتری داشته باشند و حریم آنها حفظ شود.

پی نوشت ها :

1. سوره مبارکه روم، آیه 21.
2. سوره مبارکه نور، آیه 30.
3. همان، آیه 31.

منبع: نشریه خردنامه هشمهری، شماره 87 .