علی، پسرم، 5 سال بیشتر ندارد اما شیطنتش امانم را بریده. امروز که با مادرم صحبت می‌کردم، می‌گفت: «علی خیلی بازیگوش و پرجنب‌ و جوشه. بچه‌های بازیگوشی مثل علی را باید به کلاس‌های ورزشی فرستاد تا انرژی و هیجاناتشان تخلیه شود...» اما من نمی‌دانم چه ورزشی برای چه سنی مناسب است؟ اصلا لزومی دارد بچه‏ای که 5 سال بیشتر ندارد، به کلاس‌های ورزشی برود؟ در ادامه پاسخ‌های دکتر جواد فلاح، متخصص تغذیه ورزشی را به این پرسش‌ها بخوانید.

*خیلی از والدین تمایل دارند کودکان خود را در کلاس‌های ورزشی ثبت‌نام ‌کنند، در این بین باید به چه نکته‌هایی توجه شود تا سلامت کودکان به خطر نیفتد؟

این نکته از زوایای مختلف قابل بررسی است. تغذیه کودکان و نوجوانان ورزشکاری که هنوز در حال رشد هستند، مهم‌ترین نکته‌ای است که باید به آن توجه داشت. باید این نکته متناسب با سن و توان یادگیری‌ به این ورزشکاران کوچک آموزش داده شود؛ مثلا می‌توان به کودکان 5 ساله، اهمیت مصرف غذاها و میوه‌ها و موادغذایی مفید و آشامیدن آب را فهماند. برای نوجوانان می‌توان جزئی‌تر به موضوعات مرتبط با تغذیه پرداخت. علاوه بر این، باید به نیازهای تغذیه‏ای افزایش‌یافته کودک ورزشکار توجه شود. این موضوع متناسب با دفعات، شدت و مدت ورزش متفاوت است. نباید به خاطر 10 دقیقه دویدن 3 بار در هفته، کودک را وادار به خوردن مقدار زیادی غذا کرد و با ایجاد اضافه وزن، سلامت او را به خطر انداخت بلکه باید کیفیت غذایش را از نظر محتوا و موادمغذی و تنوع و تناسب مدنظر داشت. معمولا اشتهای کودکان سالم ملاک خوبی برای تعیین میزان غذای مصرفی است. رعایت نکته‌های بهداشتی و نگهداری و مصرف موادغذایی تازه برای پرهیز از مسمومیت‏های غذایی نیز اهمیت خاصی دارد.

*با توجه به سن کودکان نیازهای تغذیه‏ای آنها چه تفاوتی پیدا می‌کند؟

با توجه به میزان رشد کودک، نیاز او به انرژی، املاح و ویتامین‏ها متفاوت خواهد بود. به دلیل تفاوت شدت و مدت زمان ورزش و وزن کودک و سایر عوامل، نمی‏توان در این مورد یک حکم کلی داد. باید رویکرد اختصاصی مد نظر قرار گیرد اما به‌طور کلی باید متناسب با شدت و مدت فعالیت ورزشی، دریافت مواد غذایی تغییر کند و موادغذایی و نوشیدنی‌های سالم به کودکان داده شود. برای تعیین کردن تغذیه مناسب در فعالیت ورزشی کودکان در کوتاه‏مدت، به بازیابی توانایی‌های کودک پس از انجام تمرینات سخت، در میان‏مدت به تعادل وزن و در درازمدت به تداوم رشد و نمو آنان توجه داشته باشید. حداقل کاری که والدین و مربیان می‏توانند انجام دهند وادار نکردن کودک به کاهش وزن و محدودیت دریافت کالری (آن هم با روش‏های غیراصولی) است.

*باشگاه‏های ورزشی چه نقشی می‏توانند داشته باشد؟

قبل از شروع کلاس‌ها بهتر است همه باشگاه‌ها کلاس‌های اصول تغذیه مناسب را برای کودکان و مادرانشان برگزار کنند. این آموزش‏ها از بسیاری از مشکلات احتمالی، سوءتغذیه و همین‌طور نگرش‏ها و رفتارهای غلط تغذیه‏ای در طول عمر ورزشی افراد پیشگیری می‏کند. بالاخره ورزشکاران آینده از میان همین نوجوانان خواهند بود.

*به آموزش اصول تغذیه اشاره کردید، این آموزش‌ها شامل چه مواردی است؟

نکته‌های تغذیه‌ای که می‌توان متناسب با سن بچه‌ها به آنها آموزش داد، شامل موارد ذیل است:
1. شناخت مواد غذایی سالم و بیان علت بهتربودن مصرف آنها (غذا، انواع میوه ‌و سبزی) نسبت به هله‌هوله‌های موجود در بازار
2. تشویق به مصرف همه انواع غذاها و میوه‌ها‏ با رنگ‏های مختلف
3. پرهیز از حذف یک گروه خاص موادغذایی
4. پرهیز از نوشیدن نوشابه‏های گازدار، انرژی‏زا و مصرف آب یا دوغ و شربت‏های رقیق خانگی مانند سکنجبین و آبلیمو
5. آموزش زیان انواع مختلف مکمل‏های ورزشی با نام‏ها و بسته‏بندی‏های جذاب و آشناکردن کودک و نوجوان با تبلیغات دروغین. علاوه بر این، باید کودکان را با چگونگی وزن‏کشی درست و اهمیت آن آشنا کرد و والدین نیز همواره از مشاوره یک متخصص و نه اطلاعات به دست آمده از همسن‌وسالان، برای حل مشکلات یا رسیدن به اهداف تغذیه‏ای مثل کاهش یا افزایش وزن، عضله‏سازی و... استفاده کنند.
6. والدین باید بدانند ورزش تاثیری در افزایش قد ندارد و آنچه باعث کوتاهی یا بلندی قد می‌شود، انجام ورزش‎هایی مانند بسکتبال یا والیبال نیست بلکه تغذیه مناسب اصلی‌ترین عامل است.

*بی‏توجهی به تغذیه کودکان ورزشکار چه عوارضی دارد؟

در صورت بی‏توجهی به تغذیه ممکن است کودکان دچار اختلال در رشد شوند. از سوی دیگر، توجه بیش‌ازحد و وادارکردن کودک به خوردن غذاهای پرکالری به دلیل اینکه ورزش می‏کند، بدون توجه به شدت ورزش انجام‌شده و میزان نیاز افزایش‌یافته تغذیه‏ای، ممکن است به اضافه وزن و تشدید مشکلات سلامت کودک بینجامد. همواره باید در فواصل متناسب با رعایت شرایط استاندارد، قد و وزن کودک اندازه‏گیری شود تا بتوان از آنچه اتفاق می‏افتد، به موقع باخبر شد. به‌نظر می‏رسد در کودکان در حال رشد که ورزش‏های متوسط و شدید انجام می‏دهند، تجویز یک مکمل جامع حاوی میزان لازم ویتامین‏های محلول در آب و ریزمغذی‏های معدنی، آهن، روی و کلسیم، کار درستی باشد.

*به اختلال در رشد و نمو کودکان اشاره کردید، این مشکل ممکن است چه زمانی بروز کند و برای پیشگیری از آن چه باید کرد؟

انجام ورزش دائمی و نیمه‏حرفه‏ای و به‌اصطلاح «ورزش قهرمانی»، اغلب کودکان و نوجوانان را در معرض اختلال‌های تغذیه‏ای قرار می‏دهد و می‏تواند به اختلال در رشد کودک بینجامد. معمولا کودکان به توصیه والدین به انجام ورزشی خاص می‏پردازند. بیشتر والدین آرزوهای برباد رفته‏ای دارند که می‏خواهند به سرعت در کودکانشان تحقق یابد. همین عجله در گرفتن تصمیم از یک سو و فقر معلومات ورزشی و تغذیه‏ای از سوی دیگر، کودکان را به آزمایشگاه آزمون و خطای والدین یا مربیان کم‏اطلاع تبدیل می‏کند. در باشگاه‏های ورزشی‏ «کشتی» و «جودو» به دفعات با کودکان زیر 12 ساله‌ای برخورد کرده‏ام که وادار به کاهش وزن با روش‏های عهد دقیانوس شده‏اند. این کودکان به احتمال زیاد با تکرار این فشارها، به کوتاهی قد و کاهش تراکم استخوان‏ها دچار خواهندشد. مربی و والدین نباید دانسته‏های غیرعلمی خود را روی کودک امتحان کنند. در مواردی، حتی به دلیل روش‏های نادرست کاهش وزن یا مصرف برخی داروها، مرگ در کودکان گزارش شده است. خیلی از این کودکان از نظر سلامت آسیب جدی می‏بینند. بهترین شاهد این مدعا این است که متأسفانه اغلب قهرمانان کودک و نوجوان ما در بزرگسالی نتیجه‏ای نمی‏گیرند و ستاره قهرمانی‏شان خیلی زود افول می‏کند.

*حرف آخر

گرمازدگی، شایع‏ترین مشکلی است که به صورت حاد در کودکان ایجاد می‏شود و می‏تواند باعث افزایش درجه حرارت بدن، پرخاشگری کودک، اغما و حتی مرگ شود بنابراین مربیان باشگاه‏ها باید به کودکان مصرف به اندازه و متناوب آب را یادآوری و امکان نوشیدن آب را در زمان‏های خاص و میان تمرین‏های ورزشی فراهم کنند. برای کودکان شرکت‌کننده در مدرسه‌های فوتبال که کلاس هایشان در گرم‌ترین ساعت‏های روز آغاز می‏شود تا کمترین اجاره بهای زمین پرداخت شود، بیشترین احتمال ایجاد کم‏آبی و افزایش دمای داخلی بدن وجود دارد بنابراین علاوه بر توجه به نوشیدن کافی و متناوب آب، باید از آب برای خنک کردن بدن استفاده و در ساعت‏های گرم روز، از قرارگرفتن طولانی‏مدت در زیر اشعه مستقیم آقتاب جلوگیری ‏شود.
منبع:هفته نامه سلامت

/ج