فعالیت های فرهنگی سیّد جمال

فراز و نشیب های زندگی او از بدو شروع تا زمانی که در بستر بیماری قرار گرفت و سرانجام با توطئه های ایران و عثمانی به شهادت رسید، پر از وقایع تلخ و شیرین است. او علی رغم همه ی مشکلات و مشغله های کاری زیاد و سفرهای متعدّدی که به بسیاری از نقاط جهان داشت، از تدوین و مکتوب کردن نظرات و عقاید و دیدگاه های اصلاحی خود و نحوه ی اداره ی جامعه ی مسلمین و اثبات حقانیّت اسلام غافل نبود و با به دست آوردن فرصت های مناسب و صرف وقت و ارزشمند تلقی کردن عرصه های تألیف و ترجمه علاوه بر نوشتن چندین کتاب و ده ها مقاله و رساله، بعضی از آثار مفید را نیز ترجمه کرد و در دسترس علاقه مندان گذاشت و مطالعه ی آن ها را به همه ی پویندگان و جویندگان وادی معرفت توصیه نمود. این آثار در حال حاضر نیز قابل استفاده ی مشتاقان علم و دانش، محققان، پژوهشگران و مورّخان داخلی و خارجی می باشد که به عنوان نمونه بعضی از آن ها معرفی خواهد شد:

1- تاریخ افغانستان:

این کتاب به زبان عربی است و یکی از آثار معروف سیّد به شمار می رود و او آن را در دوران اقامت چهارساله ی خود در افغانستان نوشت. محتوای کتابب پیرامون افغانستان و روشن گری های او برای بیداری مردم این کشور است. وی در قسمتی از آن سیاست های خائنانه ی انگلیس را افشا نموده است.

2- مقالات جمالیه:

کتاب فوق مشتمل بر تعدادی مقاله با موضوع های اجتماعی، سیاسی، علمی، فلسفی و اخلاقی است که توسط خود سیّدجمال الدّین اسدآبادی نوشته شده است. (1)

3- رساله ی نیچریه(2):

این رساله یکی از آثاری است که باعث شهرت زیاد سیّد شد. او این رساله را در حدود سال 1298هـ.ق در حیدرآباد دکن هند نوشت و بعدها توسط محمد عبده که شاگرد او بود به زبان عربی(3) ترجمه شد. این کتاب در رابطه با ردّ‌ نظریه های مادّی گرایان و طبیعیّون(4) نوشته شده است.

4- الحقایق:

به گفته ی حاج سیّد هادی اسدآبادی، سیّد این کتاب را در رابطه با دوستان و مریدان و معتقدان خودش نوشته است.(5)

5- روزنامه ی عروة الوثقی:

این روزنامه به زبان عربی و در دوران اقامت سیّد در پاریس منتشر می شد. (6) شیخ محمد عبده در راه اندازی و پیگیری امور آن نقش زیادی داشت. از آغاز انتشار تا زمانی که چاپ روزنامه متوقف شد، هجده شماره ی آن منتشر گردید و برای تبلیغ اهداف و اندیشه ها و استراتژی های سیّد به صورت رایگان به کشورهای اسلامی ارسال می شد. (7)
سردبیری روزنامه با شیخ محمد عبده بود و علت تعطیلی آن، مخالفت انگلیسی ها اعلام شده است. (8)

6- ضیاء الخافقین:

یکی از روزنامه هایی که سیّد در لندن منتشر نمود، ضیاء الخافقین نام داشت و به دو زبان عربی و انگلیسی(9) منتشر می شد و میرزا ملکم خان اصفهانی در راه اندازی و انتشار آن تلاش زیادی نمود. در مجموع پنج شماره ی این روزنامه منتشر گردید.

7- سایر روزنامه ها و مجله ها:

عناوین روزنامه ها و مجله هایی که توسط سیّد یا به دستور او و یا بنا به پیشنهاد و همکاری وی منتشر شده را می توان صرف نظر از آن چه ذکر شد، به شرح زیر دسته بندی نمود:
1-7) روزنامه ی «شمس النهار» که به پیشنهاد سیّد و دستور امیر شیر علی خان در افغانستان منتشر گردید.
2-7) مجله ی «معلم شفیق»‌ که در هندوستان منتشر می شد و سیّد مقالات فارسی آن را می نوشت. دوره ی اول این مجله از محرم سال 1298هـ.ق تا ذی الحجه ی همان سال طی 12 شماره منتشر گردید.
3-7) تهیه ی مقالات فارسی برای روزنامه ی «سیّد الاخبار» و «مفرح القلوب» که در هند منتشر می شد.
4-7) «حبل المتین» که به تشویق سیّد و توسّط سیّد جمال الدّین کاشانی معروف به مؤیّد الاسلام در ترکیه چاپ و توزیع می گردید.
گذشته از آثار فوق و چند اثر دیگر سیّد که چاپ نشده است، او در سرودن شعر هم از ذوق و قریحه و استعداد بسیار خوبی برخوردار بود و نثرهای بسیار زیبایی می نوشت که نشان دهنده ی مقام والا، ارزشمند، قابل تمجید و ستودنی او می باشد. سیّد در یکی از متن های ادبی خود پس از اشاره به بخشی از سفرهایی که انجام داده و زحماتی که برای اتحاد ملل مسلمان کشیده، از همنشینی با اولیا، علما، فقرا و بزرگان هر کشور و قوم و فرقه یاد کرده و می نویسد:
«در هر طریقی صاحب تحقیقی و در هر دینی صاحب یقینی و در هر دیاری، شهریاری دیدم و طریق مصاحبت پیمودم. هرکس را به چیزی مفتون و هر شخصی را به خیالی مرهون مشاهده نمودم. عالم به علم خود در بند و حکیم به حکمت خود خرسند، عاقل به گفتار خود مغرور و جاهل به کردار خود مسرور، عابد به عبادت خود پابست و زاهد به زهد خود سرمست، سلطان به سلطنت خود در ناز و گدا به مسکنت خود دم ساز. هریک به هوایی دل داده و در پی تمنّایی افتاده. جهان را دیدم مستتر، لاجرم از این گیر و دار رسته و رشته ی تعلقات گسسته، تا آن که به سبب همسایگان و توجّهات مقرّبان حضرت یزدان از عالم ظلمانی رسته، به عالم روحانی پیوسته گردیدم و آسوده در مهد نور غنودم(10) و متابعت (11) نبی و یاران او را اختیار کردم.»(12)

برخی از سخنان کوتاه سیّد

سیّد جمال الدّین اسدآبادی در دوران زندگی خود مطالب بسیار زیادی در سخنرانی ها، کلاس های تدریس و تعلیم، دیدار با سران کشورها، مذاکره با سفرا، بزرگان، درباریان و مردم مطرح نموده است که اگر قرار باشد همه ی آن ها تنظیم و تدوین گردد، صدها صفحه را دربرمی گیرد. به همین جهت و بنا به ضرورت فقط برخی از سخنان کوتاه او در این قسمت ذکر می شود:(13)
- بزرگواری در عزّت نفس است.
- اعتماد به نفس و توکّل داشتن، بزرگ ترین عوامل موفقیت هستند.
- صاحب قلم محتاج به عصا نیست.
- بدترین دردهای مردم شرق، اختلاف آنان در اتّحاد آنان است، گویا اتفاق دارند که هیچ گاه متّفق نگردند.
- هرگاه خردمندان میدان را خالی کنند، نادانان پیش دستی نمایند.
- بحران، ایجاد همت می کند.
- برای ملتی که یک ساعت در جهاد برای مطالبه ی حق قیام کند و نامش در تاریخ ثبت گردد، بهتر از آن است که تا روز قیامت به ذلّت زندگی نماید.
- کسانی که مظلوم را یاری نمی کنند، شریک ظالم هستند.
- کتابخانه مقبره ی علوم است.
- دانش نزد جوانان است، ولی تجربه ها نزد پیران است. (14)
- دانشمند در مشرق زمین در زندگی می میرد و در مردگی زنده می شود. (15)
- درخت نیرومند، دیرتر میوه می دهد. (16)
- بدترین زمان ها، زمانی است که نادان سخن بگوید و خردمند خاموش بماند. (17)

پی نوشت ها :

1. این کتاب در سال 1312هـ.ق چاپ شده است.
2. سیّد جمال الدّین اسدآبادی و تفکر جدید، ص 35.
3. زبان اصلی آن فارسی بوده است.
4. مرغ حق، حکایت زندگی سیّد جمال الدّین اسدآبادی، ص 112.
5. سیّد جمال الدّین اسدآبادی مصلحی متفکر و سیاستمدار، ص 23.
6. سال 1301هـ.ق.
7. مرغ حق، حکایت زندگی سیّد جمال الدّین اسدآبادی، ص 113.
8. همان.
9. از نادر تا کودتای رضاخان میرپنج، ص 336.
10. استراحت کردم؛ به آرامش رسیدم.
11. اطاعت و پیروی.
12. زندگی و سفرهای سیّد جمال الدّین اسدآبادی، صص 125 و 126.
13. این سخنان از کتاب سیّد جمال الدّین اسدآبادی در سازمان های فراماسونری تألیف حسین عبداللهی خوروش(‌بخش جلال سخنان جمال) و برخی منابع دیگر انتخاب شده است.
14. زندگی و سفرهای سیّد جمال الدّین اسدآبادی، ص 64.
15. همان.
16. همان.
17. همان.

منبع: رمضانی،عباس،(1385)، ّسیّد جمال الدّین اسدآبادی، تهران، انتشارات ترفند، چاپ سوم 1385.