نویسنده: مرتضی ضامنی



 

سبک بروتالیسم در ایران و جهان

یکی از خصوصیاتی که در معماری مدرن به آن توجه شد، استفاده از ماهیت دست نخورده و عاری از پوشش مصالح بود به گونه ای که تزیینات در معماری، جای خود را به خودنمایی طبیعی مصالح بخشید.
خصیصه دیگر، نمایش نقش ساختاری عناصر ساختمانی بود حتی در پاره ای از موارد ابعاد عناصر سازه ای بزرگ تر و برجسته تر از میزان موردنیاز در نظر گرفته شد.
پس از اختراع بتن، بین سال های 1950-1970 سبکی موسوم به «بروتالیسم» در معماری شکل گرفت که به عنوان سبک مرسوم پس از جنگ شناخته می شد. حس یکنواخت و کسل کننده ناشی از تزیینات تصنعی، مسائل اقتصادی و اجتماعی مربوط به آن دوران، پایایی مطلوب بتن در شرایط اقلیمی نامناسب، جلوگیری از وندالیسم( تخریب گرایی) و استفاده از صلابت و هیبت بتن در ساخت و ساز ساختمان های عمومی و حکومتی از دلایل توفیق این سبک از معماری در آن برهه تاریخی گردید که تندیس های عظیم را تداعی می کرد.
واژه BRUTALISM در اصل از واژه فرانسوی BA©TON BRUT به معنی بتن پرداخت نشده گرفته شده است و در حقیقت سبکی است که در آن ساختمان های بتنی توسط فرم های سنگین و عظیم و سطوح پرداخت نشده ساخته می شوند و بعضاً حتی ممکن است که نقوش قالب های چوبی هم که در هنگام بتن ریزی به کار رفته اند روی سطوح آنها دیده شود. استفاده از این سبک نمایانگر نوعی صداقت در نمایش مصالح است گرچه به علت خصوصیات سرد و رسمی و انعطاف ناپذیر این ماده در برخی موارد این ساختمان ها ظاهری اسکلت گونه به خود می گرفتند.

سبک بروتالیسم

استفاده از بتنی که سنگدانه هایش قابل مشاهده بودند و یا ایجاد شیار روی سطح بتن به منظور افزایش حس خشونت آن در این سبک بسیار دیده می شود گاهی علاوه بر آشکار ساختن خشونت مصالح ساختمانی، در مقیاس ساختمان و عناصر آن نیز اغراق شد تا پیکره ساختمان حجیم تر و سنگین تر به نظر آید و بدین ترتیب رویای تلفیق کیفیت بدون تزیین ساختمان های معمولی و حس صلابت و قدرت ساختمان های عمومی محقق شد.
یکی از پیشگامان اصلی سبک بروتالیسم « ادوارد ژانره معروف به لوکوربوزیه» معمار سوئیسی بود که ساختار معماری سنتی را دگرگون ساخت و بدین گونه الهام بخش معماران دیگری نظیر پل رودولف در این عرصه گشت.

بروتالیسم در جهان

نمونه های معماری

یکی از نمونه ساختمان های ساخته شده به سبک بروتالیسم GENEX TOWER یا دروازه شهر غربی در شهر بلگراد صربستان است. کاربری این ساختمان بلندمرتبه که سومین ساختمان بلند در بلگراد نیز به شمار می آید، اداری مسکونی است. این ساختمان توسط معماری صرب به نام پروفسور MITROVIC MIHAJLO در سال 1977 طراحی شد و کار ساخت این ساختمان در سال 1980 به پایان رسید. این ساختمان 35طبقه مشتمل بر 2 برج( برج مسکونی 30 طبقه و برج اداری 26 طبقه) است که توسط یک پل دوطبقه به هم متصل شده اند و فضای بالای برج اداری به رستورانی گردان اختصاص یافته است. ارتفاع این ساختمان بدون احتساب رستوران 115متر است. سازه این ساختمان بتن مسلح با نمای خاکستری رنگ و دیوار باربر و استراکچر کف آن دال مسطح با 12 سانتی متر ضخامت است. عواملی نظیر استراکچر نمایان، اجتناب از تزیینات ظاهری در نما، استفاده از رنگ و صلابت بتن، ارتفاع و عظمت ساختمان در موفقیت این ساختمان به سبک بروتالیمس بی تأثیر نبوده است.
شاید بتوان ویژگی های تندیس گرایی بر اساس هندسه و وضوح و سادگی معماری مدرن را به خوبی در این ساختمان مشاهده کرد ساختار کوبیک بدون پیش آمدگی و تورفتگی این برج ها تنها توسط فرم مدور کنار برج ها و رستوران گردان بالای یکی از برج ها تعدیل یافته و تا حدودی از هیبت و خشونت ساختمان کاسته است.
یکی دیگر از مصادیق سبک بروتالیسم BRISTOL HOTEL CAR PARK است. در این ساختمان فرم های برجسته و هندسی پرانرژی و ریتمیک در نمای ساختمان القاکننده حس خشونت است. در حقیقت ایجاد این برجستگی ها وجه تمایزی در مقایسه با ساختمان های تلار شهر بوستون و تالار الیزابت لندن است که تأکید نما بیشتر بر خطوط عمودی ستون های بتنی و صفحات افقی است.

بروتالیسم در ایران

از نمونه ساختمان هایی که بتن در آنها به صورت بروت بکار رفته است می توان به موزه هنرهای معاصر تهران اشاره کرد. این بنا در زمینی به مساحت 2 هزار متر مربع در گوشه غربی پارک لاله ساخته شده است. آنچه که این بنا را از سایر ساختمان ها متمایز می کند تلفیق معماری سنتی و مدرن است در این ساختمان با الگوبرداری از بادگیرهای مناطق حاشیه کویر و استفاده از مصالح مدرنی چون بتن چنان دست آویزی مهیا شده است که این معماری مینیمالیستی را در ساده ترین شکل ممکن و با به کارگیری کمترین تکنیک در نهایت شکوه و زیبایی به رخ همگان بکشد. استفاده از عناصر معماری ایرانی نظیر هشتی و چهارسو به طرز هوشمندانه ای با ماهیت مدرن موزه ممزوج شده است به گونه ای که بازدیدکنندگان پس از عبور از مسیر مارپیچ داخلی و دیدن گالری ها به نقطه آغازین حرکت خود که یک هشتی است می رسند.
ساختمان دیگر پردیس سینمایی پارک ملت است که در زمینی به مساحت 6 هزار مترمربع در خیابان ولیعصر ابتدای بزرگراه نیایش ساخته شده است. در این ساختمان نیز که به واسطه فرم سیال و متمایزش شاخص گردیده است از بتن به صورت بروت استفاده گردیده است.
از دیگر ساختمان های ساخته شده با این سبک و سیاق می توان به ساختمان وزارت کشور در خیابان فاطمی تهران اشاره کرد. ترکیب بتن و آجر در این ساختمان و سایه روشنی که در اثر پیش آمدگی و تورفتگی های نما در این ساختمان وجود دارد موجب شده است که از هیبت ساختمان کاسته شده و حس خشونت آن تعدیل یابد.
نمونه دیگر برج های اسکان در خیابان میرداماد تهران است که در حال حاضر به یک نشانه شهری مبدل گشته اند.
سرانجام به خاطر حس خسته کننده این ساختمان ها و انتقاداتی که به این سبک صورت گرفت، این سبک کم کم به دست فراموشی سپرده شد.
منبع: نشریه دانشمند، شماره 584.