نویسنده: محبوبه طاهر- کارشناس ارشد روان شناسی



 
آنچه امروزه در زمینه سوء مصرف مواد و داروها در ایران تأمل بیشتری را می طلبد گرایش ناآگاهانه جوانان به مصرف مواد مخدر صنعتی نظیر شیشه، اکستاسی و کراک است. ساختار جمعیتی جوان کشور ما که در بسیاری از زمینه ها فرصت تلقی می شود در ارتباط با این موضوع تهدیه به شمار می آید. زیرا با افزایش جمعیت جوان میزان آسیب پذیری از لحاظ سوء مصرف مواد مخدر صنعتی مضاعف می شود. چون جوانانی که باید موتور محرکه جامعه و آینده سازان کشور باشند، پس از سوء مصرف مواد مخدر صنعتی دچار توهمات شدید روانی،‌ رفتارهای پرخطر جنسی، قتل و خودکشی شده و به جای آنکه باعث حرکت و توسعه جامعه شوند، هزینه های اقتصادی و اجتماعی سهمگینی را بر پیکره جامعه وارد می کنند و چه بسیار خانواده هایی که در اثر گرفتار شدن به این معضل از هم پاشیده شده و رو به زوال می روند. شیوع بالای سوء استفاده از مواد صنعتی و افزایش معنادار میزان استفاده از مت آمفتامین ها در دهه های اخیر اهمیت توجه به این مشکل را شاخص تر می کند.
در میان محرک های روانی، کوکایین و آمفتامین، بیش از سایر مواد و به طور وسیعی مورد استفاده قرار می گیرند. در حالی که مصرف کوکایین از اوایل سال 1990 رو به کاهش است، مصرف آمفتامین ها به ویژه مت آمفتامین ها(1) در اکثر کشورها روندی افزایشی داشته است. مردان غالباً برای افزایش قوای جنسی و زنان بیشتر برای کاهش وزن از مت آمفتامین ها استفاده می کنند. مت آمفتامین از جمله داروهای محرک روانی به شدت اعتیادآور است و شکل کریستالیزه آن در کشور ما به نام « شیشه» معروف است.

وابستگی به مت آمفتامین

وابستگی به محرک های روانی به مفهوم تحمل، کناره گیری، تمایل به دارو، ناتوانی برای کاهش مصرف و مصرف دارو علی رغم تخریب های معنادار اجتماعی، سلامتی و آسیب شناسی تعریف می شود. تحمل و کناره گیری از ویژگی های کلیدی سندرم وابستگی به مت آمفتامین هستند. از نشانه های کناره گیری می توان به فرسودگی، بی علاقگی، آشفتگی خواب و اشتها، کج خلقی و کندی روانی- حرکتی اشاره کرد. تحمل نیز به مفهوم تغییر روش های غیرتزریقی به تزریق دارو، مصرف مکرر بیشتر و ترجیح برای مصرف شکل های نیرومند این داروها تعریف می شود.

اثرات مت آمفتامین ها بر روی مصرف کنندگان

مت آمفتامین ها، تأثیرهای فیزیکی، شناختی و روانی خاصی بر روی مصرف کنندگان دارند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود:

اثرات فیزیکی مت آمفتامین ها

مصرف کوتاه مدت مت آمفتامین ها باعث افزایش ضربان قلب، فشارخون، میزان تنفس و حرارت قلبی مصرف کننده می شود و در طولانی مدت مصرف این ماده منجر به تصلب دریچه های قلب، کاهش عملکرد شش، پرتنشی، مشکلات ریوی و ناتوانی های ذهنی خواهد شد. سیستم هورمونی بدن نیز از اثرات سوء این ماده در امان نیست، این ماده باعث افزایش غلظت سرمی کرتیکواسترون می شود و غلظت پرولاکتین را نیز افزایش می دهد. سیستم اندوکرین نیز تحت تأثیر این دارو قرار می گیرد به طوری که دارو بر روی محور هیپوفیز- هیپوتالاموس- تیروئید اثرات تحریکی داشته و باعث افزایش دمای پایه بدن می شود. همچنین مصرف مت آمفتامین، برانگیختگی جنسی را افزایش داده و به همین منظور بعضی از مصرف کنندگان از این ماده برای تقویت فعالیت جنسی خود استفاده می کنند. سوء استفاده از مت آمفتامین به شکل قرص های روان گردان حتی به شکل تفننی و برای یک بار، می تواند باعث برهم خوردن هموستاز طبیعی بیضه از طریق کاهش تکثیر و افزایش مرگ سلولی شود که احتمال دارد پیامد آن ناتوانی در باروری باشد.

اثرات شناختی مت آمفتامین

داروهایی همچون آمفتامین و کوکایین می توانند به روش های مختلفی پردازش های رفتاری و شناختی را تغییر دهند. مصرف مت آمفتامین به سیستم انتقال دهنده های عصبی آسیب رسانده و اثرهای شناختی ناشی از آن به طور کیفی از اثرهای شناختی ناشی از کوکایین متفاوت است و علاوه بر اختلال در نظام های انتقال دهنده عصبی، سوء مصرف طولانی مدت مت آمفتامین با تخریب عملکرد تعدادی از تکالیف شناختی از جمله؛ اختلال عملکرد در آزمون های حافظه کلامی، توانایی روانی- حرکتی و توانایی دستکاری اطلاعات همراه است. میزان بازداری شناختی افراد وابسته به مت آ‌مفتامین به صورت معناداری کاهش پیدا می کند که از نظر بالینی با حواس پرتی آنها هماهنگ است به عبارت دیگر، اثر عصب شناختی مت آمفتامین، تخریب معناداری را در چندین حوزه شناختی از جمله سرعت پردازش اطلاعات، عملکرد اجرایی و حافظه ایجاد می کند. همچنین عملکرد مطلوب توانایی های کنترل اجرایی و حافظه در نتیجه مصرف مت آمفتامین تخریب می شود و مصرف کنندگان آمفتامین در حفظ تمرکز و توجه خود با مشکلات بیشتری مواجه هستند.

اثرات روانی مت آمفتامین ها

مصرف مت آمفتامین با آسیب های روانی خاصی مثل اختلالات خلقی و اضطرابی، خشونت، خودکشی و روان پریشی همراه است. یک چهارم از مصرف کنندگان مت آمفتامین، نشانه های شدید روان پریشی دارند که نیازمند بستری شدن هستند، و حدود یک سوم آنها سابقه استفاده از داروهای روان پزشکی تجویز شده را دارند. یک گروه تحقیقاتی در این زمینه در سال 2006 گزارش کرد که در میان یک چهارم از مصرف کنندگان مت آمفتامین، در عملکردهای ذهنی خود ناتوان و یک سوم آن ها دچار اختلال افسردگی هستند. در این افراد میزان خودکشی و اقدام به آن در سطح بالایی ارزیابی شده است به گونه ای که تقریباً تعداد زیادی از افراد وابسته به مت آمفتامین، سابقه اقدام به خودکشی دارند. هماهنگ با میزان بالای افسردگی و آسیب کلی، میزان اختلال اضطرابی نیز در افراد وابسته به مت آمفتامین زیاد است.

پی نوشت ها :

1.Methamphetamine dependence syndrom.

منبع: نشریه دانشمند، شماره 583.