زندگی در زمین

سنگهای زیادی وجود دارند که دارای فسیل می باشند. فسیلهایی بیانگر تاریخ حیات در زمین. یک فسیل ممکن است بدن یک حیوان یا یک دندان و یا قسمتی از استخوان آن باشد. یا حتی می تواند اثر برجای مانده از یک گیاه بر روی سنگ، از زمانی که آن سنگ رسوبی نرم بوده است، باشد. فسیلها به دانشمندان کمک می کنند تا آنها متوجه شوند که چه نوع جاندارانی در زمانهای گذشته بر روی زمین می زیسته اند.
خیلی از دانشمندان بر این باورند که حیات در روی زمین به محض به وجود آمدن شرایط آن، پدید آمده است. مدارکی وجود دارد که در آنها مواد شیمیایی ساخته شده توسط موجودات زنده در 3/8میلیارد سال پیش پیدا شده است. همچنین در استرالیا و کانادا فسیلهای برجای مانده از جانوران میکروسکوپی که حدود 3/5میلیارد سال پیش می زیسته اند کشف شده است.
در بیشتر تاریخ زمین، حیات تنها به شکل موجودات ریز تک سلولی بوده است. قدیمی ترین فسیلهای به دست آمده از موجوداتی که دارای چندین سلول هستند مربوط به دوره پره کامبرین در حدود 600میلیون سال پیش می باشند. بیشتر این موجودات با همه گونه های فعلی حیات تفاوت داشته اند.

دوره اول زمین شناسی یا دوره پالئوزییک(1)

از سنگهای کامبرین در حدود544 تا 505میلیون سال پیش، فسیلهای فراوانی به دست آمده است. به این افزایش چشمگیر گونه های زنده در زمین، انقلاب کامبرین می گویند و آن را آغاز دوره پالئوزوییک می دانند انقلاب کامبرین در واقع طی دهها میلیون سال به وقوع پیوست اما فسیلهای به دست آمده، این انقلاب را به صورت ناگهانی نشان می دهند. قدیمی ترین انبوه فسیلها تنها مختص به چند نوع ارگانیزم می باشند. با گذشت صدها میلیون سال، تنوع فسیلها افزایش تدریجی گونه های حیات را نشان می دهد.
بیشتر فسیلهای دوره پالئوزوییک مربوط به جانوران بی مهره مانند مرجانها، حلزونها و خرچنگها می باشند. ماهیها، نخستین جانوران مهره دار بر روی زمین، حدود450میلیون سال پیش به عرصه پیوستند. نخستین گیاهان بزرگ در خشکی نیز440میلیون سال پیش به وجود آمدند و دوزیستان 380میلیون سال پیش به دنیا آمدند.
فسیلهای به دست آمده، پدیدار گشتن جنگلها و مرداب ها بر روی زمین در حدود 300میلیون سال پیش را به اثبات رسانده اند. امروزه توده های رسوبی زغال سنگ در ایالات متحده، کانادا، انگلستان و دیگر نقاط دنیا باز مانده همان جنگلها به شمار می روند. به دلیل این حجم فراوان رسوب زغال سنگ، به این دوره زمانی دوره زغال زایی می گویند.
اولین فسیلهای به دست آمده از خزندگان در دوره زغال زایی به وجود آمده اند. برخلاف دوزیستان، خزندگان از بدن فلس دار که باعث حفظ رطوبت و جلوگیری از خشک شدن بدن می شوند، برخوردار و تخم گذار بودند. این خصوصیات به آنها کمک کرد تا بتوانند همه عمر خود را در خشکی و خارج از آب بگذرانند. در اواخر دوره پالئوزوییک و در دوران پرمین (2) فسیلهای خزندگان نشانه ها و خصوصیاتی از پستان داران را نیز در خود داشت.
چندین بار در تاریخ زمین انقراضهای بزرگ گونه های حیاتی پدید آمده است شدید ترین نوع این پدیده که انقراض پرمین نام دارد حدود 250میلیون سال پیش رخ داد. تقریباً 90درصد از گونه های حیاتی در مدت نسبتاً کوتاهی منقرض شده اند. دلیل این انقراض همچنان به صورت یک راز باقی مانده است. البته بعضی از دانشمندان گمان می کنند که ممکن است فورانهای عظیم آتشفشانی در محل سیبری کنونی سبب تغییر آب و هوا و در نتیجه از بین رفتن ارگانیزمها شده باشد.

دوره مزوزوییک(3)

به دنبال انقراض پرمین، اطلاعات ثبت شده در فسیلها نشان می دهند که خزندگان، حکمفرمایان روی زمین بوده اند. مهمترین این خزندگان دایناسورها بودند. دوره مزوزوییک را گاهی عصر دایناسورها نیز می نامند اما پستان داران و پرندگان نیز در فسیلها و بر سنگهای 200تا 140میلیون سال پیش ثبت شده اند.
فسیلها نشان می دهند که دو گروه عمده از گیاهان در دوره مزوزوییک وجود داشته اند. گیاهان باز دانه و گیاهان نهان دانه. گیاهان باز دانه، دانه هایی بدون محافظ دارند و بیشتر گیاهان مخروطی اند. آنها شامل انواع کاجها، شجرالمعبد یا ژنگوها و سرخسها بودند. گیاهان باز دانه در اواخر دوره پالئوزوییک نمو نمودند و در اوایل دوران کرتاسه (4) حکم فرما بودند. گیاهان نهان دانه، دانه های خود را می پوشانند و شامل گیاهان گلدار می باشند. این نوع از گیاهان در طی دوران کرتاسه حکم فرمایی نموده و نسل خود را تا به امروز ادامه داده اند.
دایناسورها در پی یک انقراض بزرگ حدود65 میلیون سال پیش از بین رفتند. بیشتر دانشمندان معتقدند که برخورد یک سنگ آسمانی با زمین منجر به انقراض دایناسورها شده است. این برخورد احتمالاً غبار زیادی را وارد جو کرده است طوری که محیط برای ماهها تاریک و سرد شده است. در نتیجه گیاهان و جانورانی که از آنها تغذیه می کردند نابود شده اند بسیاری از دانشمندان معتقدند چاله منطقه یوکاتان در مکزیک، که چیکشولوب(5)نام دارد مکانی است که سنگ آسمانی مذکور به آن اصابت نموده.ذرات باقی مانده از این برخورد همه جای زمین یافت شده اند و رسوبات به وجود آمده توسط موجهای عظیم دریا که بر اثر این برخورد به وجود آمده بودند در قسمتهای مختلفی از خلیج مکزیک کشف شده اند.

دوره سنوزوییک(6)

بخش عمده از گیاهان و حیواناتی که ما امروزه می شناسیم در دوره سنوزوییک پا به عرصه حیات گذاشته اند. پستانداران از حوادثی که باعث انقراض دایناسورها شد، جان سالم به در برده و تا به امروز حاکمان روی زمین بوده اند. تاریخ تکامل پستانداران در فسیلهای دوره سنوزوییک ثبت شده است.
ابتدا اجداد اسبها، کرگدنها و شترها در اروپا و آمریکای شمالی پا به زندگی گذاشتند. پس از آن سگها و گربه ها در کنار اسبهای سه انگشتی که هر کدام اندازه یک گوسفند بودند پدیدار شدند. جثه پستانداران به تدریج بزرگ تر و تنوع آنها بیشتر شد و به همان میزان نیز دشتها بر روی زمین گسترده تر شدند. بسیاری از پستانداران، غول پیکر شدند. حیواناتی شبیه به فیل مثل ماموتها و تنبلهای عظیم الجثه در دشتهای پهناور و جنگلهای انبوه پرسه می زدند.
فسیل نخستین موجودات شبیه به انسان مربوط به 2میلیون سال پیش، یافت شده است. نخستین گونه ای که کاملاً شبیه به انسان بوده است شاید کمتر از 200،000سال قدمت داشته باشد. قدمت پیدایش انسان بر روی زمین در مقایسه با میلیاردها سال عمر زمین، تنها مانند چند دقیقه کوتاه است.

پی نوشت ها :

1-Paleozoic
2-Permian Era
3-Mesozoic Era
4-Cretaceous Era
5-Chicxulub
6-Cenozoic Era

منبع: - ، (1387)، شناخت فضا و منظومه شمسی ،الهام سجادی فر، تهران، [بی نا]، چاپ دوم1389.