مزار حضرت حَنْظَلَه (علیه السلام)

حضرت حَنظله بن صَفوان (علیه السلام) از پیامبران الهی است. نام آن حضرت در هیچ یک از کتاب های آسمانی نیامده، اما در «اعمال اُمّ داوود» به نقل از امام صادق (علیه السلام) از آن حضرت با عبارت «اَللهُمَّ صَلِّ عَلی... حَنظَلَةَ» یاد شده است. حضرت حنظله (علیه السلام) بر مردم آذربایجان و ارمنیه (1) (ارمنستان) در حاشیه ی رود ارس واقع در شمال غربی ایران مبعوث گردید. در قرآن کریم 2 بار از مردم آن دیار به «اصحابُ الرّس» تعبیر شده است.(2) علامه مجلسی به نقل از امام علی (علیه السلام) درباره اصحاب الرّس چنین آورده است: «آن ها گروهی بودند که درخت صنوبری را که «شاه درخت» نام داشت، پرستش می کردند و قومی بودند که پس از سلیمان نبی می زیستند و «رَس» نام رودی بود که شهرهایشان در کنار آن قرار داشت. آن ها برای درخت قربانی می کردند و در مقابلش به سجده می افتادند. پس چون کفر ایشان به طول انجامید، حق تعالی پیغمبری از بنی اسرائیل از فرزندان یهودا بن یعقوب [علیه السلام] را بر ایشان مبعوث گردانید. آن حضرت مدت مدیدی در میان آن ها ماند و مردم را به معرفت خدا و عبادت او خواند، اما ایشان نپذیرفتند. پس آن حضرت به درگاه الهی مناجات کرد که: پروردگارا، این بندگان تو مرا تکذیب می کنند و به تو کفر می ورزند و درختی را می پرستند که از آن نفع و ضرری نمی یابند؛ پس درختی را که ایشان می پرستند، بخشکان. فردا صبح دیدند که درخت خشکیده است و آن را از جادوی حنظله [علیه السلام] پنداشتند، پس او را گرفته، در چاهی افکندند و در تمام روز صدای ناله ی پیغمبر خود را می شنیدند که با پروردگار خود، مناجات می کرد تا آن که به رحمت الهی واصل شد و بدین سبب به عذاب خداوند دچار گردیدند و باد سرخی بر ایشان وزیدن گرفت و آتش بر آن ها بارید و همگی هلاک شدند».(3)
در خطبه 181 نهج البلاغه آمده است که امیرالمؤمنین (علیه السلام) در قسمتی از سخنان خود، که برای مردم کوفه ایراد کرد، فرمود: «صاحبان شهرهای رَس کجا رفتند؟ آنان که پیامبران را می کشتند و چراغ سنت های پیامبران را خاموش می کردند و سنت های جبّاران را زنده می کردند».(4) ابن حوقل ــ جغرافی دان مسلمان در قرن 5 ق/ 11 م نواحی رود ارس را این گونه توصیف کرده است: «این همان رَس است که خداوند متعال عذاب خود را بر آن قوم ذکر می کند و اگر کسی در این موضوع دقت کند و از دو سوی رود ارس از شهر ورثان درآید و بالا و پایین رود، آثار شهرهایی را می بیند فرو ریخته و واژگون شده و زیر و رو گردیده در بدترین وضع...».(5) یعقوبی نیز در البلدان نوشته است که «گفته می شود که پشت سر رودخانه ی ارس 300 شهر ویران است و این همان است که خدای متعال داستان آن و اصحاب رس را ذکر کرده و حنظله بن صفوان را بر ایشان مبعوث کرد. پس او را کشتند و خدای نابودشان کرد و درباره ی اصحاب رس جز این هم گفته شده است».(6)
علامه مجلسی (رحمه الله) به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره ی کوه سبلان نقل کرده است که: «[سیلان] کوهی است در ارمنیه و آذربایجان که در آن چشمه ای از چشمه های بهشتی جاری است و قبری از قبور پیامبران در آنجاست».(7) اگرچه امروزه موقعیت مزار حضرت حنظله نبی (علیه السلام) بر ما معلوم نیست، اما با دقت در این روایات و اخبار می توان چنین استنباط کرد که مزار مطهر آن حضرت در منطقه ای حدّ فاصل کوه سبلان تا حاشیه ی جنوبی رود ارس در خاک ایران واقع شده است.

پی نوشت ها :

1ــ مجلسی، حیوه القلوب، 374/1؛ مجلسی، بحارالانوار، 156/14؛ 159/14؛ ذبیح الله محلاتی، قضاوتهای حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، 303ــ 309، به نقل از بحارالانوار، 368/5.
2ــ فرقان /138؛ قاف/12.
3ــ محسن فیض کاشانی، تفسیر صافی، 13/4ــ 15؛ مجلسی، حیوه القلوب، 373/1؛ صدوق، علل الشرایع، 25ــ26.
4ــ نهج البلاغه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، 195.
5ــ ابن حوقل، صوره الارض، 92ــ93.
6ــ ابن واضح یعقوبی، البلدان، 144ــ 145.
7ــ مجلسی، بحارالانوار، 122/60.

منبع: رامین نژاد؛ رامین، (1387)، مزار پیامبران، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی، چاپ اول.