مزار حضرت جِرجیس (علیه السلام)

حضرت جِرجیس (علیه السلام) از پیامبران الهی است که پس از حضرت عیسی (علیه السلام) بر مردم نواحی شام برانگیخته شد و مبلّغ دین مسیحیت بود. نام آن حضرت در قرآن کریم نیامده، اما در زیارت «اعمال امّ داوود» به نقل از امام صادق (علیه السلام) می خوانیم «اللهم صلِّ علی... جِرجیسَ». نام حضرت جرجیس (علیه السلام) در کتب چهارگانه انجیل نیز نیامده، چرا که بعثت او پس از نگارش اناجیل اربعه روی داده است. به هر حال مسیحیان او را به عنوان یکی از پیامبران عیسوی و به نام «سَنت جُرج» (جرج مقدس) می شناسند.
در متون اسلامی آمده است که حضرت جرجیس (علیه السلام) بر پادشاه جباری به نام «رازانَه» در نواحی شام مبعوث گردید و او را به خداوند یکتا فراخواند، اما پادشاه نپذیرفت و دستور داد تا جرجیس پیامبر (علیه السلام) را دستگیر کرده، به انواع شکنجه ها آزار دادند، ولی در او اثری نکرد و خداوند او را محفوظ داشت.(1) علامه مجلسی (رحمه الله) این حکایت را از قول ابن عباس نقل کرده است.
مزار منسوب به حضرت جرجیس پیامبر (علیه السلام) در شهر موصل در شمال عراق قرار دارد. این بقعه در محدوده ی مقابر قریش در نزدیکی بازار اَلشّعارین در سمت شرقی رود دجله واقع شده و محلّه و خیابانی که از سمت شمال به آن می پیوندد، به نام «جِرجیس نبی» نامگذاری گردیده است.
ابن جبیر اندلسی در سفرنامه اش به سال 580 ق چنین نوشته است: «خداوند این شهر (موصل) را به وجود تربت مقدسی ویژگی داده و مزار جرجیس صلی الله علیه و سلم را در آن نهاده است. بر مزار او مسجدی ساخته اند که قبر وی در گوشه ی یکی از اتاق های سمت راست داخلی این مسجد قرار گرفته. محل این مسجد بین مسجد آدینه نوساز و مسجد پُل است و نسبت به کسی که از دروازه ی پُل به مسجد آدینه می رود در سمت چپ واقع شده. ما از زیارت این قبر مقدس و ایستادن در برابر آن تبرّک جُستیم. خداوند ما را بدان فیض بهره مند دارد».(2)
قدمت بنای فعلی این زیارتگاه به قرن 8 ق / 14 م می رسد و به دستور امیر تیمور گورکانی معروف به تیمور لنگ در سال 788 ق / 1393 م ساخته شده است. امیر تیمور مسجدی گنبد دار بر فراز مزار حضرت جِرجیس (علیه السلام) بنا نهاد و برای تأمین مخارج آن املاکی را وقف کرد.
مسجد در ضلع جنوبی حرم واقع شده است. ابعاد اتاق آرامگاه که طرحی مربع شکل دارد، در هر ضلع معادل 4/70 متر است و در وسط آن، مقبره و ضریح کوچکی منسوب به حضرت جِرجیس (علیه السلام) قرار دارد. دیوارهای این اتاق با کاشی های سبز و زرد تا ارتفاع 2 متری پوشانده شده اند و بر بالای آن نیز کتیبه ای قرآنی همچون نواری بر گرد اتاق نقش بسته است و گنبد شیاردار زیبایی بر فراز آن خودنمایی می کند. در مجاورت اتاق آرامگاه، فضای سرپوشیده دیگری به ابعاد 4/46×4/17 متر وجود دارد که شاید در دوره های بعد به مجموعه اضافه شده است. مسجد در ضلع جنوبی اتاق آرامگاه است. در سمت شرقی ضریح مطهر، نمازخانه ای مخصوص مسلمانان حنفی مذهب و در ضلع شمالی نیز نمازخانه دیگری برای شافعی ها ساخته شده که قدمت آن به سال 1141 ق / 1735 م می رسد. در سال 1268 ق / 1853 م مناره ای سنگی به این بنا افزوده شد که با بندکشی های مارپیچی به سبک معماری تُرکی تزیین گردید. گنبد حرم مطهر در سال 1328 ق / 1910 م بر اثر زلزله آسیب دید. پس گنبد جدیدی با کاشی های سبزرنگ و به سبک معماری بومی موصل به جای آن ساخته شد.(3)
یکی از اشیای عتیقه حرم جرجیس نبی (علیه السلام) درب چوبی دولتی متعلق به قرن 5 ق / 12 م است که در موزه ی ملی عراق در بغداد نگهداری می شود. این اثر هنری نفیس دارای نقوش زیبای اسلیمی و کتیبه های قرآنی به خط کوفی است.

پی نوشت ها :

1ــ ثعلبی، العرایس، 243ــ246؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، 229ــ234؛ مجلسی، بحارالانوار، 445/14ــ446.
2ــ سفرنامه ابن جبیر، 186.
3ــ یوسف شریف، تاریخ فی عماره العراقیه فی مختلف العصور، 549 ــ550.
Irak'taki Turk Mimari Eserleri. Ulucam, Abusselam 66-69.

منبع: رامین نژاد؛ رامین، (1387)، مزار پیامبران، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی، چاپ اول.