چرا نباید امتحان کرد؟

 

ادوارد جنر

شصت میلیون نفر تقریباً دو برابر مجموع جمعیت فعلی شهرهای لندن، نیویورک، توکیو، شانگهای و مسکو است. به طوری که تخمین زده اند در فاصله سال های 1700 تا 1800 حدود شصت میلیون نفر از آبله جان سپرده اند.
در واگیری سال 1721 شهر بُستن امریکا نصف بیشتر جمعیت آن آبله گرفته بودند و از هر ده نفر یک نفر قربانی آن شده بود. این بیماری خطرناک امروزه چنان نادر است که اکثر پزشکان نمی توانند نمونه ای واقعی از آن را ببینند. این بیماری مهلک که زمانی نسل بشر را درو می کرد با کشف اصول واکسیناسیون به وسیله دکتر ادوارد جنر در سال 1796 از روی زمین برچیده شد.
ادوارد جنر در 17 مه سال 1749 درگلاسترشر انگلستان به دنیا آمد. پدر او کشیش بود و او را برای تحصیلات ابتدایی به یکی از مدارس محلی فرستاد. جنر از اول علاقه فراوانی به زیست شناسی نشان می داد و آخر سر نیز رشته پزشکی را انتخاب کرد. برای دکتر شدن در آن موقع لازم بود هر دانشجویی زیردست یکی از پزشکان بزرگ کار کند. جنر زیر دست دانیل لودلو جراح قرار گرفت. در بیست و یک سالگی، جنر، در بیمارستان سنت جرج لندن استخدام شد و همان جا زیر دست جراح بزرگ عصر جان هانتر به کار پرداخت.
دکتر هانتر علاقه و کنجکاوی مخصوصی داشت و معتقد بود که همه چیز را باید با آزمایش کشف کرد. متأسفانه او آزمایش های پزشکی را روی بدن خود انجام می داد و سرانجام نیز مبتلا به نوعی بیماری علاج ناپذیر گشت که زندگی او را کوتاه ساخت لیکن شاگردانش فلسفه او را به کار بستند: «چرا باید تعجب کرد؟ چرا نباید امتحان کرد؟»
جان هانتر با جنر همکاری داشت و تا آخر عمر نیز دوست صمیمی وی باقی ماند. بعد از این که جنر از بیمارستان سنت جرج فارغ التحصیل شد هانتر او را به گلاسترشر فرستاد تا مطبی دایر کند. او ظاهراً فکر می کرد که بچه کوهستان نمی تواند در هیاهوی شهر زندگی کند. و دنیا مدیون این تصمیم او و مراجعت جنر به قصبه خود می باشد.
قبل از آغاز دوره طب علمی و کشف داروهای جدید، مفید بودن داروهای طبیعی و خانگی به اثبات رسیده بود. برخی از گیاهان اثرات دارویی مؤثر داشتند. دیژیتال، گل پنجه علی، قبل از آن که خاصیت طبی آن کشف شود مدت ها بود در مداوای بیماری های قلبی به کار می رفت. بسیاری از مردم قبل از این که فلمینگ پنیسیلین را کشف کند که از کپک برای جلوگیری از زخم های مسری استفاده می کردند. بسیاری معتقد بودند که پیاز خام گلودرد را خوب می کند و تازگی ها کشف شده که پیاز خام دارای خاصیت میکروب کشی است.
یکی از آن چیزهایی که قبل از طب جدید شناخته شده بود این بود که برخی از امراض، بیمار را فقط یک بار در عمر مبتلا می کند. مادران امروزی وقتی دخترانشان سرخچه می گیرند خوشحال می شوند زیرا سرخچه در کودکی اثرات نامطلوبی ندارد ولی در بزرگی خطرناک است. اگر دختر کوچک سرخچه بگیرد برای همیشه مصونیت پیدا می کند.
در مورد آبله نیز ثابت شده که هرگاه کسی یک بار آن را بگیرد برای همیشه مصونیت پیدا می کند. ملل مشرق زمین از این استفاده کرده قبلاً وسیله ای درست کرده بودند که مایه را تضعیف می کرد و شخص مبتلا فقط بیماری مختصری پیدا می کرد و بعد مصونیت حاصل می نمود. البته در عمل چون خوب نمی توانستند مایه را ضعیف سازند اغلب نتیجه نامطلوبی حاصل می شد.
اهالی دهات گلاسترشر می دانستند که هرگاه کسی آبله گاوان بگیرد در مقابل آبله مصونیت پیدا می کند. آبله گاوی به طوری که از اسم آن پیداست در میان گاوها شایع می شود و به انسان نیز سرایت می کند. گاوها نیز اغلب از طریق اسب ها مبتلا می شوند.
دکتر جنر توجه خود را معطوف به موارد بیماری آبله و آبله گاوی کرد و نصیحت استاد خود دکتر هانتر را به یاد آورد که «آزمایش کنید، با دقت و حوصله!» به طور کلی جنر بیست و هفت مورد آزمایش کرد و کشف خود را در سال 1796 انتشار داد.
جنر موارد آزمایش خود را با دقت یادداشت می کرد. در مراحل اولیه تحقیقات خود، او مشاهده کرد که اشخاصی که آبله گاوی گرفته اند حتی در مجاورت بیماران آبله ای نیز مبتلا نمی شوند. او برای اطمینان بیشتر مختصری مایه آبله را به بازوی آن ها تلقیح کرد و باز ملاحظه کرد بیماری در آن ها اثر ندارد.
سرانجام یکی از والدین شجاع، پسر هفت ساله خود به نام جیمی فیپز را در اختیار او گذاشتند تا ویروس آبله گاوی را به او تلقیح نماید. پسرک در نتیجه مایه کوبی مبتلا به آبله گاوی شد. سپس جنر مایه آبله را به بدن او تلقیح کرد و در ضمن آن را به بدن یک شخص سالم دیگر نیز وارد کرد و مشاهده نمود که جیمی مبتلا نشد ولی شخص مزبور مبتلا گشت.
وقتی جنر کشف خود را انتشار داد توفانی برپا شد. عده ای مخالف او بودند و می گفتند نباید به مقابله با طبیعت پرداخت و گروهی موافق بودند و کشف او را می ستودند. عده ای نیز در این میان از فکر او استفاده کرده به مایه آبله گاوان مقداری نیز از مایه آبله مخلوط کردند و باعث مرگ بیماران خود شدند.
وقتی هیجان عمومی فرو نشست و جنر توانست کشف خود را ثابت کند از هر طرف مورد تحسین و تشویق قرار گرفت. پارلمان به او عنوان شوالیه داد و جایزه ای به مبلغ 20000 لیره استرلینگ به او اعطا کرد. اکسفرد درجه افتخاری به او داد. تزار روس یک حلقه طلا برای او فرستاد. ناپلئون کشف او را ستود. از امریکا نماینده سرخ پوستان با هدایای زیاد برای سپاسگزاری نزد وی آمد.
این مرد با شجاعت ذاتی از طب خانگی مردم دهات استفاده کرد و آن را با اصول علمی ثابت کرد و توانست با تلقیح ماده ای ضعیف تر، از ابتلای شدیدتر جلوگیری نماید. او یک پزشک دهاتی بود که به آن همه افتخارات نایل آمد و از لندن به گلاستر برگشت تا بقیه عمر خود را در مزرعه خود به سر برد. ادوارد جنر در ژانویه سال 1823 درگذشت.
وقتی شما به اثر باقیمانده از واکسیناسیون در بازوی خود نگاه می کنید باید آن اشخاص شجاع را به یاد آورید که جسم خود را با آزمایش در اختیار جنر گذاشتند. و او را نیز یاد کنید که این وسیله را کشف کرد و نسل بشر را از این بیماری مهلک نجات داد.
در این جا بی مورد نیست که از خدمات کسان دیگری که با واکسیناسیون های مختلف باعث مصونیت انسان در مقابل انواع بیماری ها شده اند مخصوصاً از دکتر جونس سالک، کاشف واکسن ضد فلج اطفال، نیز یاد کرد.
منبع: کان، فیلیپ؛ (1389) دانشمندان بزرگ، ترجمه سید مهدی امین و عباسعلی رضایی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی