کوچک اما خردمند

هر کس روی زمین قادر است نگاه کند و ماه و ستارگان را ببیند، اما فقط یک تلسکوپ نیاز است که با آن نظری اجمالی به سیارات و دیگر اجرام روشن و عجیب که در بنای کیهان ما سهیم هستند بیاندازیم. (تلسکوپ آرایه‌ای از عدسی‌ها یا آینه‌ها یا ترکیبی از هر دو است که نور مرئی را جمع می‌کند و اجازه‌ی مشاهده‌ی مستقیم یا ثبتِ تصویریِ اشیاء دور را می‌دهد.) ستاره شناسان همواره در صدد یافتن راه‌های جدید برای مشاهده‌ی کهکشان‌های دور دست و مطالعه‌ی عمق فضا هستند. (تعداد بی‌شماری از توده‌های بزرگ-مقیاسی از ستارگان، گاز و غبار وجود دارد که به هر کدام کهکشان گفته می‌شود. آن‌ها تشکیل دهنده‌ی کیهان هستند و در هر کدام به طور متوسط بیش از یک صد بیلیون منظومه‌ی شمسی وجود دارد و قطر هر کدام بین پانصد تا سیصد هزار سال نوری است) به همین علت است که در چهاردهم دسامبر، ناسا یک تلسکوپ کوچک اما توانا را به فضا پرتاب کرد. این تلسکوپ، وایز (خردمند) نام گذاری شده است و به بزرگی یک سطل بازیافت است. اجازه ندهید که کوچکی ابعاد آن شما را خام کند. وایز دارای یک دوربین دیجیتالی پر قدرت است و به گرفتن عکس از برخی از سرکش‌ترین اجرام در کیهان شناخته شده مثل سیارک‌ها، ستارگان کم نور، کهکشان‌های مشتعل، و ابرهای غول پیکرِ غبار که سیارات و ستارگان در آن‌ها متولد می‌شوند می‌پردازد. (سیارک‌ها، اجرام آسمانی کوچکی هستند که به دور خورشید می‌گردند و معمولاً دارای مدارهایی واقع شده بین مدارهای مریخ و مشتری هستند. آنها معمولاً دارای اقطاری بین چند کیلومتر و چند صد کیلومتر هستند.) نِد رایت می‌گوید: «خیلی هیجان زده‌ام، زیرا قرار است قسمت‌هایی از کیهان دیده شود که قبلاً ندیده‌ایم.» رایت دانشمندی است که پروژه‌ی وایز را با هزینه‌ای در حدود سی‌صد و بیست میلیون دلار هدایت می‌کند.
تلسکوپ وایز از زمانی که وارد فضا شده است در حال چرخش دور زمین بوده است در حالی که توسط جاذبه‌ی زمین در یک مدار قطبی نگاه داشته شده است. (این به این معناست که در هر بار نزدیک شدن به زمین از نزدیک دو قطب زمین می‌گذرد.) دوربین آن به سمت دوری از زمین و به طرف فضا جهت گیری می‌شود و وایز در هر یازده دقیقه یک عکس از یک قسمت متفاوت از فضا خواهد گرفت. بعد از شش ماه، از تمام آسمان عکس گرفته است. اما عکس‌هایی که وایز می‌گیرد شبیه عکس‌های دیجیتالی که ما هر روز می‌گیریم نیست.
کلمه‌ی وایز (Wise) از حروف اول عبارت «جستجوگرِ بررسی کننده‌ی فرو سرخِ میدان گسترده» (Wide-field Infrared Survey Explorer) درست شده است. هم‌چنان که از نام آن پیداست دوربین وایز به عکس برداری از موضوعاتی می‌پردازد که از خود تابش فرو سرخ ساطع می‌کنند. (تابش، عبارت است از گسیل و انتشار انرژی به شکل اشعه یا موج. فروسرخ، محدوده‌ای از تابش غیر مرئی است که از انتهای طول موج بلند یا رنگ قرمزِ محدوده‌ی نور مرئی تا محدوده‌ی مایکروویو یا ریزموج ادامه دارد. این محدوده برای چشم، قابل رؤیت نیست، و تنها به صورت حسی از گرما بر روی پوست، قابل تشخیص است.)
تابش، انرژی‌ای است که به صورت موج حرکت می‌کند. نور مرئی، از جمله طیف نوری که در یک رنگین کمان مشهود می‌شود، مثالی از تابش است. هنگامی که یک دوربین دیجیتالی معمولی، عکسی مثلاً از یک درخت می‌گیرد در واقع امواج نور مرئی که از درخت بازتاب می‌شوند را دریافت می‌دارد. هنگامی که این امواج از میان عدسی دوربین وارد آن می‌شوند مورد پردازش دوربین قرار می‌گیرند که سپس تصویر را بازسازی می‌کنند. به این ترتیب ما یک درخت می‌بینیم. طول موج امواج فروسرخ، بزرگ‌تر از طول موج امواج مرئی است و لذا نه دوربین‌های دیجیتالی معمولی و نه چشم‌های انسان آن‌ها را نمی‌بینند. اما ما قادر به حس کردن بعضی از انواع تابش فروسرخ به صورت گرما هستیم.
این نکته‌ای کلیدی است که چرا وایز قادر خواهد بود اجرامی را ببیند که دیگر تلسکوپ‌ها قادر به دیدن آن‌ها نیستند. این‌گونه نیست که هر جِرمی در کیهان در نور مرئی خودنمایی کند. مثلاً سیارک‌ها سنگ‌های غول‌آسایی هستند که در فضا شناورند – اما آن‌ها بیش‌ترِ نوری که به آن‌ها می‌رسد را جذب می‌کنند. آن‌ها نور را بازتاب نمی‌کنند. به همین لحاظ رؤیتِ آن‌ها مشکل است. اما آن‌ها تابش فروسرخ ساطع می‌کنند. از همین رو یک تلسکوپ فروسرخ مثل وایز قادر به تشکیل تصاویری از آن‌ها خواهد بود. وایز در طی مأموریتش از صدها هزار سیارک عکس خواهد گرفت.
کوتوله‌های قهوه‌ای نوع دیگری از اجرام عمق فضا هستند که در عکس‌های وایز حاضر خواهند شد. این اجرام در واقع ستاره‌های شکست خورده هستند – که به این معناست که آن‌ها به اندازه‌ی کافی سنگین نیستند که جهشی برای شروعِ همان نوع واکنش‌هایی داشته باشند که ستاره‌های قدرتی‌ای مثل خورشید داشته‌اند. در عوض، کوتوله‌های قهوه‌ای به سادگی در هم کشیده و سرد می‌شوند. آن‌ها آن‌قدر تاریکند که تقریباً غیرممکن است با نور مرئی دیده شوند، اما در طیف فروسرخ، آن‌ها درخشش دارند.
این‌ها تنها تعداد کمی از شگفتی‌هایی است که در گالری بزرگ‌ترین عکس‌برداری‌های وایز خودنمایی خواهند کرد. وایز در خلال مأموریتش عکس‌هایی از صدها میلیون ستاره، سیارک، کهکشان و کوتوله‌ی قهوه‌ای خواهد گرفت. این برای یک سطل بازیافتِ پرنده بد نیست!