استفاده از منابع کمک آموزشی در تدریس

جزوات درسی قابل توجه و کامل تهیه کنید

با وجود امکاناتی چون دستگاه فتوکپی و چاپ افست، هر روز بیشتر ترجیح داده می‌شود به جای اتکا به کتب درسی، از جزوات استفاده گردد. توصیه‌های زیر می‌توانند به شما کمک کنند تا جزواتی تهیه کنید که مورد استفاده جدی دانش آموزان قرار گیرند و دانش آموزان آن‌ها را با سایر تکالیف خود به گوشه ای نیندازند. البته در صورت محدودیت امکانات، ‌شاید لازم باشد بعدها جزوات را از آن‌ها پس گرفته و مورد استفاده مجدد قرار دهید. در آن صورت، ‌بهتر است هر جزوه را به بخش‌های متعددی تقسیم کنید.
1- سعی کنید جزوات شما جذاب و خواندنی باشند. در صورت امکان، ‌از تصاویر و اشکال استفاده کنید تا مطالب برای دانش آموزان جذاب به نظر آیند. ایجاد کادر یا حاشیه در جزوه، ‌تفاوت زیادی به وجود می‌آورد.
2- موضوع هر جزوه را مشخص کنید. از عناوین واضح استفاده کنید تا دانش آموزان سریعاً جزوات را از هم تمیز دهند. شاید بهتر باشد آن‌ها را شماره گذاری کنید و برای هرکدام فهرست جداگانه‌ای تهیه نمایید تا دانش آموزان پس از دریافت کلیه جزوات خود بتوانند برای آن‌ها نظم و ترتیب قایل شوند.
3- اهداف را مشخص کنید. هر جزوه را با عباراتی آغاز کنید که دانش آموزان را متوجه کند که پس از آموختن مطالب آن، قادر به انجام چه کارهایی خواهند بود. این گونه عبارات می‌توانند اهداف یا نتایج علمی مورد انتظار جزوات را بیان کنند.
4- از جزوات استفاده چندگانه ببرید. در جزوات، برای دانش آموزان تکالیف و فعالیت‌هایی بگنجانید که این تکالیف شامل چیزهایی باشند که باید در کلاس و منزل انجام شوند.
5- برای دانش آموزان جای خالی برای نوشتن در نظر بگیرید. برای دادن پاسخ صحیح آن‌ها، چهارخانه‌هایی در جزوه ترسیم کنید. وقتی دانش آموزان با خط خود بر روی جزوه چیزی بنویسند، احساس مالکیت آن‌ها نسبت به جزوه افزایش می‌یابد.
6- مجموعه جزوات خود را مرتب کنید. پرونده چندگانه ای از نسخه‌های اصلی هر جزوه تهیه کنید، و پرونده‌ها یا جعبه‌هایی داشته باشید که حاوی فتوکپی جزوات جهت توزیع بین دانش آموزان باشند.
7- آن‌ها را در منابع خود سهیم کنید. با گذاشتن یک نسخه از هر جزوه ی خود در محلی مانند قفسه ی اتاق کارمندان، آن‌ها را در دسترس همکاران خود قرار دهید. همکاران خود را تشویق کنید جزوات خود را نیز به همین شکل در دسترس دیگران قرار دهند.
8- جزواتی تهیه کنید که به دانش آموزانی که غایب بوده‌اند کمک کنند. جزوات ویژه ای تهیه کنید که بیشتر مطالب مهم کتاب را پوشش دهند، و مناسب شاگردانی باشند که کلاس‌های مهمی را از دست داده‌اند. این جزوات می‌توانند در هنگام نزدیک شدن امتحانات، برای دوره کردن دروس نیز مورد استفاده همه دانش آموزان قرار گیرند.
9- برای جزوه، نمره قایل شوید. در آخر هر جزوه تست‌های خود آزما قرار دهید تا شاگردان بتوانند خود را محک بزنند که چقدر آموخته‌اند، و چقدر دیگر باید روی آن درس کار کنند
10- طوری جزوات را تهیه کنید که به روز کردن آن‌ها آسان باشد. در صورت امکان مطالب جزوه ای خود را در کامپیوتر وارد کنید تا به جای آنکه دوباره آن‌ها را از اول تهیه کنید، بتوانید مرتباً تغییرات و اصلاحات جزیی را در آن‌ها اعمال کنید.

بسته‌های آموزشی متناسب تهیه کنید

بسته‌های آموزشی آزاد یا انعطاف پذیر، ‌دارای امتیازات فراوانی هستند، مثلاً دانش آموزان را قادر می‌کنند با آهنگ، شیوه و محل مورد نظر خود، بر روی قسمت‌های مشخصی از برنامه ی آموزشی کار کنند. توصیه‌های زیر به شما کمک می‌کنند تا خودتان برای دانش آموزان بسته‌هایی تهیه کنید و یا از بسته‌های موجودی که در اختیار دانش آموزان قرار دارد بهترین استفاده را ببرید.
1- بررسی کنید دانش آموزان چه کاری را خودشان می‌توانند انجام دهند. بخش‌هایی از برنامه درسی را که انتقال آن‌ها به دانش آموزان از طریق بسته آموزشی به جای درس دادن، به بهترین نحو امکان پذیر است، شناسایی کنید.
2- اهداف را مشخص کنید. با استفاده از عباراتی ساده بیان کنید که از بسته‌های آموزشی طراحی شده توسط خودتان و یا آنچه مورد استفاده قرار داده‌اید، چه نوع نتایج آموزشی را انتظار دارید. مطمئن شوید که دانش آموزان متوجه شوند با به کار گیری هر بسته ی آموزشی، دقیقاً در جهت یادگیری چه چیزی پیش می‌روند.
3- پیرامون چیزهایی برای دانش آموزان بسته‌های آموزشی تهیه کنید که به آن عمل کنند، نه فقط بخوانند. مطمئن شوید که بسته‌های آموزشی در برگیرنده فعالیت‌های متنوعی برای دانش آموزان باشند. اطمینان حاصل کنید که تکالیف و فعالیت‌های بسته آموزشی به وضوح بیان شده باشند و دانش آموزان متوجه شوند که باید با آن‌ها چه کار کنند.
4- همانند فعالیت‌ها، برای بازخورد خود نیز بسته تهیه کنید. مطمئن شوید هر دفعه دانش آموزان تکلیف یا فعالیتی را آغاز می‌کنند، بازخورد حاضر و آماده‌ای وجود داشته باشد تا آن‌ها بتوانند کار خود را ارزشیابی کنند. بازخورد می‌تواند به صورت تایپ شده در بسته آورده شود (در محلی دور از سؤالات)، یا شخصاً توسط خود شما به آن‌ها داده شود.
5- چرا تا این حد اشتباه کردم؟ به خاطر داشته باشید که دانش آموزان نه تنها باید تکلیفی را که درست انجام داده‌اند بدانند بلکه اگر تکلیفی را اشتباه حل کرده‌اند نیز احتیاج دارند راهنمایی شوند که اشتباه آن‌ها در چه بوده است. اطمینان حاصل کنید باز خوردی که آن‌ها دریافت می‌کنند، این نکته را تحت پوشش قرار دهد.
6- بسته‌های آموزشی، کتاب درسی نیستند. دانش آموزان را متقاعد کنید که بسته‌های آموزشی با کتاب‌های درسی تفاوت دارند. بسته‌های آموزشی چیزهایی هستند که آن‌ها باید انجام دهند، نه اینکه فقط مطالعه کنند. آن‌ها با انجام تکالیف و فعالیت‌های بسته‌ها خیلی چیزهای بیشتری می‌آموزند تا با خواندن اطلاعات موجود در آن‌ها.
7- مطالب موجود در بسته‌ها را در کلاس، که محل نظارت بر دانش آموزان است، آزمایش کنید. از اشکالات دانش‌آموزان یادداشت بردارید، و بر اساس آن، راهنمایی‌های بیشتری را به بسته اضافه کنید.
8- نتیجه ی کار را بررسی کنید. یک نوع امتحان پایانی ضمیمه کنید و یا بعداً به آن‌ها بدهید تا دانش آموزان پس از انجام کامل یک بسته، جهت اخذ نمره تحویل دهند. از این امتحان، نه فقط برای بررسی پیشرفت آن‌ها، بلکه به خاطر شناسایی اشکالات بسته آموزشی استفاده کنید. 9- دانش آ موزان را راهنمایی کنید. هنگامی که به آن‌ها یک بسته آموزشی می‌دهید، بد نیست راجع به چگونگی استفاده از آن توضیحات مختصری بدهید و به مهم‌ترین قسمت‌های آن و بهترین روش برای انجام آن اشاره کنید.
10- به شاگردان نشان دهید که این بسته چگونه با برنامه ی تحصیلی آن‌ها هم خوانی دارد. به خاطر داشته باشید، حتماً دانش آ موزان بدانند آن مطالبی را که هنگام کار کردن با بسته‌های آموزشی می‌آموزند، تا چه میزان با برنامه ی درسی آن‌ها انطباق دارد.

استفاده از ویدیو در کلاس درس

استفاده مستمر از تلویزیون در بسیاری از منازل،‌ این وسوسه را ایجاد می‌کند که تصاویر تلویزیونی بیشتر به عنوان کاغذ دیواری تلقی شوند تا تجربیات آموزشی. وقتی در تدریس از رادیو و تلویزیون استفاده می‌شود، ‌توصیه‌های زیر می‌توانند در کسب نتایج آموزشی مؤثر به شما کمک کنند.
1- با طرز کار دستگاه ویدیو آشنا باشید! اطمینان حاصل کنید که طرز استفاده از دستگاه ویدیو را بدانید و دستگاه درست وصل شده باشد. از آنجایی که اغلب دانش آموزان با طرز کار ویدیو آشنا هستند، ‌اگر ما آشنا نباشیم، در مقابل آن‌ها به اصطلاح، کم می‌آوریم.
2- برای نمایش آماده باشید. اگر از نوار ویدیو استفاده می‌کنید، از قبل قسمت مورد نظر را برای نمایش آماده کنید!(وقتی همه چشم‌ها به ما خیره شده‌اند، زمانی را که صرف پیدا کردن قسمت مورد نظر نوار می‌کنیم مثل یک عمر به نظر می‌رسد!).
3- مطمئن شوید همه بتوانند به خوبی ببینند. اگر لازم شد وسایل را جابه‌جا کنید تا دانش آ موزان بتوانند صفحه تلویزیون را به بهترین نحو مشاهده کنند. معمولاً بهتر است میزها را کنار بکشید و فقط از صندلی‌ها و یا حتی زمین نیز استفاده کند.
4- دلیل استفاده از ویدیو را بدانید. دلیل قانع کننده ای برای هر بار استفاده از تلویزیون یا ویدیو داشته باشید. معلوم کنید برای آموزش دانش آموزان چه چیزی را در نظر دارید و آن را به آن‌ها اعلام کنید.
5- به دانش آموزان کمک کنید دلیل استفاده از ویدیو را درک کنند. قبل از تماشای یک برنامه، با کمک خودشان سؤالاتی طرح کنید که به یافتن پاسخ آن‌ها علاقه‌مند باشند. وقتی آن‌ها موارد خاصی را دنبال می‌کنند، تمرکزشان افزایش می‌یابد.
6- معلوم کنید نمایش برای چه مدت ادامه خواهد داشت. به خاطر داشته باشید که زمان تمرکز کوتاه است، به خصوص اگر مبانی مورد نظر در ارتباط با آرامش یا حضور ذهن باشند. چند بریده ی کوتاه فیلم نیز می‌تواند به اندازه یک برنامه ی سی دقیقه ای مفید واقع شود.
7- از ویدیو نهایت استفاده را ببرید. مزایای ویژه ی استفاده از تصاویر تلویزیونی، (مثل پیام‌هایی که از طریق حالات چهره، لحن صدا، ‌حرکات بدن و غیره منتقل می‌شوند) را تجزیه و تحلیل کنید. دانش آموزان را از نتایجی که می‌توانند از طریق تماشای برنامه کسب کنند، ‌آگاه سازید.
8- راه‌هایی برای جذب نکات مهم آموزشی پیدا کنید. از آنجایی که ما عادت کرده‌ایم بیشتر آنچه را در تلویزیون مشاهده می‌کنیم از یاد ببریم، برای جذب نکات مهم آموزشی شیوه‌هایی اتخاذ نمایید. بهترین روش این است که هر از گاهی نوار را متوقف کرده و از دانش آموزان سؤالاتی بپرسید و یا پیرامون مفهوم ضمنی آنچه تا کنون مشاهده کرده‌اند توضیحاتی ارائه دهید.
9- نکات مهم را یادداشت کنید. هنگامی که کسب نتایج مهم آموزشی از یک برنامه اهمیت می‌یابد، شیوه هایی اتخاذ کنید که حاصل آنچه که تماشا کرده‌اند قابل انتقال به روی کاغذ باشد. مثلاً برای دانش آموزان جزوه ای تهیه کنید تا پس از تماشای برنامه تکمیل کنند تا بدین ترتیب، طوری نتیجه گیری‌های خود را ثبت کنند که هر وقت لازم شد بتوانند به مرور آن‌ها بپردازند.
10- چی، ‌یک بار دیگر؟ وقتی برنامه ای واقعاً در برگیرنده موضوع مهمی است، ‌فراموش نکنید که ارزش تماشای بیش از یک مرتبه را دارد. وقتی برنامه ای را برای بار دوم تماشا می‌کنیم، ‌متوجه چیزهایی می‌شویم که قبلاً نشده ایم.

نهایت استفاده از کتابخانه

کتابخانه‌ها و اتاق‌های حاوی منابع علمی مدارس، اطلاعات مفید فراوانی را در خود جای داده‌اند؛ مشکل، ‌کمک کردن به دانش آموزان در بهترین بهره برداری از آن‌هاست. گمان مبرید که دانش آموزان می‌دانند چگونه از کتابخانه استفاده کنند و یا این که زیاد به آنجا می‌روند. توصیه‌های زیر به آن‌ها کمک می‌کند از این گونه منابع به خوبی استفاده کنند.
1- مزایای آن را برای دانش آموزان شرح دهید. برای دانش آموزان توضیح دهید چه قدر مهم است که بتوانند برای پیدا کردن مطالب مورد نظر خود در کتابخانه‌ها (کتابخانه‌های عمومی مدرسه) به جستجو بپردازند. شرح دهید وقتی برای تهیه یک مقاله یا گزارش اطلاعاتی به دست می‌آید، چه قدر می‌تواند در وقت صرفه جویی شود.
2- به دانش آموزان تمرین‌های مفید بدهید. به دانش آموزان تکالیف یا پروژه‌هایی بدهید که وادار شوند به دنبال مطالب مرجع خاصی که می‌دانید در کتابخانه یا مرکز منابع موجودند، ‌بگردند. تکالیف را طوری طراحی کنید که دانش آموزان با سیستم فهرست بندی یا شاخص گذاری موضوعات آشنا شوند.
3- کمک کنید دانش آموزان در کاویدن استاد شوند. به دانش آموزان یاری دهید مهارت‌های خود را در تمرکز بر روی مربوط‌ ترین موضوعات بهبود بخشند. توصیه‌های شفافی به آن‌ها بدهید تا بدانند در ارتباط با موضوعی که با شما مشورت می‌کنند، دقیقاً دنبال چه چیزی می‌گردند.
4- به دانش آموزان یاد بدهید منابع مرجع خود را درست ذکر کنند. به آن‌ها یاد بدهید منابع مرجع اطلاعات ارائه شده را، آن گونه که بایسته است، ذکر کنند. شما نیز حتماً در موقع تدریس و یا در جزوات خود به طور دقیقی به منابع استفاده شده اشاره کنید.
5- دانش آموزان را به استفاده گروهی از کتابخانه تشویق کنید. به دانش آموزان تکالیفی بدهید که به صورت گروهی و یا استفاده از کتابخانه انجام گیرند تا آن‌ها با مهارت‌های با ارزش کاوش و بازیابی با کمک یکدیگر آشنا شوند.
6- وقتی سخن از کارکنان کتابخانه به میان می‌آید، برای تخصص آن‌ها ارزش قائل شوید. به دانش آموزان تکالیفی بدهید که به صورت گروهی و با استفاده از کتابخانه انجام گیرند تا آن‌ها با مهارت‌های با ارزش کاوش و بازیابی با کمک یکدیگر آشنا شوند.
6- وقتی سخن از کارکنان کتابخانه به میان می‌آید، برای تخصص آن‌ها ارزش قائل شوید. به دانش آموزان خاطر نشان کنید که چه قدر کمک یک کتابدار می‌تواند مفید واقع شود. بسیاری از کتابخانه‌های عمومی یا دانشگاهی دارای کتابدارهای موضوعی هستند که علاوه بر کتاب‌های مربوط به آن موضوع، اطلاعات وسیعی در رشته ی خود نیز دارند.
7- دانش آموزان را تشویق کنید در کتابخانه از چشمان خود استفاده کنند! برای مثال، کتاب‌هایی که چندین نسخه از آن‌ها موجود است یا کتاب‌هایی که خیلی مورد استفاده قرار می‌گیرند، ‌احتمالاً نسبت به کتاب‌هایی که دست نخورده به نظر می‌رسند، منابع اطلاعاتی مفیدتری هستند.
8- به دانش آموزان یاد آوری کنید که کتابخانه‌های امروزی فقط جای کتاب نیستند. در آنجا مواد سمعی بصری، دیسک فشرده و بسته‌های کمک آموزشی کامپیوتری نیز دریافت می‌شود.
9- دانش آموزان را تشویق کنید در هنگام استفاده از مطالب موجود در کتابخانه یا مرکز منابع، یادداشت‌های مفیدی بردارند. به آن‌ها یادآوری کنید یادداشت‌های دقیقی از منابع که اطلاعات را از آن‌ها بیرون کشیده‌اند، تهیه کنند تا چنانچه لازم شد دوباره به آن منابع مراجعه کنند، به راحتی بتوانند آن‌ها را پیدا کنند.
10- دانش آموزان را از فواید استفاده از فهرست مطالب، در هنگامی که می‌خواهید تشخیص بدهید مطالب یک کتاب خاص، ‌به موضوعی که در نظر دارید مربوط می‌شود یا نه، ‌آگاه کنید. این کار می‌تواند بسیار سریع‌تر از مرور تمام کتاب انجام پذیرد.
منبع: براون، سالی و همکاران، ( 1387)، مهارتهای مهم تعلیم و تعلم، سعید خاکسار، تهران، نشر موزون، چاپ دوم.