راهکارهای بهبود یادگیری در دانش آموزان

در این بخش توصیه‌هایی در رابطه با تنوعی که می‌توانید در فرایند‌های تدریس و یادگیری در کلاس‌های خودتان ایجاد کنید داده خواهد شد. سپس این موضوع را با توصیه‌هایی پیرامون تضمین مشارکت دانش آموزان در فعالیت‌های یادگیری - به شیوه‌هایی منتهی به افزایش انگیزه - ادامه می‌دهیم. وقتی دانش آموزان واقعاً بخواهند کاری را انجام دهند، ‌احتمال یادگیری آن‌ها از فعالیت‌هایی که به آن مشغولند زیادتر میشود. این مسأله طبیعتاً ما را به مجموعه بعدی توصیه‌ها پیرامون انطباق کار با توانایی‌های توسعه ای دانش آموزان هدایت می‌کند.

برنامه ریزی و تدارک

طبق یافته‌های بازرسان دفتر نظارت بر آموزش، «مهم‌ترین تأثیر مستقیم بر پیشرفت خوب دانش آموزان تدریسی است که دریافت می‌کنند». تأثیر گذاری تدریس بستگی به عواملی چند، از جمله دانش آموزگار از ماده ی درسی و چگونگی یادگیری آن، انتظارات آموزگاران از توانایی و میزان یادگیری دانش آموزان، و موفقیت روش‌هایی دارد که آموزگاران در ایجاد انگیزه دردانش آموزان و ارتقای یادگیری به کار می‌برند» (دفتر نظارت بر آموزش،1996). برنامه ریزی و تدارک درس‌ها کمک مهمی به این موفقیت می‌کند.
1- اطمینان حاصل کنید که هر درس، بخشی از یک رشته ی ساختار بندی شده باشد. هر بخش باید طرح کار ساختاربندی شده ای را برنامه ریزی کند که مطابق با نیازهای موضوعات آموزشی در سطح ملی باشد. این طرح کارها نیز باید منعکس کننده خط مشی‌هایی باشند که توسط مدرسه و هر بخش اتخاذ شده‌اند. اگر بخش در چارچوب ساختارهای کاملاً تبدیل شده خود عمل کند، کارکنان و دانش آموزان به یک نسبت اطمینان خواهند داشت.
2- انطباق فعالیت‌ها با سن و توانایی دانش آموزان. آموزگارانی که از دانش کافی در مورد موضوع تدریس خود برخوردار باشند، می‌توانند کار خود را طوری طراحی کنند که به طور تفکیک شده ای با نیازهای دانش آموزان هر کلاس منطبق باشد. تفکیک می‌تواند شکل‌های مختلف داشته باشد و با جدا کردن کارها و اهداف و شیوه‌هایی یادگیری حمایت و منابع صورت گیرد. پاسخ‌های آموزگاران نیز متناسب با دستاورد دانش آموزان تفاوت خواهد داشت.
3- هدف‌های روشن داشته باشید. برای یک بخش کافی نیست که فقط هدف‌های روشن داشته باشد، بلکه هر طرح کار باید یک هدف روشن مرتبط با نتایج مورد انتظار را داشته باشد. این مسأله در مورد هر درس در چارچوب طرح نیز صادق است. اگر مدرس دقیقاً بداند چه نتایجی مورد انتظار است، این دانش را می‌تواند به دانش آموزان نیز القاء کند.
4- مقاصد یادگیری را بشناسید. اگر برایتان روشن باشد که سعی دارید چه چیزی را به دست آورید، این آگاهی را به دانش آموزان نیز القا خواهید کرد. وقتی دانش آموزان بدانند که انتظار چه چیزی را باید داشته باشند احتمالاً بهتر خواهند توانست به هدف‌ها و مقاصد مورد نظر دست یابند. برای اعلام برنامه ریزی اهداف آینده، از برآورد استفاده کنید.
5- از انواع منابع استفاده کنید. درس را تا جایی که می‌توانید جذاب کنید. از اسیر شدن در روال‌های تکراری و فقط استفاده کردن از روش‌هایی که به کارایی آن‌ها اطمینان دارید اجتناب کنید. تدریس به شیوه‌های سنتی شاید در بعضی موقعیت‌ها کارآمد باشد اما اگر دائم تکرار شود خسته کننده میشود. دامنه موقعیت‌ها کارآمد باشد اما اگر دائم تکرار شود خسته کننده می شود. دامنه شیوه‌های تدریس خود را گسترش دهید. از آزمایش کردن نترسید. در خواهید یافت که از آن لذت هم می‌برید و مهم‌تر اینکه دانش آموزان از آن بهره بیش‌تری خواهند یافت.
6- جنبه‌های درسی را با مجموعه ی رشته پیوند دهید. تا آنجا که می‌توانید با حوزه‌های دیگرِ رشته‌های آموزشگاه پیوند برقرار کنید. این امر موجب می‌شود که دانش آموزان مطالب را راحت‌تر از هم تفکیک کند. آموزگاران غالباً می‌شنوند که بعضی دانش آموزان میگویند آنچه در کلاس ادبیات گفته می‌شود واقعاً مربوط به تاریخ است و یا اینکه مطالب مطرح شده در فلان کلاس قبلاً در فلان کلاس مطرح شده. برای دانش آموزان غالباً سخت است که دیدگاه‌های وسیعی در مورد درس‌ها داشته باشند و موانع خاص بعضی موضوعات را از میان بردارند.
7- یادگیری را با خط مشی‌های بخش پیوند دهید. هر چند مدرسین ناچارند در چارچوب تقاضاهای موضوعات درسی در سطح ملی باقی بمانند اما این بدان معنی نیست که نمی‌توانند رشته‌های درسی را طوری تنظیم کنند که منعکس کننده ایده آل‌هایی باشد که مدرسه یا بخش برای خود در نظر گرفته است.
8- دستاوردها و پیشرفت‌های دانش‌آموزان را ثبت کنید. در تدوین طرح کارها شیوه‌های مختلف ثبت دستاوردها را به کار بگیرید. این نمرات حینِ انجام پروژه یا آزمایش می‌تواند در برآورد پیشرفت و دستاورد کسب شده مورد استفاده باشد.
9- برنامه ریزی درس باید بیانگر یک رشته ی گسترده و متعادل شده باشد. برنامه ریزی دقیق مانع از این می‌شود که در دام تأکید گذاری بیش از حد بر جنبه‌هایی از درس که از آن لذت می‌برید و بی توجهی به عناصر کم‌تر جذاب بیفتید. برنامه ریزی همواره تضمین کننده ی تعادل است.
10- پیشرفت را نهادینه کنید. نهادینه کردن پیشرفت در مرحله برنامه ریزی آسان‌تر است. طرح‌ها یا برنامه‌های دارای ساختار دقیق و حساب شده حاوی اهداف روشن و فرایندهای پیگیری اهداف است.

راهبردهای تدریس و یادگیری

هدف از تدریس، ارتقای یادگیری دانش آموزان است. پیشرفت دانش آموزان بستگی به عوامل فراوان دارد و ارتقای یادگیری تا حد زیادی بستگی به انتظارات ما دارد. ما باید انتظارات بالا داشته باشیم و دانش آموزان را در فرایند یادگیری‌هایشان به چالش بکشیم. آموزگاران باید دانش آموزان را در یادگیری خود دخالت دهند. اگر دانش آموزان فقط دریافت کنندگان محض اطلاعات باشند، احتمال کمی وجود دارد که بتوانند شور و اشتیاق را در خود گسترش دهند و همان‌گونه که کارکنان لازم است نسبت به برنامه ریزی‌های آموزشگاه احساس مالکیت کنند، دانش آموزان نیز لازم است حس مالکیتی نسبت به تجربیات یادگیری خود داشته باشند.
1- انتظارات بالا داشته باشید. داشتن انتظارات بالا موجب میشود که دانش آموزان نیز تلاش خود را افزایش دهند. اگر انتظارات شما کافی نباشد، ‌پیشرفت درس دچار اختلال می‌شود و دانش آموزان ممکن است انگیزه خود را از دست بدهند. دانش آموزان دوست دارند از نهایت استعدادهایشان کار گرفته شود تا بتوانند نسبت به دستاوردشان احساس غرور کنند.
2- انتظارات خود را تفهیم کنید. نوشتن انتظارات خود در طرح درس و برنامه ی طرح کارها آسان است. اما همچنین آسان است که فراموش کنید به وضوح به دانش‌آموزانتان بگویید که چه انتظاراتی از آن‌ها دارید. وقتیکه آن‌ها بدانند در چه موقعیتی قرار دارند، خواهند دانست که چه باید بکنند.
3- بر تجربه ی خود دانش آموزان پایه گذاری کنید. فکر خوبی است که تدریس را از جایی آغاز کنید که دانش آموزان قرار دارند و سپس مفاهیم را از آن نقطه به بعد گسترش دهید. از آنچه می‌دانند و یا تجربه کرده‌اند استفاده کنید. این امر موجب افزایش تعلق و هویت میشود و در درک دانش جدید کمک می‌کند.
4- از ایده‌های دانش آموزان استفاده کنید. اگر دانش آموزان به درس‌هایشان علاقه‌مند بوده و خود را در آن دخیل ببینند، ایده‌های فراوانی خواهند داشت. آن‌ها سؤالات فراوان خواهند پرسید و پیشنهادهایی ارائه خواهند داد. سؤال‌ها و پیشنهادهای آن‌ها را مورد استفاده قرار دهید. این کار باعث می‌شود که آن‌ها احساس کنند برایشان ارزش قائل شده‌اید و همچنین به ایجاد پیوند بین دانش جدید و تجربیات آن‌ها نیز کمک می‌کنید. نترسید از اینکه برای کشف حوزه ای که مورد توجه دانش آموزان قرار گرفته مسیر برنامه ریزی شده درس را ترک کنید.
5- دانش آموزان را تشویق کنید نتایج را پیش بینی کنند. تشویق دانش آموزان به پیش بینی نتایج فعالیت‌ها و ایده‌هایشان ابزار ارزشمندی در فرایند یادگیری است. این امر به تفکر منطقی و استفاده از شواهد کمک می‌کند. همچنین موجب میشود تا دانش آموزان از داشتن دخالت و احساس مالکیت نسبت به کارشان لذت ببرند.
6- دانش‌آموزان را در فرایند ارزیابی دخالت دهید. اگر دانش آموزان در ارزیابی کارهای خودشان و همدیگر دخالت داشته باشند، بهتر عمل خواهند کرد. دخالت داشتن خیلی با ارزش‌تر از این است که دانش آموزان فقط ورقه ای را برای نمره گرفتن به دست معلم بدهند. اگر دانش آموزان شاخص‌های ارزیابی هر مسأله خاصی را بدانند، با کمی تمرین و هدایت قادر خواهند بود قضاوت دقیقی از سطح عملکرد خودشان ارائه دهند. این یکی از بهترین راهکارهای یادگیری است. توجه دانش آموزان را جلب کنید. نکته مهم در هر درس تلاش برای جلب توجه تمام دانش آموزان است. این کار به کمک تنوع در شیوه‌های تدریس و استفاده از منابع میسر است. اگر تمام درس‌ها به یک روش تدریس شوند، دانش آموزان به سرعت حوصله‌شان سر می‌رود و انگیزه خود را از دست می‌دهند. شیوه‌های تدریس فعال متمایل به دخالت دادن تمام دانش آموزان است و برای خلق فعالیت‌هایی به منظور ارتقای یادگیری و پایه گذاری بردانش دانش آموزان وقت می‌گذارد.
8- مشارکت و دخالت دانش آموزان را حفظ کنید. پس از جلب و به‌کارگیری توجه دانش آموزان، مسأله مهم حفظ آن است. این کار با استفاده از انواع فعالیت‌ها میسر است. استفاده از شیوه‌های مختلف این حقیقت را می‌رساند که دانش آموزان شیوه‌های مختلف یادگیری را تجربه کرده و هر یک به روش خود نسبت به تکالیف عمل کرده‌اند. شتاب درس نیز باید متغیر باشد، یعنی بعضی به تکالیف کوتاه و بعضی دیگر به دوره‌های طولانی‌تری از تمرکز نیاز دارند.
9- انتقال‌های مؤثر داشته باشید. وقتی یک درس شامل چندین فعالیت یا مراحل یادگیری مختلف باشد باید مواظب باشید که طی کردن مراحل و انتقال از یک فعالیت به فعالیت دیگر، ‌به طور مؤثر انجام شود. دانش‌آموزان باید بتوانند بین مسایل ارتباط برقرار کنند.
10- هر درس را به یک نتیجه گیری رضایت بخش برسانید. مواظب زمان بندی درس‌ها باشید تا مجبور نشوید در لحظه غلط و یا قبل از اینکه یک فعالیت به نتیجه گیری رضایت بخش رسیده باشد، آن را خاتمه دهید. در غیر این صورت، ممکن است دانش آموزان را سردرگم و یا ناامید رها کنید.

در کلاس درس از رایانه استفاده نمایید

اگر دانش آموزان خودشان از فناوری اطلاعات استفاده کنند خیلی بهتر یاد می‌گیرند تا اینکه فقط آن را بشنوند. کارهای مشارکتی در کلاس - البته با حمایت شما- بخش مهمی از تجربه یادگیری دانش آموزان خواهد بود. توصیه‌های زیر می‌توانند به شما و دانش‌آموزانتان کمک کنند بهترین بهره را از این جلسات ببرند.
1- پیرامون دلایل خود برای استفاده از فناوری اطلاعات در هر مبحث خاص فکر کنید. باید برایتان مشخص باشد که نتایج یادگیری مورد نظر چه خواهد بود و این نتایج چه وابستگی به فناوری اطلاعات مورد استفاده در کلاس خواهد داشت. هر گاه از فناوری اطلاعات استفاده می‌کنید، لازم است هدف از استفاده از آن را به دانش آموزان بگویید.
2- متکی به این نباشید که همه چیز موجود و قابل استفاده است. چه بخواهید خودتان برای نشان دادن چیزی از فناوری اطلاعات استفاده کنید و چه دانش آموزان را برای یادگیری چیزی به استفاده از آن وادارید، خیلی‌ها موفقیت را به موجود بودن همه چیز و در وضعیت قابل استفاده بودن آن‌ها ربط می‌دهند. سعی کنید قبل از شروع درس جعبه ابزار را بازرسی کنید.
3- اطمینان حاصل کنید که دانش آموزان بتوانند وقتی چیزی را نشان می‌دهید ببینند. فرضاً اگر تمام آن‌ها از کامپیوترهای شبکه شده برخوردارند ابتدا بررسی کنید که آیا می‌توانید موضوع را به تک تک کامپیوترها برسانید. در غیر این صورت، ترتیبی دهید که اجرای عملیات هر بار فقط برای تعداد محدودی صورت گیرد تا تک تک آن‌ها بتوانند که دقیقاً در هر مرحله، چه کاری انجام می‌دهید.
4- دستورالعمل‌ها و فرامین را به طور واضح تایپ و تکثیر و توزیع کنید. برای دانش آموزان آسان‌تر است که یک سلسله عملیات شماره گذاری شده را انجام دهند که پیرامون آن‌ها راهنمایی‌های دقیق و کوتاهی ارائه شده است. این امر همچنین کمک می‌کند به اینکه وقتی دانش آموزان با مسأله ای برخورد می‌کنند بتواند دقیقاً به شما بگویند که کدام قسمت برایشان مشکل آفرین شده است.
5- بازخورد برای دانش آموزان را در دستور کار قرار دهید. در مواردی که دانش آموزان قرار است مجموعه عملیاتی طولانی را انجام دهند، مراحلی را مشخص کنید که آن‌ها بتوانند از شما تأیید بگیرند که همه چیز تا آن مرحله صحیح انجام شده است، یا خیر. یکی از ویژگی‌های مثبت استفاده از فناوری اطلاعات این است که امکان باز خورد شخصی را فراهم می‌سازد. این، هم برای دانش آموزان ممتاز و توانا مفید است وهم برای آن‌هایی که نیازمند آموزش‌های ویژه هستند.
6- جزوه‌ها را قابل رویت سازید. هر از گاهی، در مراحل حساس و کلیدی، تصاویری از آنچه که صفحه نمایشگر دانش آموزان باید به نمایش گذارد تهیه کنید. برنامه‌هایی برای چاپ محتوای صفحه نمایش می‌تواند مفید باشد و به شما اجازه می‌دهد تصاویری را از صفحات نمایشگر دانش آموزان ضبط و به نمایشگر خود اضافه کرده و در جزوه‌های خود به کار ببرید.
7- نقاط گیردار را مشخص کنید. معمولاً حتی همراه با بهترین جزوه‌ها و مواد آموزشی،‌ نقاطی وجود دارد که بعضی دانش آموزان ممکن است با آن‌ها مسأله پیدا کنند و شما پیش بینی آن را نکرده باشید. با در نظر گرفتن این مشکلات، جزوه‌های خود را اصلاح کنید تا احتمال وقوع آن‌ها در آینده کاهش یابد.
8- در صورت امکان، اجازه دهید دانش آموزان با سرعت مورد نظر خود و از طریق انجام دادن، یاد بگیرند. این امر به شما کمک می‌کند در گیری کم‌تری داشته باشد و بتوانید در میان آن‌ها رفت و آمد کرده و راهنما و حلال مشکلات باشید. توجه داشته باشید که کمک‌های شما باید در دسترس تمام دانش آموزان کلاس باشد. سیستمی را به وجود آورد که در آن، دانش آموزان نیازمند به کمک بتوانند به شما علامت دهند تا بتوانید آن‌ها را به ترتیبی که از شما کمک خواسته‌اند راهنمایی کنید و نه اینکه دانش آموزان پر سرو صداتر زودتر از کمک شما بهره ببرند.
9- اطمینان حاصل کنید که دانش آموزان در پایان هر جلسه فرصت تثبیت آنچه را که انجام داده‌اند داشته باشند. همیشه این احتمال وجود دارد که دانش آموزان در اواخر جلسه برای پایان دادن به کاری که انجام می‌دادند شباب زده باشند بدون اینکه دقیقاً بدانند چه مقدار از کار را انجام داده‌اند و چه مقدار از آن باید در جلسه بعد انجام شود.
10- سعی کنید مطمئن شوید که هر کس به طور عادلانه با وسایل کار کرده باشد. در مواقعی که کامپیوتری به طور مشترک استفاده می‌شود، به سهولت پیش میاید که بعضی دانش آموزان دستگاه را به انحصار خود در آورند. در مورد زوج‌ها یا گروه‌هایی که باید مشترکاً از یک دستگاه استفاده کنند فکر کنید و سیستمی را تعبیه کنید که در آن، شخص پشت کامپیوتر به طور متناوب جایش را با دیگری عوض کند.
منبع: براون، سالی و همکاران، ( 1387)، مهارتهای مهم تعلیم و تعلم، سعید خاکسار، تهران، نشر موزون، چاپ دوم.