ویژگیهای یک مطالعه خوب برای درس خواندن

مطالعه ی مؤثر

آیا تا کنون اصطلاح "درس خواندن برای مدرک" را شنید ه اید؟ این عبارت تا حدودی گمراه کننده است. حال اگر می‌گفتند "نوشتن برای مدرک"، شاید به واقعیت نزدیک‌تر می‌بود. مطالعه کردن کاری است که شما طی تحصیل خود به وفور انجام می‌دهید. توصیه‌های زیر به شما کمک می‌کنند تا نحوه مطالعه کردن خود را مؤثرتر کنید و شما را یاری می‌دهد تا از خطراتی که ممکن است با مطالعه در ارتباط باشند، اجتناب کنید- البته غیر از فشار وارد بر چشم‌ها.
1- نگاه واقع‌بینانه ای به مطالعه داشته باشید. وقتی مطلبی را می‌خوانید، چه قدر از آن را- مثلاً دو هفته بعد- واقعاً به خاطر می‌سپارید؟ 50%؟ 10%؟ 5%؟ اگر با خودتان برای درس خواندن نیست. مطالعه باید به هر طریقی که شده، ‌به نحوی مؤثر انجام گیرد.
2- مطالعات تکمیلی...: چه قدر این کلمات هر چند وقت یک بار به گوش می‌رسند! آیا باید تصور کرد که شما برای انجام" مطالعات تکمیلی"، به راه می‌افتید و تمام کنتاب و منابعی را که به شما توصیه شده‌اند، مطالعه می‌کنید؟ به راه می‌افتید و تمام کتب و منابعی را که به شما توصیه شده‌اند، مطالعه می‌کنید؟ بنا به تعریف، ‌مطالعات "تکمیلی" با مطالعات "درسی" تفاوت دارد؛ این نوع مطالعات یک تشریفات اضافی و غیر ضروری است. اگر شما تمام وقت خود را صرف انجام "مطالعات تکمیلی" کنید، از مطالب اصلی که برای شما منظور شده است، عقب خواهید ماند این گونه مطالب اغلب در یادداشت‌ها یا در کتب و اوراق اصلی خودتان موجودند.
3- پیش از آنکه از موضوع اصلی دور شوید، قسمت‌ها ی واقعاً مربوط را پیدا کنید. مفیدترین بخش‌های بسیاری از کتب، ‌"فهرست"- وصفحات راهنمای- آن‌ها هستند. از این صفحات استفاده کنید تا متوجه شوید مربوط‌ترین قسمت‌های کتاب دقیقاً در کجای آن قرار دارند.
4- قبل از شروع به مطالعه، ‌یک "دستور کار" تهیه کنید. مشخص کنید که از هر منبع چه چیزی را لازم دارید و بعضی از سؤالاتی را که به پاسخ آن‌ها نیاز دارید،‌ یادداشت کنید. سپس،‌ همان طور که ضمن خواندن، به پاسخ سؤالات خود می‌رسید، پاسخ‌ها در ذهن شما "ثبت" می‌شوند؛ زیرا سؤالات از قبل در ذهن شما موجود بوده‌اند. بدون داشتن یک دستور کار، از بسیاری از اطلاعات ارزشمند به طور خیلی سرسری عبور خواهید کرد.
5- اگر کتاب مال خودتان است، آن را "متعلق به خودتان" کنید. در آن یادداشت بنویسید و با استفاده از ماژیک شبرنگ روی قسمت‌های مهم خط بکشید، ‌تا یافتن مجدد آن‌ها آسان شود. این عمل باعث می‌شود تا شما رفته رفته نوشته‌های خود را با متن کتاب درهم آمیزید- هر دفعه چشمتان به مطالبی می‌افتد که در کتاب خود نوشته‌اید، آنچه را در آن لحظه در ذهن داشته‌اید، به خاطر می‌آورید. (اما این کار را با کتاب‌های کتابخانه‌ها نکنید. ابتدا از آن‌ها فتوکپی بگیرید).
6- حین مطالعه، سؤال استخراج کنید. هرگاه مطلب مهمی را یاد گرفتید، با آن سؤال بسازید (وشماره صفحه را در آن قید کنید تا اگر لازم شد، بتوانید نگاه دیگری به آن بیندازید) تا بعداً این امکان را داشته باشید که خودتان را با آن امتحان کنید. همچنان که پیش می‌روید، از این گونه سؤالات فهرستی تهیه کنید. در مطالعه ی مؤثر باید از خودکار استفاده شود!
7- ضمن مطالعه، خلاصه کنید. از چیزهایی که تصور می‌کنید واقعاً اهمیت دارند (و احتمالاً درصد کمی از مطالب موجود در یک صفحه معمولی را تشکیل می‌دهند) یادداشت بردارید. درکنار نکات خلاصه شده خود، شماره صفحه را بنویسید وچند روز بعد نگاهی به آن‌ها بیندازید و سعی کنید مقدرای از محتویات کتاب را در ذهن خود بازسازی کنید- به صفحاتی مراجعه کنید که بعضی از مطالب آن‌ها را فراموش کرده‌اید. تکرار می‌شود، ‌در مطالعه ی مؤثر باید از خودکار استفاده شود!
8- فهرست مطالعاتی خود را اولویت بندی کنید. موقعی می‌توانید دست به این کار بزنید که تا حدودی با کتب و منابع خود آشنا شده باشید. کتب و منابع خود را به گروه‌های از قبیل"اساسی و مهم"، " مفید برای بعضی جیزها"، "فصل 5 آن خیلی به درد می‌خورد- بقیه آن نادیده گرفته شود" و غیره تقسیم کنید. سپس، اکثر وقت خود را به کتاب‌هایی که از "بازده یادگیری بالایی" برخوردارند و کتابهای مربوط و مفید صرف کنید.
9- بین روخوانی وتمام تکالیف مطالعاتی دیگری که در دستور کارتان قرار دارد، تناسب برقرار کنید. وقت زیادی را صرف روخوانی نکنید؛ به خاطر داشته باشید که آن مؤثر ترین شیوه یادگیری نیست.
10- مطالعه ی تفننی هم داشته باشید. اما این کار را پس از انجام مقداری از تکالیف و به عنوان پاداش به خود انجام دهید، ‌نه به خاطر به تعویق انداختن انجام تکالیف واقعی!

بالا بردن سرعت مطالعه

تند خوانی می‌تواند قابلیت گرانبهایی باشد که بسیار فراتر از آنچه در تصور داشتید شما را قادر به پوشش دادن حجمی از دروس می‌کند. البته، ‌تند خوانی محدودیت‌های خاص خود را دارد: در بسیاری از دروس ریاضی و علمی که موضوعات آن‌ها زنجیروار به هم مرتبط هستند، ‌کارآیی زیادی ندارد، اما به درد قسمت‌های توصیفی تر این دروس می‌خورد. در ضمن، وقتی به صورت تفننی مطالعه می‌کنید نیز ممکن است از "قرائت خود کاملاً راضی باشید. تندخوانی در درس باید بیش‌تر برای کوتاه مدت و به صورت هدفمند صورت گیرد تا به صورت مستمر.
1- از فهرست کتاب استفاده کنید تا برداشت سریعی از محتویات آن به دست آورید، به خصوص اگر اولین مرتبه ای است که از آن کتاب استفاده می‌کنید. فصول یا بخش‌هایی را که به نظر می‌رسد به موضوع درسی شما مرتبط تر باشند، یادداشت کنید.
2- بررسی کنید چه موقع تندخوانی می‌تواند مفید واقع شود. مثلاً وقتی هدف شما به دست آوردن یک ایده ی سریع از موضوع باشد، تند خوانی می‌تواند کمک کند. اما اگر به اطلاعات مشروح احتیاج داشته باشید، تند خوانی فقط می‌تواند به شما کمک کند تا قسمت‌های مهم کتاب را پیدا کنید.
3- آزمایش کنید که تند خوانی واقعاً در کتاب‌هایی که می‌خوانید مؤثر واقع می‌شود. بعضی از کتاب‌ها برای تندخوانی مناسب هستند (مثلاً وقتی سرفصل‌ها و زیر عنوان‌های بسیاری داشته باشند و یا وقتی که اولین جلمه ازهر پاراگراف، اطلاعات زیادی در مورد بقیه پاراگراف به شما می‌دهد).
4- تند خوانی را در مورد سرفصل‌ها و زیر عنوان‌ها، اولین و آخرین جمله‌های هر پاراگراف و کل پاراگراف اولین و آخرین بخش از هر فصل، اعمال کنید.
5- سعی کنید در تند خوانی، هر عادتی را که منجربه "ادای کلمه" می‌شود، ترک کنید. اکثر ما عادت داریم کلمات را با سرعت مکالمه دنبال کنیم، در حالی که مغز ما می‌تواند کلمات را خیلی سریع‌تر از مدتی که برای ادای آن‌ها نیاز داریم، درک کند. با این وجود، بسیاری از خوانندگان واقعاً هرگز از سرعتی که برای"به صوت خواندن" نیاز دارند، فراتر نمی‌روند.
6- تمرین کنید که به جای کلمات، خوشه‌هایی از کلمات را جذب کنید. در اکثر عبارات، فقط یک یا دو کلمه اساسی هستند و بقیه کلمات برای جفت وجورکردن معنی عبارت گنجانده شده‌اند.
7- پس از اینکه توانایی تند خوانی خود را افزایش دادید، قبل از پرداختن به مطالعه، یک دستور کار تهیه کنید. برای مثال، یک فهرست ازسؤالاتی را تهیه کنید که می‌خواهید پاسخ آن‌ها را بیابید. بعد، همان طوری که به تند خوانی می‌پردازید، ذهن شما به صورت خودکار سعی می‌کند اطلاعاتی را که به سؤالات آماه کرده شما پاسخ می‌دهند، جمع آوری کند.
8- وقتی با یک درس تا حدودی آشنایی دارید، قبل از شروع به تند خوانی، ‌چند دقیقه ای را صرف فهرست کردن نکات کلیدی آن درس کنید. این عمل موجب می‌شود هنگام تند خوانی، مطالبی را که از قبل می‌دانسته اید با سرعت بیش‌تری مرور کنید و دانش فعلی خود را به حداکثر برسانید. دلیلی ندارد وقت خود را صرف مطالبی کنید که از قبل می‌دانسته اید.
9- مرتب به عقب برگردید. مدام چند صفحه ای به عقب برگردید و نکات مهمی را که حین تند خوانی آموخته‌اید به خود یاد آوری کنید. در ضمن، هر مرتبه که به عقب بر می‌گردید، ‌ببینید آیا نکته مهم "جدیدی" را پیدا می‌کنید که در مرتبه اول از قلم افتاده باشد؟
10- همان طور که به عقب بر می‌گردید، مرتب به جلوتر هم نظر بیندارید. غالباً، دانستن این که چه مطالبی در پیش رو دارید، در معطوف کردن ذهن شما به سمت موضوع مورد مطالعه مفید است. مطالب صفحات بعدی می‌توانند این سرنخ را به شما بدهند که چرا مطالب درس به ترتیب فعلی نگاشته شده‌اند.
منبع: براون، سالی و همکاران، ( 1387)، مهارتهای مهم تعلیم و تعلم، سعید خاکسار، تهران، نشر موزون، چاپ دوم.