گل های سوزنی

راهنمای دوخت و خرید پته، سوزن دوزی معروف کرمان
تا کرمانی نباشید، قدر و ارزش واقعی پته را نخواهید دانست، هنری که هم ذوق و سلیقه می خواهد، هم دقت و حوصله تا دست آخر چیزی از آب دربیاید که هم تزئین خوش نقش خانه ها شود و هم مایه فخر و افتخار. به همین خاطر است که پته، گُل جهیزیه به عروس های کرمانی است و هر قدر تازه عروسی از این محصول دست دوز در جهیزیه اش بیشتر داشته باشد، مخصوصاً از انواع قدیمی اش، خانواده اش متمول تر، اصیل تر و خوش سلیقه تر است. پته های خوش نقش معمولاً از خانه مادربزرگ و مادر به خانه نوعروس می آیند تا خانه جدید را زیباتر کنند. به این ترتیب یک پته برای چندین نسل در یک خانواده دست به دست می چرخد و هر قدر هم که از عمرش می گذرد، ارزش اش بالاتر می رود. سابقه این پته های زیبا در شهر کرمان زیاد است اما بعضی، قدمت پته را در شهر کرمان تا دوره صفویه عقب می برند، اما قدیمی ترین پته های امروزی عمرشان تا قرن دوازدهم است؛ پته هایی ظریف و پرکار که به خاطر کیفیت پارچه و ریس هایی که در دوختشان به کار رفته همچنان سالم و زیبا هستند.

آداب پته داری

بیشتر بدانید

پته را در معرض نور مستقیم خورشید قرار ندهید تا رنگ طبیعی اش را حفظ کند. به هیچ وجه پته را با آب گرم نشویید و برای خشک کردنش هم از ماشین لباسشویی استفاده نکنید. پته کرمان همچون قالی کرمان است. هرچه عمرش بیشتر باشد، ارزشمندتر است. اگر پته ای قدیمی دارید حسابی مراقبش باشید.

از ریس و رنگ

چطور می سازند؟

برای دوخت پته، به 2 وسیله نیاز دارید؛ «عریض» پارچه ای ضخیم که طرح ها روی آن دوخته می شود و دیگری «ریس» با نخ های پشمی و کرکی رنگارنگ.
کرمانی ها به طراحی پته با کشیدن نقش روی پته «گرته زدن» می گویند. گرته زن ها اول طرح مورد نظرشان را روی کاغذ کالک می کشند و بعد آن را روی عریض می گذارند و با فاصله های یک اندازه روی پارچه سوزن می زنند. نقاط سوزنی شده را روی عریض یا گچ یا خاکه زغال یا قلم و خودکار که البته بستگی به رنگ عریض دارد، نشانه گذاری می کنند و آخر هم دوختن را شروع می کنند. به این مرحله «ساق دوزی» می گویند. سپس داخل نقش ها را با شیوه ی خاصی سوزن دوزی می کنند که به آن «آب دوزی» یا «متن دوزی» می گویند. مرحله ی آخر که یکی از مهم ترین مراحل است. «برگ دوزی» و «سایه زدن» با نخ اطراف گل ها و نقش هاست. برگ دوزی معمولاً در اطراف حاشیه و به شکل زیگزاگ انجام می شود که به آن «پتک دوزی» می گویند، پتک در لهجه کرمانی ها به معنی جوانه هم هست. بعد از آنکه دوخت پته تمام شد، آن را می شویند و اتو می زنند. قبل از شروع دوخت بر اساس این که می خواهند چه چیزی بدوزند، مثلاً رومیزی یا سجاده، عریض را می برند. البته این روزها فروشگاه هایی که مواد اولیه پته دوزی را می فروشند، عریض های بریده شده و حتی طراحی شده دارند و کار پته دوزان را راحت کرده اند.

اصیل های تیره

چه بخریم؟

پته یک تکه پارچه سوزن دوزی شده است. بنابراین هنرمندان پته دوز بسیاری چیزها را با پته زیباتر می کنند.
در شهر کرمان می توانید انواع زیرلیوانی، کوسن، جانماز، سجاده، انواع رومیزی، جلد قرآن و کتاب های متبرک، مفرش، پشتی، رومبلی، روتختی، روبالشی و بقچه پته دوزی شده را پیدا کنید و بخرید. چند سال است که رنگ های روشن به پته ها راه پیدا کرده اند، اما حواستان باشد که اگر به دنبال پته های اصیل هستید باید سراغ رنگ های تیره بروید که نه خیلی شلوغ باشند و نه اشکال هندسی در آنها به کار رفته باشد. معروف ترین نقوش پته، طرح پته ای یا درخت زندگی است که دوزندگان مختلف آن را به اسم هایی مثل میری، ترمه ای، جقه ای، بادامی، سربندی، افشاری و کردستانی می شناسند. اما غیر از پته های درخت زندگی، طرح هایی مثل پیچک ترنج، سروچه، لچک ترنجی، شاخ گوزنی، بته ترمه، بته قلمکار، قهر و آشتی و نقوش حیوانی و مخصوصاً پرندگان هم اصیل محسوب می شوند.

شهری پر از پته

از کجا بخریم؟

در شهر کرمان و مخصوصاً بازار سنتی اش می توان بهترین پته های ایرانی را پیدا کرد. پته ها قیمتشان بر اساس قدمت، نقش و رنگ و همین طور هنرمندی که آنها را سوزن زده، تغییر می کنند.
بازار بزرگ و میدان گنجعلی خان کرمان محل مناسبی برای خرید این سوغات گرانبهاست، اما علاوه بر دکان های بازار در سراسر شهر کرمان فروشگاه هایی هست که می توانید از آنها پته بخرید.
منبع مقاله: ماهنامه ایرانشناسی سرزمین من آبان ماه 1391