شایع‌ترین کم‌خونی‌های ایران

کم‌خونی، اختلال خونی شایعی است که در آن تعداد گلبول‏های قرمز سالم که وظیفه حمل اکسیژن به بافت‏های بدن را بر عهده دارند کاهش می‌یابد. این بیماری انواع گوناگونی با علت‌های خاص دارد.
به دلیل ابتلا به کم‎خونی، میزان هموگلوبین خون که وظیفه آن در گلبول‏های قرمز، اکسیژن‏رسانی به سلول‏های بدن است کاهش می‌یابد. با کاهش میزان هموگلوبین خون، اکسیژن‎رسانی به اعضای بدن کم و علایم کم‎خونی در فرد نمایان می‏شود. بیش از 30 نوع ‏ کم‎خونی وجود دارد که در «درمانگاه» این هفته به 3 نوع کم‌خونی شایع در کشور اشاره می‌کنیم.

کم‎خونی فقر آهن

شایع‌ترین علت کم‌خونی، کمبود آهن بدن یا همان کم‌خونی فقر آهن است. مهم‌ترین علت این نوع کم‌خونی از دست دادن خون از بدن است. کم‌خونی فقر آهن در زنان قبل از سن یائسگی، نسبتا شایع است زیرا به دلیل عادت ماهیانه (به‌طور طبیعی و فیزیولوژیک)، مقداری خون از دست می‏دهند. احساس خستگی، تپش قلب، رنگ‌پریدگی چهره، تحریک‌پذیری، واکنش سریع در بروز خشم و عصبانیت، به نفس‎نفس افتادن هنگام بالارفتن از پله، گرفتگی عضلات پا در اثر فعالیت نه چندان شدید و احساس سردرد و تنگی‌نفس از علایم بالینی کم‌خونی هستند. معمولا با تجویز روزانه 1 تا 3 عدد قرص آهن به مدت حداقل 6 ماه این مشکل برطرف می‏شود. اگر خانمی بعد از دوران یائسگی دچار کم‌خونی ناشی از فقر آهن باشد، حتما باید علت آن بررسی شود. در این موارد باید منشأ خونریزی احتمالی در بدن یافت شود. شایع‌ترین محل خونریزی دستگاه گوارش است بنابراین بسیاری از اوقات آندوسکوپی فوقانی و تحتانی برای بررسی علت‌های مهم خونریزی از دستگاه گوارش در این افراد لازم است. در آقایان نیز به محض تشخیص کم‌خونی فقر آهن باید بررسی‌های لازم برای کشف علت انجام شود.

کم‌خونی مگالوبلاستیک

کم‎خونی موسوم به مگالوبلاستیک به علت فقر اسیدفولیک یا ویتامینB12 است. اسیدفولیک با آنکه از روی نامش نمی‌توان حدس زد، یکی از ویتامین‌های لازم برای بدن است. کمبود هریک از این 2 ویتامین می‌تواند فرد را به کم‌خونی مگالوبلاستیک مبتلا کند. این بیماران نیز علایمی شبیه مبتلایان به کم‌خونی فقر آهن دارند. زمانی که کمبود ویتامین B12 یا اسیدفولیک شدید باشد، علاوه بر تظاهرات خونی، عملکرد سیستم مغز و اعصاب نیز تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. در موارد بسیار پیشرفته فرد ممکن است با اختلال تعادل و فراموشی و با علایمی شبیه به آلزایمر مراجعه کند. معمولا با مصرف اسیدفولیک و ویتامین B12، کم‌خونی مگالوبلاستیک درمان می‌شود اما در مواردی که بیماری دیر تشخیص داده شود، ممکن است عوارض عصبی با درمان به‌طور کامل بهبود نیابند.
ویتامین B12 در غذاهای حیوانی یافت می‏شود. اگر فردی از تغذیه سالمی برخوردار باشد، حتی اگر به مقدار اندکی از منابع خوراکی حیوانی استفاده کند، نباید نگران کمبود ویتامین B12 باشد. در کبد به اندازه بیش از 5 سال ویتامین B12 ذخیره شده است. کسانی که فقط گیاهخوار هستند و به هیچ‌وجه گوشت یا فراورده‌های گوشتی مصرف نمی‌کنند، بعد از گذشت 10-5 سال دچار این بیماری خواهند شد. مصرف برخی داروها و ابتلا به برخی از بیماری‌های روده‌ای مزمن نیز از علل کمبود ویتامین B12 هستند.
کمبود اسیدفولیک شایع‌تر از کمبود ویتامین B12 است. گرچه انواع میوه و سبزی‌ها حاوی مقدار فراوانی اسیدفولیک هستند اما در برخی حالت خاص به‌رغم مصرف میوه و سبزی‌ کافی به صلاحدید پزشک ممکن است نیاز باشد که فرد از قرص اسیدفولیک استفاده کند. با توجه به احتمال خطرهای کمبود اسیدفولیک مادران باردار برای جنین، مصرف اسیدفولیک در این دوران ضروری است. مصرف الکل و داروهای ضدتشنج و ضدروماتیسم با افزایش خطر کمبود اسیدفولیک همراه هستند. اگر این گروه داروها برای شما تجویز شده‌اند با پزشک خود درباره نیاز به مصرف قرص اسیدفولیک همزمان مشورت کنید.

تالاسمی

تالاسمی، بیماری خونی شایع دیگری در ایران است که از طریق وراثت انتقال می‌یابد. هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز این بیماران دچار اشکال ساختاری است به‌طوری که داخل گلبول‌های قرمز تغییرشکل می‌دهد و آنها را تخریب می‌کند. بیماری تالاسمی طیف گسترده‌ای از تظاهرات بالینی را در برمی‌گیرد. در فرم شدید آن که تالاسمی «ماژور» نامیده می‌شود، بیمار دچار کم‌خونی شدید و پیشرونده است و ناچار است ماهی یکی، دو بار خون تزریق کند. تخریب گلبول‌های قرمز در بدن و تزریق مکرر خون به آنها عوارض متعددی را در آنها ایجاد می‌کند. برخی افراد تنها ناقل تالاسمی هستند و اصطلاحا به تالاسمی «مینور» مبتلا هستند. این افراد غالبا بی‌علامتند و گاه فقط به‌طور اتفاقی از وضعیت خود آگاه می‌شوند که نیازی به مصرف دارو یا درمان بیماری هم ندارند.
تنها اهمیت بالینی تالاسمی مینور آن است که اگر زن و مردی که هردو ناقل تالاسمی هستند با هم ازدواج کنند، احتمال به دنیا آمدن کودک مبتلا به تالاسمی ماژور از آنها وجود خواهد داشت. ژن بیماری تالاسمی در ساکنان حاشیه جنوبی کشور و نیز سواحل دریای خزر شیوع قابل ملاحظه‌ای دارد. به همین دلیل در کشور ما، تمام زوج‌های جوان پیش از ازدواج باید آزمایش خون دهند تا معلوم شود ناقل تالاسمی هستند یا نه.

مراحل اهدای خون

دکتر مجید مسلمی، معاون اداره‌کل انتقال خون استان تهران

در کشور ما اهدای خون صددرصد داوطلبانه صورت می‌پذیرد و داوطلبان اهدای خون در بدو ورود به مراکز اهدای خون پذیرش می‌شوند که در این مرحله همراه داشتن کارت شناسایی عکس‌دار معتبر الزامی است. سپس از تمام داوطلبان آزمایش هموگلوبین به عمل می‌آید. آزمایش هموگلوبین این اطمینان‌خاطر را ایجاد می‌کند که مراکز اهدای خون برای حفظ سلامتی داوطلبان، از اهدای خون افراد دچار کم‌خونی یا افرادی که در معرض آن قرار دارند جلوگیری به عمل می‌آورند. در مرحله بعدی مشاوره و معاینه پزشکی از داوطلبان صورت می‌پذیرد. در این مرحله پزشکان کار آزموده بعد از معاینه های پزشکی لازم مانند اندازه‌گیری فشارخون، بررسی نبض و درجه حرارت بدن و وزن افراد، در مورد سابقه پزشکی داوطلبان سوال‌هایی را مطرح می‌کنند که این سوال‌ها به‌خصوص در مورد سلامت اهداکنندگان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. سپس پزشک مشاوره‌کننده در راستای سلامت خون‌های اهدایی در ارتباط با رفتارهای پرخطر از جمله سابقه اعتیاد (به‌خصوص اعتیاد تزریقی) و رفتارهای پرخطر جنسی و همچنین سابقه مصرف داروها، مسافرت به بعضی مناطق (مناطق مالاریاخیز) و مسایل دیگر سوالات متعددی را مطرح می‌کند. قابل ذکر است که با توجه به وجود دوره پنجره در بیماری‌های ویروسی، مشاوره پزشکی از ارکان اصلی سلامت خون‌های اهدایی است. (از ورود ویروس به بدن تا زمانی که این ویروس‌ها توسط آزمایش های قابل شناسایی هستند، مدتی طول می‌کشد که اصطلاحا به آن دوره پنجره می‌گویند.) در مرحله بعد، اهداکنندگانی که توسط پزشک تایید شده‌اند به سمت سالن اهدای خون راهنمایی می‌شوند و مطابق با آخرین استانداردهای موجود از آنها خون دریافت می‌شود و بعد از پذیرایی مرکز اهدای خون را ترک می‌کنند. سپس خون‌های اهدایی توسط یک روند اتوماتیک تحت دقیق‌ترین آزمایشات موردنظر قرار می‌گیرند و در بخش جداسازی فرآورده‌ها به فرآورده‌های مورد نیاز جداسازی می‌شوند.
فراورده‌های معمول جداسازی شده شامل گلبول‌های قرمز فشرده شده، پلاکت و پلاسما هستند. سپس خون‌های اهدایی در واحد پخش خون طبق درخواست بیمارستان‌ها و ارزیابی این درخواست‌ها توزیع می‌شوند. قابل ذکر است که خانم‌ها حداکثر 3 بار و آقایان حداکثر 4 بار در سال می‌توانند خون اهدا کنند. در پایان اعلام می‌دارم با همت مردم ایران و تلاش روزافزون پرسنل متعهد این سازمان، در حال حاضر سازمان انتقال خون دارای رتبه اول در منطقه مدیترانه شرقی و همچنین جزو 5 کشور اول آسیا در رابطه با امور انتقال خون است و در بسیاری از شاخص‌های موجود با کشورهای پیشرفته دنیا برابری می‌کنیم.
منبع: هفته نامه سلامت