نویسنده:دکتر محمد نیلفروش‌زاده، متخصص پوست و مو




 

علل و راه حل خارش

خارش یک حس ناخوشایند است که فرد را متمایل به خاراندن بدن می‌کند. این حس یکی از شایع‌‌ترین شکایات پوستی است و گاهی آن قدر شدید می ‌شود که خواب و آرامش را از فرد می‌گیرد و بیمار با خاراندن‌های مکرر، بدنش را زخم می‌کند. برخی از مبتلایان برای رفع این مشکل به سدر، گل سرشور و از این قبیل مواد روی می‌آورند. دلایل متعددی برای خارش پوست وجود دارد که برخی از آنها مربوط به بیماری‌‌های پوستی و برخی مربوط به بیمار‌ی‌های عمومی است. شاید تا به حال به مشکل خارش مبتلا نشده باشید اما قطعا این دانستنی‌ها روزی به کارتان می‌آید.
وقتی کسی با علامت خارش به پزشک مراجعه می‌کند، باید بعد از معاینه، آزمایش کامل برای او درخواست شود. در ذهن پزشک متخصص علل فراوانی برای ایجاد این مشکل وجود دارد و برای رد بیماری‌هایی ‌مثل هپاتیت C، بیماری‌های انسدادی کبد، نارسایی کلیه، کم‌کاری یا پرکاری تیرویید، کم‌خونی فقرآهن، پرخونی، برخی سرطان‌های خون مثل لوسمی و لنفوم (به‌خصوص لنفوم هوچکین)، میلوما، سرطان‌های داخلی، انگل‌های روده‌ای، ام‌‌اس، ایدز و برخی بیماری‌های اعصاب و روان ، پزشک باید همه جوانب را بسنجد. شما با دادن شرح‌حال کامل از خود می‌توانید به او در تشخیص بهتر کمک کنید. مثلا دیابت نیز به عنوان یکی از علل داخلی خارش مطرح می‌‌شود اما اغلب افراد مبتلا به دیابت خارش ندارند.

نامگذاری بیماری‌های خارش‌آور

خارش عمومی‌ براساس نوع بیماری‌ای که ایجاد می‌کند، طبقه‌بندی می‌شود؛ خارش کلیوی، خارش صفراوی، خارش ناشی از بیماری‌های خونی، خارش بیماری‌های غدد درون‌ریز، خارش در ارتباط با بدخیمی‌ها و خارش بدون علت عمومی.
خارش ناشی از بیماری‌های کلیوی: معمولا به دلیل نارسایی مزمن کلیه اتفاق می‌افتد. در این بیماری افزایش سطوح یون‌هایی مثل کلسیم، منیزیم و فسفات نقش موثری در بروز خارش دارد.
خارش ناشی از بیماری‌های صفراوی: کاهش جریان صفرا باعث بروز خارش می‌شود. تئوری اصلی در مورد علت بروز خارش، رسوب نمک صفراوی است ولی امروز این تئوری مورد قبول نیست و علل اصلی بروز خارش را نمک صفراوی هیستامین و اپیوییدهای سرم می‌دانند.

خارش با منشأ مشکلات خونی:

آهن یک عامل حیاتی در بسیاری از واکنش‌های آنزیمی‌ است. اگر چه نقش کمبود آن به‌عنوان دلیل خارش ثابت نشده است ولی می‌تواند در بسیاری از مسیرهای متابولیک دخالت کند.

خارش با منشأ غدد درون‌ریز:

بیماری‌های غدد درون‌ریز که می‌توانند باعث بروز خارش شوند عبارتند از:
1) هیپرتیروییدیسم یا پرکاری تیرویید (افزایش هورمون‌های تیرویید باعث فعال شدن کینین‌ها و به دنبال آن خارش می‌شود).
2) هیپوتیروییدیسم یا کم‌کاری تیرویید (خشکی پوست باعث خارش می‌شود).
3) دیابت که علت خارش در آن ثابت نشده است ولی غیرطبیعی بودن متابولیک، اختلالات اتونوم و نوروپاتی(درگیری اعصاب) می‌توانند از دلایل خارش باشند.
خارش در انواع بدخیمی‌ها: به دلیل آزاد شدن توکسین‌ها و سیستم ایمنی ایجاد می‌شود. در بیماران مبتلا به بیماری هوچکین و نشانگان کارسینویید خارش ممکن است بسیار شدید باشد.
از دیگر بیماری‌های داخلی که باعث خارش می‌شود، نوعی پرخونی به نام «پلی ‌سیتمی‌ورا» است که بیش از یک‌سوم افراد مبتلا به آن از خارش رنج می‌برند. خارش این افراد بیشتر با تغییر حرارت و به‌خصوص دقایقی بعد از استحمام آغاز می‌شود. علت این خارش مشخص نیست و آسپیرین باعث تخفیف فوری خارش می‌شود.
بیماری‌های پوستی متعددی هم وجود دارند که خارش جزو شکایات اصلی مبتلایانش است، مثلا اگزمای سرشتی، گال و درماتیت هرپسی ‌فرم.

عوامل تشدید خارش

بیشتر خارش‌ها با گرما، استرس، اضطراب و ترس تشدید می‌شوند.
بیشتر خارش‌ها شب‌‌هنگام، زمانی که فرد از کار و فعالیت روزانه فارغ می‌‌شود، شدت می‌یابند.
کانال گوش خارجی، سوراخ بینی و ناحیه اطراف مقعد و ناحیه تناسلی، نواحی مستعد خارش هستند. خارش می‌‌تواند ریشه عصبی داشته باشد. برخی خارش‌ها در حیطه بیماری‌های پوست‌و‌مو با مسایل روحی و روانی مرتبط هستند و به همین علت به آنها درماتیت‌های‌عصبی (نورودرماتیت) می‌‌گویند.
در این بیماری‌ها فرد تمایل شدیدی به خاراندن برخی نواحی در دسترس پوست دارد و از خاراندن لذت می‌‌برد. با سیکل معیوب خارش و خاراندن، پوست شبیه پسوریازیس می‌شود. در درمان این افراد باید حتما به مسایل روحی توجه شود و درمان موضعی به تنهایی جواب نمی‌دهد.
در برخی موارد مثل کهیر، علت اصلی خارش ماده هیستامین است. کهیر به دلیل مصرف یک دارو یا غذای خاص یا به دلیل برخی عفونت‌ها ایجاد می‌شود. البته علل متعدد دیگری هم برای بروز آن وجود دارد، مثلا ممکن است نور آفتاب، تماس با آب، تماس با سرما یا ارتعاش باعث کهیر زدن شود.

درمان خارش‌

قدم اول درمان، تشخیص علت خارش است و بدون این امر، درمان بسیار مشکل خواهد بود اما برخی اقدامات می‌توانند به تخفیف خارش کمک کنند، مثلا خنک نگه‌داشتن محیط و پرهیز از حمام‌داغ و لباس‌ پشمی.
خشکی پوست هم یکی از علل مهم خارش است، بنابراین در بیمارانی که از خشکی پوست رنج می‌‌برند، چرب و مرطوب نگه‌داشتن پوست برای تخفیف خارش اهمیت بسیاری دارد. در افراد مسن، خشکی یک علت مهم و شایع خارش پوست است که باید برای پیشگیری از آن، از شوینده‌های مناسب و کرم‌ مرطوب‌کننده استفاده کنند و استحمام‌های مکرر که باعث خشکی پوست می‌‌شوند، نداشته باشند.
برخی داروهای موضعی مانند بی‌حس‌کننده‌های موضعی (کرم لیدوکایین، ژل نیزوکایین)، برخی آنتی‌هیستامین‌های موضعی (مثل کرم داکسپین) و محلول‌های موضعی حاوی کامفور یا مفتول و کورتون موضعی در برخی موارد که علت خارش، التهاب است (مثل اگزماها) می‌‌توانند باعث کاهش‌خارش‌های موضعی شوند. باید توجه داشت که تمام داروهای موضعی گاهی خود آلرژی و حساسیت ایجاد می‌کنند و باعث تشدید خارش می‌شوند، بنابراین مصرف این داروها باید زیر نظر پزشک و ترجیحا با تجویز متخصص پوست باشد تا از مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
منبع : هفته نامه سلامت