اقتصاد مقاومتی در برابر تحریم اقتصادی

اعمال تحریم های یک جانبه و محدودیت های مالی و تجاری، همواره یکی از ابزارهای غیرقانونی نظام سلطه برای وارد آوردن فشار به نظام جمهوری اسلامی ایران در طول سی ودو سال گذشته بوده و مرتباً بر حجم این تحریم ها افزوده است. این وضعیت با اجرای تحریم خرید نفت، بانک مرکزی، کشتیرانی، بیمه و... از سوی نظام سلطه به اوج خود رسیده است. در مقابل اتخاذ چنین رویکردی از سوی غرب، مقام معظم رهبری بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و آن را یک روش مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور عنوان کردند. پیش از ورود به بحث، لازم است این نکته تبیین شود که معنای اقتصاد مقاومتی این گونه نیست که مردم کشور ما مثل کشورهای بحران زده غرب تن به ریاضت اقتصادی دهند و عرصه زندگی برای آنها سخت شود. بلکه اقتصاد مقاومتی این امکان را فراهم می کند تا سبک زندگی مردم به سمت حرکت جهادگونه و ایستادگی در برابر نقشه های دشمن هدایت شود و مردم از سبک زندگی مبتنی بر فرهنگ غرب پرهیز کنند و روش زندگی خود را بر اساس الگوی اسلامی- ایرانی تنظیم کنند. در اقتصاد مقاومتی، مدیریت ارز، مقابله با قاچاق کالا، افزایش ثروت ملی، توجه جدی به علوم دانش بنیان، مقابله با فرهنگ اسراف در مصرف، راه های گریز از تحریم ها و ... که خود آنها کاهش آسیب پذیری کشور در تحریم ها را موجب می شود بحث می شود. درباره اقتصاد مقاومتی ابتدا باید درک صحیح از اقتصاد ملی و همچنین فضای اقتصاد جهانی و متعاقباً فشار مضاعفی که نظام سلطه نسبت به ایران داشته است به دست آوریم. به عبارتی؛ نظام سلطه بعد از ناامیدی که در فضای تخاصم با محوریت نظامی روبه رو شد، در حوزه اقتصاد به طمع افتاد. در همین راستا، اقداماتی را یکی پس از دیگری برای تحت تأثیر قرار دادن محیط اقتصادی با هدف هایی که منجر به تضعیف نظام و فشار روی آحاد مردم شود، در دستور کار قرار داده است تا با این روش، جورچین خود را کامل کند. بعد از این توضیح مختصر خوب است در بدو ورود، اقتصاد مقاومتی تعریف شود. برخی از صاحب نظران اقتصادی، در تعریف اقتصاد مقاومتی بیان کرده اند اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزه های فشار و متعاقباً، تلاش برای کنترل و بی اثر کردن آن و در شرایط آرمانی، تبدیل چنین فشارها به فرصت؛ که نتیجه اقتصاد مقاومتی است، سبب کاهش وابستگی ها و تأکید روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای خوداتکایی است. برای عملیاتی کردن الگوی اقتصاد مقاومتی، چند کار در روزهای گذشته توسط دولت محترم صورت گرفته که علاوه بر تداوم این گونه اقدامات، در کنار آنها یک سری اقدامات دیگر نیز ضروری است که به جد باید در دستور کار قرار گیرد که به اهم آنها اشاره می شود.

هدفمند شدن ارز مسافرتی

یکی از اقدامات بجا و منطقی بانک مرکزی، تغییرات جدید در مقررات ارزی است که بسیار بر روند عملیاتی شدن اقتصاد مقاومتی تأثیر دارد. بانک مرکزی در ابلاغیه ای، شرایط فروش ارز مسافری به جز شهرهای زیارتی [در عراق و عربستان] به میزان 200 دلار با تأیید سازمان حج و زیارت، بقیه را حذف کرده است. سالیانه چند میلیارد دلار ارز مسافرتی از کشور خارج می شد در حالی که هیچ توجیه اقتصادی برای آن وجود نداشت. «محمود بهمنی» رئیس کل بانک مرکزی در گفت وگو با خبرگزاری فارس درباره منفعت این اقدام بیان کرد: «حجم ارز مسافرتی مورد نیاز کشور در سال حدود 5/6 تا 7 میلیارد دلار است که از این میزان، بالغ بر 70 درصد به مسافران غیر از عتبات عالیات و حج اختصاص پیدا می کرد که با حذف این دسته از مسافران از دایره دریافت کنندگان ارز دولتی، مصرف ارز مسافرتی به حدود یک میلیاردونیم تا دو میلیارد دلار کاهش خواهد یافت که در کل، پنج میلیارد دلار در مصارف ارزی صرفه جویی می شود.» این آمار در صورتی بهتر درک می شود که بدانیم اخیراً واحد اطلاعات اکونومیست برآورد کرده است به دلیل فشار تحریم ها و محدودیت مالی و تجاری بر ضد اقتصاد ایران، جمهوری اسلامی در مدت زمان یک سال 14 میلیارد و 200 میلیون دلار با کاهش صادرات مواجه می شود. در این صورت، یک سوم کمبود منابع ارزی پیش بینی شده با یک تصمیم کارشناسی و منطقی جبران می شود.

واگذاری ارز مرجع به کالاهای اولویت دار

یکی دیگر از اقدامات صورت گرفته برای تحقق اقتصاد مقاومتی، اولویت گذاری کالا ها به 10 گروه و تخصیص ارز با نرخ مرجع 12260 ریال به برخی از اولویت های اساسی است. دولت چند ماه پیش اعلام کرد مبلغ 24 میلیارد دلار برای واردات کالاها تخصیص داده است. در این بخش، کالاها به 10 گروه تقسیم شدند که کالاهای اساسی کشور که به نوعی با زندگی روزانه مردم مرتبط است در جایگاه اول و دوم قرار گرفتند. مسئولان به صراحت به سیستم بانکی اعلام کردند که در مرحله اول تأمین ارز مرجع، ارجحیت با جایگاه های اول و دوم است و چنانچه بانک ها بتوانند مشکل نقل و انتقالات ارزی را حل وفصل کنند، اولویت های بعدی نیز می توانند ارز 1226 تومانی دریافت کنند. مرتبه اول شامل کالاهای اساسی نظیر؛ گوشت قرمز، گوشت مرغ، گوسفند زنده، جو، ذرت، دانه سویا، کنجاله، روغن خام، شکر خام و شیرخشک صنعتی؛ و مرتبه دوم نیز شامل کالاهایی نظیر؛ داروهای ساخته شده، مواد اولیه دارو و تجهیزات پزشکی که در داخل کشور تولید نمی شود، است. اولویت های بعدی هم در صورت تأمین منابع و حل نقل و انتقال پول، اگر ارز با نرخ مرجع باشد خوب است.

توجه جدی به شرکت های دانش بنیان

شرکت ها و موسسات دانش بنیان شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی هستند که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط تشکیل شده اند. منظور از تولید ثروت از دانش در شرکت های دانش بنیان این است که این شرکت ها بتوانند با تولید محصولات علمی، ارزش افزوده آنها را هم افزایش دهند تا در دنیای رقابتی، از استانداردهای لازم برخوردار باشند و مطلوبیت خود را برای مشتریان حفظ کنند. امروزه دانش مهم ترین دارایی یک کشور است و سرمایه های فکری ابزار اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می شوند. بر این اساس، حمایت های ویژه ای نظیر معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی، تأمین تمام یا بخشی از هزینه تولید، عرضه یا به کارگیری نوآوری و فناوری با اعطای وام کم بهره یا بدون بهره و ... از این شرکت ها صورت گیرد. از منظر مقام معظم رهبری، یکی از بهترین مظاهر و موثر ترین مولفه های اقتصاد مقاومتی، شرکت های دانش بنیانند که می توانند اقتصاد مقاومتی را پایدار تر کنند. رهبر معظم انقلاب اسلامی، رشد اقتصادی حقیقی را در گرو تولید ثروت از طریق دانش و علم می دانند و می فرمایند: «اگر شرکت های دانش بنیان جدی گرفته شوند و از توسعه کمی و کیفی آنها حمایت شود، به واسطه ثروت آفرینی از طریق علم، اقتصاد کشور به شکوفایی حقیقی خواهد رسید.» در حال حاضر بیش از سه هزار شرکت دانش بنیان در پارک های علمی و فناوری کشور فعالیت دارند و با توجه به قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان، تعداد آنها تا پایان برنامه پنجم توسعه به 20 هزار شرکت افزایش می یابد.

جلوگیری از خام فروشی نفت

تحریم نفت فرصت مناسبی است تا به جای خام فروشی آن، با تبدیل نفت به می کند که کشور قادر باشد با اختیار خودش اعلام کند که من مصلحت می دانم امروز تولیدم را فلان قدر کم کنم؛... امروز می خواهم صادرات نفتم را این قدر کم کنم و نفت را در کارهای غیرسوخت مصرف کنم. سوخت، بدترین استفاده از نفت است و دنیا الی ماشاء الله استفاده های بهتر از سوخت نفت را کشف می کند و پیش می رود. آن روز ما می توانیم خوشحال باشیم و به نفت خشنود باشیم.» حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی) تولید است که دولت با طیب خاطر می تواند روی درآمدهای آن حساب باز کند. اگرچه در طرح تحول اقتصادی، یکی از هفت نظام، اصلاح مالیات بود و قدم های خوبی هم برداشته شد و در سال گذشته 1392 درصد بودجه مالیاتی(28 هزار میلیارد تومان) تحقق پیدا کرد، اما هنوز فاصله درآمد مالیاتی ما با میانگین جهانی و بسیاری از کشورها فاصله زیادی دارد. اما در این بین، موضوع فرار مالیاتی، اهمیت خاصی دارد که باید برای آن تدابیر ویژه ای صورت بگیرد، چون برخی برآوردها نشان می دهد میزان فرار مالیاتی حداقل دو برابر درآمد مالیاتی بالقوه فعلی است!

مدیریت واردات

یکی دیگر از راهکارهای موفق و کم دردسر، مدیریت بر واردات است که می توان از آن برای تحقق اقتصاد مقاومتی سود جست. البته در اینجا یک تفکیکی باید صورت بگیرد، کالاهای غیرضروری و حتی مضر که هم در برخی موارد موجب ضربه به تولید داخلی است و هم توان ارزی کشور را پایین می آورد مثل؛ واردات 70 میلیون دلاری اسباب بازی در سال گذشته یا 150 میلیون دلاری لوازم آرایشی یا رقم بالایی که هر ساله برای سیگار، ماشین های لوکس، برخی پرندگان و حیوانات و... که علاوه بر خروج ارز از کشور، اکثر این گونه ارزها، به جیب کسانی سرریز می شود که تحریم ها را علیه کشور ما تدارک می بینند. توجه به توصیه مقام معظم رهبری در این باره می تواند ملاک عمل متولیان این بخش قرار گیرد. معظم له می فرمایند: «من نسبت به مسئله مدیریت واردات به دولتی ها سفارش کردم؛ الآن هم تأکید می کنم. من نمی گویم واردات متوقف بشود؛ چون یک جاهایی لازم است که واردات انجام بگیرد؛ اما واردات باید مدیریت بشود. یک جایی واردات مطلقاً نباید بشود؛ یک جاهایی باید انجام بگیرد. با مدیریت، واردات انجام بگیرد.»( 27/5/89(

تداوم هدفمندی یارانه ها

استمرار هدفمندی یارانه ها هم به جهت مقابله با فرهنگ اسراف در مصرف - از جمله کاهش مصرف سوخت- علاوه بر آنکه می تواند به اقتصاد کشور کمک کند، آسیب پذیری کشور را نیز در تحریم ها کاهش می دهد. علاوه بر آن، به جهت مقابله با قاچاق سوخت و هم از جهت تشویق بنگاه های تولیدی به استفاده از فناوری هایی با مصرف بهینه انرژی برای رقابت پذیری با محصولات خارجی ضرورت دارد، هدفمندی یارانه ها تداوم یابد. البته حمایت از طریق یارانه، به ویژه در بخش های حساس تولیدی مثل کشاورزی یا کالاهای استراتژیک برای عبور از این مرحله گذار خوب است، اما بازگشت به دوره پیش از آن، به هیچ وجه به صلاح اقتصاد کشور نیست که برخی ها توصیه می کنند.
آنچه بیان شد بخشی از راهکارها بود که با عملیاتی شدن آنها با یک حساب سرانگشتی می توان قاطعانه گفت عبور از این مرحله، بسیار آسان تر آن چیزی است که دشمن به قول خودش برای فلج کردن اقتصاد ایران تدارک دیده است. از سوی دیگر، نظام جمهوری اسلامی ایران با پشتوانه حمایت ملت ایران در طول سه دهه گذشته ثابت کرده است که ضمن احترام به همه مقررات بین المللی به هیچ وجه از حقوق قانونی و بین المللی خود نخواهد گذشت و زیر بار سیاست های سلطه جویانه قدرت های بزرگ نخواهد رفت. ملت بزرگ ایران بار ها ثابت کرده است که با اتکا به ذات اقدس الهی و بهره گیری از توانمندی های ملی، تحریم ها و فشارهای اقتصادی را به یک فرصت تبدیل می کند، کاری که در سه دهه گذشته بار ها آن را ثابت کرده است و این بار نیز با الگوی اقتصاد مقاومتی به سرانجام خوشی خواهد رساند .ان شاء الله
منبع: تحلیل پرس