نمونه هایی از جنگ روانی دشمن

بعد از آنکه انقلاب اسلامی، بسیاری از منافع بیگانگان به خصوص آمریکا در ایران را در معرض نابودی قرار داد، عزم آنان را در مبارزه و دشمنی با ملت مسلمان ایران و دستاوردهای نظام اسلامی، دو چندان نمود و از طرفی وقتی امریکا از سیاست های جنگی و کودتای نظامی علیه ایران از قبیل کودتای 28 مرداد، قبل از پیروزی کودتای نوژه و حمله طبس بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مأیوس و ناکام ماند، به شیوه های جدید و کارآمدتری چون تبلیغات و جنگ روانی متوسل گردید.
جهت روشن شدن استراتژی جنگ روانی آمریکا و عوامل غرب در ایران، ناگزیر به بیانِ موردیِ برخی از واقعیت های تاریخی و توطئه های پیدا و پنهان آمریکا اشاره می گردد. (1)
1- دخالت مستقیم امریکا در کودتای 28 مرداد
2- تصویب قانون کاپیتولاسیون و تحقیر ملت ایران
3- موضع گیری صریح و آشکار در مقابل انقلاب اسلامی و رای 2/98 درصد از مردم ایران
4- حمایت مستقیم آمریکا از عراق در جریان جنگ تحمیلی
5- طراحی کودتای نوژه و حمله طبس
6- تحریک عراق به تجاوز به خاک ایران
7- به کارگیری خط مشی مهار علیه ایران
8- تقویت و تربیت گروه های تروریستی در طول سال های 60 تا 64
9- حمایت مستقیم سازمان C.I.A از جریان های تجزیه طلب و از تحرکات تفرقه انگیز قومی و مذهبی علیه ایران
10- ارائه کمک های مالی، تسلیحاتی، اطلاعاتی و مستشاری به عراق در جریان جنگ تحمیلی
11- سرنگون کردن هواپیماهای مسافربری ایران بر فراز خلیج فارس در اوج جنگ تحمیلی
12- مقابله با دستیابی ایران به تکنولوژی پیشرفته و فناوری صنعتی
13- اعمال تحریم های اقتصادی برای تضعیف توان ملی ایران
14- مخالفت با دستیابی ایران به نیروگاه هسته ای صلح آمیز و تکنولوژی فضایی
15- منتسب کردن هر انفجاری در جهان به ایران و تبلیغات وسیع در مورد آن
16- راه اندازی ایستگاه رادیویی به زبان فارسی علیه ایران و صرف بودجه های کلان در راه اداره و ادامه آن
17- تلاش وسیع برای تخریب روابط ایران و همسایگان
18- برنامه ریزی وسیع برای تخریب چهره جمهوری اسلامی و ناکارآمد جلوه دادن نظام (2)
19- ترویج سکولاریزم و مبانی لیبرال دموکراسی غربی در مراکز فرهنگی و بین روشنفکران (3)
20-سوء استفاده از آزادی های فرهنگی برای ایجاد استبداد و سلطه گری و تهاجم فرهنگی (4)
علاوه بر این، تهمت و افترا به مسؤولین نظام، تضعیف روحیه ی ملت، شایعه پراکنی و تضعیف نهادهای مقدس نظام اسلامی و... نمونه ای از جنگ های روانی بعد از انقلاب در ایران می باشد. در مورد تهمت به رهبران مبارز و مسؤولین نظام ، امام راحل(رحمة الله) می فرماید: «ایادی پنهان و آشکار آمریکا به شایعات و تهمت ها متوسل شدند و به افرادی که هدایت مبارزه را به عهده داشتند نسبت های تارکِ الصّلوه و کمونیست و عامل انگلیسی می دادند...». (5)
در بعد تضعیف روحیه نیز می فرماید: «این ها روحیه ی ملت ما را تضعیف می کنند. باید ملت ما، با کمال قدرت پیش بروند واز این توطئه ها اصلاً نترسند.» (6)

1- شایعه سازی

«شایعه» در اصل، انتقال دهان به دهان حکایت ها و اخبار غیرموثّق است. این حکایت ها، ابتدایی ترین نوع اخبار است و به همان اندازه که ابتدایی است، ناقص و غیر دقیق نیز هست. (7)
در تعریف دیگر، شایعه پدیده ای است مخرب و خطرناک که معمولاً از یک خبر ناشی شده و یا بر پایه یک جنجال و هیاهوی بی اساس به وجود می آید و در افکار عمومی جای می گیرد. (8)
خداوند در قرآن کریم، شایعه سازی و پخش شایعات را به عنوان یکی از اعمال نادرست و صفات ناپسند منافقین یا افراد ضعیف الایمان بیان کرده، می فرماید: «واذا جاءهم امر من الامن او الخوف اذاعوا به ولو ردوه الی الرسول و الی اولی الامر منهم لعلمه الذین یستنبطونه منهم ...» (9)؛ و هنگامی که خبری از پیروزی و شکست به آنها برسد بدون تحقیق، آن را شایع می سازند و اگر آن را به پیامبر و پیشوایان ارجاع کنند، از ریشه های مسائل آگاه خواند شد. دشمنان نظام اسلامی به لحاظ دشمنی و غرض ورزی در جستجوی کشف نقاط ضعف نظام ما بوده اند، به همین جهت از مهم ترین خصیصه های دشمن، بهانه جویی بوده و همیشه برخوردهای مردم و مسئوولان نظام را تحت نظر داشته و در صدد بهانه گیری برای بهره برداری سیاسی است. در تفسیر نمونه ذیل این آیه، به برخی از زیان های شایعه سازی و نشر شایعات اشاره شده، از جمله این که بر اثر این پدیده، مقدار قابل توجهی از نیرو و فکر و وقت مردم را مشغول ساخته و اضطراب و نگرانی در مردم ایجاد می شود. بسیار می شود که شایعات، اعتماد عمومی را متزلزل می سازد و افراد جامعه را در انجام کارهای لازم ، سست و مردّد می نماید و اگر در مقابل دشمن باشد، موجب می شود که افراد و نیروها بدون جهت گرفتار عواقب غرور ناشی از پیروزی های خیالی شوند، یا روحیه ی آنها به خاطر شایعات دروغین مربوط به شکست، تضعیف گردد. (10)
امام خمینی (رحمه الله) در خصوص شایعه سازی و برخورد با آن، به ملت می فرماید: «باید ملت ما با هوشیاری، با بیداری این توطئه ها را خنثی کنند. و مهمّ این توطئه ها، شایعه سازی هایی است که الان متعارف است. شایعه هایی برای تضعیف روحیه ی ملت است... این ها می خواهند شایعه درست کنند برای تضعیف... همه اش برای این است که یک شیطنتی بکنند و روحیه ی شما را تضعیف کنند. روحیه ما را تضعیف کنند». (11)
از شایعه هایی که دشمن پخش کرد، لغو حکم اعدام سلمان رشدی نویسنده مرتد کتاب «آیات شیطانی» بود. هم چنین شایعات ممنوع الخروج شدن برخی از مسؤولین کشور، ایجاد رابطه ایران و آمریکا، خرید تسلیحات نظامی از اسرائیل، اختلاف بین مسؤولین نظام و... از جمله شایعات بی اساس امپریالیزم جهانی است. رهبر کبیر انقلاب در خصوص شایعه پراکنی های دشمن می فرماید: «امروز صدها رادیو و خبر گزاری در سراسر جهان، علیه انقلاب ما شایعه پراکنی می کنند و استکبار جهانی می خواهد بارواج شایعه های گوناگون دست به ایجاد شکاف بزند،... این رادیوهای خارجی کارشان جعل کردن و شایعه انداختن است.» (12)

2- فریب و تحقیر

دشمن برای ضربه زدن به نظام اسلامی و انتقام گیری، به هر کاری از جمله فریب و تحقیر ملت ما دست می زند. امام خمینی (رحمه الله) در این باره می فرماید: «مسلماً جهان خواران و دشمنان ملت ها بعد از این، آرام و قرار نخواهند داشت و به حیله ها و تزویرها و چهره های گوناگون متمسّک می شوند و روحانی نماها، ملّی گراها، اجیر شدگان سلاطین، منافقین به فلسفه ها و برداشت های غلط و منحرف روی می آورند و برای خلع سلاح مسلیمن و ضربه زدن به صلابت و ابهّت و اقتدار امّت محمّد (ص) به هر کاری دست می زنند.» (13)
امام، ضمن اعتقاد به این دشمن، این روش را در سال های اخیر نسبت به ملت های جهانی اعمال کرده است، می فرماید: «در طول تاریخ در این سده های آخر کوشش شده است که ملت های جهان سوم خواب باشند، غافل باشند و توجهشان به شخصیت خودشان نباشد و شخصیت خودشان رااصلاً وابسته به غیر بدانند... ما را در غفلت و در خواب نگه داشتند که ما هیچ یک از امور صنعتی را قادر به تحقّقش نیستیم.» (14)

3- بهانه جویی

دشمنان نظام اسلامی به لحاظ دشمنی و غرض ورزی در جستجوی کشف نقاط ضعف نظام ما بوده اند، به همین جهت از مهم ترین خصیصه های دشمن، بهانه جویی بوده و همیشه برخوردهای مردم و مسئوولان نظام را تحت نظر داشته و در صدد بهانه گیری برای بهره برداری سیاسی است. امام خمینی (رحمه الله) در این باره می فرماید: «هنوز دشمن از شرارت ها دست بر نداشته است و چه بسا بهانه جویی ها به شیوه های تجاوزگرانه خود ادامه دهد.» (15)
امام، مسئوولان نظام را به این نکته که در اظهارات، انتقادات و اشکال گیری ها از شیطنت های دشمن غافل نباشند، چنین توجّه می داد: «شیاطین را که از اطراف، دنبال این هستند که یک چیزی پیدا کنند و در بوق ها بزرگش کنند در نظر بگیرید، چرا هر روز برای بوق های خارجی یک چیز درست می کنید». (16)
امام، اقدامات مسؤولان را در جهت حل مشکلات، یکی از راه های مقابله با بهانه جویی های دشمنان می دانست و می فرمود: «در این موقع خطیر که بدخواهان خارج و داخل و بلندگوهای ابر قدرت ها خصوصاً آمریکای جنایتکار با هر وسیله می خواهند ملت و دولت و مجلس و دادگاه های ایران را متهم کنند... لازم است رئیس جمهور با همه ی ارگان های جمهوری اسلامی و با تشریک مساعی یکدیگر، جریانات امور را به طوری هماهنگ و موافق با اسلام که بهانه را از دست بدخواهان بگیرند.» (17)
ایراد گیری و اشکال تراشی و در نتیجه بدبین کردن مردم نسبت به نظام، یکی دیگر از شیوه های اعمال دشمنی و جنگ روانی دشمن نسبت به انقلاب و نظام است. امام (رحمة الله) می فرمود: «آنهایی که وادار می کنند مردم را به ایراد، آنها می خواهند نهضت پیش نرود... برای این است که متوقّف کنند مردم را یا بدبین کنند...» (18)

4- جریان سازی علیه روحانیت و مرجعیت

یکی دیگر از شیوه های اعمال دشمنی و راه انداختن جنگ روانی توسط دشمن حیله گر است، چرا که دشمنان می دانند یکی از مهم ترین عوامل پیروزی انقلاب و اتّحاد اقشار مختلف جامعه، نفوذ معنوی روحانیت و مقبولیت آنها در بین ملت است لذا دریافته اند که با خدشه دار کردن وجهه ی روحانیت و جریان سازی علیه آن ها می توان باعث اختلاف و تفرقه بین مردم و به منافع و خواسته های شوم خود دست یافت. امام خمینی (رحمه الله) در این خصوص، می فرماید: «اعلام خطری را که به ملت ایران می کنم این است که جریانی در کار است که روحانیت را کنار بگذارند و جریانی در کار است که شما را از روحانیت جدا کنند و آن کنند که بر سر ملت در زمان محمد رضا آمد، منتهی به یک صورت دیگر. بیدار شوید ای ملت، بیدار شوید ای روحاینت... بیدار شوید و این جریان را خنثی کنید و نگذارید ملت شما و مملکت شما انحراف پیدا کند از آن راهی که شما دارید که راه اسلام و راه خدا و خط رسول اکرم (ص) است. (19)

5- نشر اکاذیب

از شیوه های جنگ روانی دشمن که غالباً توسط خبر گزاری هاصورت می گیرد، نشر و اشاعه اکاذیب می باشد. آنان بدین وسیله می کوشند تا به صورتی مرموز و نا محسوس پایه های استوار نظام اسلامی را سست کنند. امام خمینی (رحمه الله) در این باره می فرماید: «امروز کارهای ایران مورد توجه دنیا و خبرگزاری ها و مطبوعات و رادیوها و تلویزیون هاست و همه ی آن ها مراقب هستند که چیزی پیدا نموده و با اضافات و دروغ پردازی ها به جمهوری اسلامی صدمه وارد سازند و با مصاحبه های صد در صد دروغ با افراد مغرض یا اظهار نظر های بی مورد در باره ی افراد می خواهند اذهان مردم را منحرف سازند.» (20) از نظر امام، نشر اکاذیب و تحریف توسط عوامل دشمن، در راستای ضربه زدن به اسلام و حیثیت نظام بوده (21)، وظیفه ی آحاد مسلیمن ایران و جهان است که با خنثی سازی این نوع تبلیغات، توطئه های دشمنان را نقش بر آب کنند. در این خصوص فرمود: «بی جهت نیست که بوق های تبلیغاتی در سراسر جهان و ولیده های بومی آنان، تمام توان خود را صرف شایعه ها و دروغ پردازی های تفرقه افکن نموده اند و میلیاردها دلار صرف آن می کنند... امروز و در آتیه آن چه که برای ملت ایران و مسلمانان جهان باید مطرح باشد و اهمّیت آن را در نظر بگیرند، خنثی کردن تبلیغات خانه برانداز است». (22)

6- تهمت زدن و افترا

از شیوه های دیگر دشمن در راستای رسیدن به اهداف شوم خود، تهمت زدن و افترا بستن در زمینه های مختلف از جمله، تهمت تجاوز گری نسب به دولت ها و ملت ها، (23) تهمت رابطه با اسرائیل (24)، تهمت از بین رفتن حقوق بشر (25)، تهمت تروریست پروری (26) و... است. از شایعه ترین تهمت هایی که دشمنان نظام، مطرح می کنند، تجاوز گری نسبت به ملت هاست که امام خمینی در این باره می فرماید: «از داخل و خارج با اسلحه و قلم های بدتر و جنایت بار تر از سلاح های گرم به این ملت مظلوم حمله ور شده و در صدد شکست انقلاب اسلامی و شکست انقلاب عزیز بر آمده اند و از هیچ تهمت و افتراء به ملتی که جز به احکام اسلام و قرآن کریم فکر نمیکند، خودداری نمی کنند (27). از دیگر شیوه های دشمن جهت مقابله روانی با نظام، ایجاد نا امنی و هرج و مرج است. ایجاد نا امنی زمینه ی مناسبی برای تضعیف روحیه مقاومت و ایستادگی مردم خواهد بود و توجّه کار گزاران نظام را از موضوعات کلیدی و اصلی به موضوعات فرعی و جنبی سوق می دهد. دل سردی و نا امید کردن مردم، ایجاد حس بی اعتمادی نسبت به مسئوولان نظام، اعلام وجود مشکلات، موانع و تنگناهای مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی و القای این که این مشکلات، حل نشدنی است برخی از مواردی است که با پیروزی انقلاب اسلامی از طریق دشمن، در جهت ایجاد نا امنی به کار گرفته شد. ایشان در خصوص تهمت دیگری که دشمنان راجع به رابطه ایران با اسرائیل زده اند می فرماید: «اخیراًدر بوق های تبلیغاتی، تهمت مفتضحانه ی رابطه ایران با اسرائیل و خریداری اسلحه را پیش کشیده اند به امید آن که اعراب از ایران جداکنند و بین مسلمانان، دشمنی ایجاد نموده راه را برای ابر قدرت ها باز و سلطه ی آنان را هر چه بیشتر افزایش دهند لیکن چه شخص مطّلعی است که نداند ایران دشمن سر سخت اسرائیل بوده و هست.» (28)

7- اشاعه ی بی بند و باری و فساد

از شیوه های دیگر دشمن در جهت رسیدن به مقاصد و نیات پلید خویش، ترویج و تبلیغ آزادی وارداتی و ایجاد فرهنگ بی بند و باری و فساد است. جریان تاریخی فروپاشی تمدن اسلامی در آندلس، سند گویایی است که پرده از حرکات پنهانی و جنگ روانی دشمن بر می دارد. زمانی که مسلمانان توانستند از تنگه ی جبل الطّارق عبور کرده با پشت سر نهادن دریا، دروازه ی اروپا را بگشایند و تمدّن اسلامی را در آن سرزمین پایه ریزی کنند، توطئه های گوناگون در جهت استحاله فرهنگی و از بین بردن فرهنگ اسلامی شروع گردید. (29)
از مهم ترین توطئه های آنان ترویج فساد و فحشا بود که در قالب اختلاط مردان و زنان، استعمال مشروبات الکلی، ترویج هم جنس بازی و... صورت گرفت و دیری نپایید که قدرت و صولت مسلمانان را در هم شکست. با پیروزی انقلاب، مبارزه علیه مظاهر فساد به سرعت آغاز شد و ارزش های اخلاقی به سرعت جایگزین ضد ارزش ها گردید. از آن جا که استعمار پیر، از تجارب مکرّر خود در جوامع اسلامی به این نکته رسیده بود که هرگاه در صحنه ی سیاسی به موفقیت نرسد، از شیوه های دیگر استفاده کند، لذا تخریب باورهای اخلاقی و دینی مردم را از طریق آزادی استعماری و اشاعه ی فساد و بی بندوباری، سر لوحه ی کار خود قرار داد. (30)
به همین جهت بود که امام خمینی (رحمه الله) با آزادی به سبک غربی که مساوی با زوال ارزش ها و شیوع فساد بود، مخالفت می کرد. (31)
و ضمن بیان این نکته که آزادی منهای اخلاق، همان آزادی وارداتی است که از غرب آمده، می فرمود: «این یک آزادی وارداتی است که از غرب آمده، آزادی استعماری است یعنی ممالک مستعمره را دیکته کردند به آنهایی که خائن به مملکت هستند دیکته کرده اند به این که ترویج این آزادی ها را بکنند. (32)
درجای دیگر می فرماید: «باید همه بدانیم که آزادی به شکل غربی آن که موجب تباهی جوانان و دختران و پسران می شود از نظر اسلام و عقل محکوم است و تبلیغات و مقالات و سخنرانی ها و کتب و مجلات بر خلاف اسلام و عفت عمومی و مصالح کشور، حرام است. (33)

8- تفرقه افکنی

از قدیمی ترین و موثّر ترین شیوه های مقابله ی روانی برای براندازی یک نظام، ایجاد تفرقه بین اقشار گوناگون آن ملت می باشد. دشمنان جمهوری اسلامی، نیز از همان آغاز به این شیوه روی آوردند. امّا امام با هشیاری تمام نقشه های آن را نقش بر آب کردند. «امروز وضع سیاسی دنیا طوری است که تمام کشورهای عالم در تحت نظر سیاسی ابر قدرت ها هستند، همه جا ناظر هستند و برای شکست همه ی طوایف و قشر های دیگر طرح دارند و مهم ترین طرح آنان این است که بین برادرها اختلاف ایجاد کنند طرح های سیاسی و اساسی آنها این است که با اسما مختلف و با صورت های متعدّد بین برادرها و بین دوست ها اختلاف بیندازند». (34)  

9- ایجاد نا امنی و هرج و مرج

از دیگر شیوه های دشمن جهت مقابله روانی با نظام، ایجاد نا امنی و هرج و مرج است. ایجاد نا امنی زمینه ی مناسبی برای تضعیف روحیه مقاومت و ایستادگی مردم خواهد بود و توجّه کار گزاران نظام را از موضوعات کلیدی و اصلی به موضوعات فرعی و جنبی سوق می دهد. دل سردی و نا امید کردن مردم، ایجاد حس بی اعتمادی نسبت به مسئوولان نظام، اعلام وجود مشکلات، موانع و تنگناهای مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی و القای این که این مشکلات، حل نشدنی است برخی از مواردی است که با پیروزی انقلاب اسلامی از طریق دشمن، در جهت ایجاد نا امنی به کار گرفته شد.
سخن امام خمینی (رحمة الله) در مورد هدف دشمن در جهت ایجاد نا امنی و هرج و مرج چنین است: «در صددند که اثبات کنند به خارج که ایران، استقرار ندارد. ایران هرج و مرج است، می خواهند یک وقت بخواهند دخالتی بکنند، افکار عمومی دنیا را محیّا کرده باشند برای آن کار، الان هم مشغول همین هستند و همه ی تبلیغاتشان برای همین معنی است که منعکس کنند ایران الان به وضع هرج و مرجی دارد می گذرد»(35)
ایجاد نا امنی و هرج و مرج از طرق گوناگونی صورت می گیرد از جمله:

1-9- ارعاب و تهدید

نوعاً قدرت های ستمگر از راه ارعاب و تهدید یا به وسیله ی بوق های تبلیغاتی خودشان و یا به وسیله ی عمال مزدور بومی خائنشان مقاصد شوم خود را اجرا میکنند. (36)

2-9- جنجال آفرینی (37)

3-9- ایجاد یأس و ناامیدی در مورد

یکی از امور بسیار مهم که دشمنان، کارهای خودشان را با آن انجام میدهند مایوس کردن قشرهای مختلف کشور است. (38)

4-9- ترور شخصیت های فکری جامعه

«امروز استکبار شرق و غرب چون از رویارویی مستقیم با جهان اسلام عاجز مانده است، راه ترور و از میان بردن شخصیت های دینی و سیاسی را از یک طرف و نفوذ و افکار گسترش فرهنگ اسلام آمریکایی ها را از طرف دیگر به آزمایش گذاشته اند» (39)
در خصوص نحوه ی اعمال دشمنی و بیان برنامه ها، شیوه ها و ابزار دشمن به همین مقدار به عنوان نمونه اکتفا می گردد، چرا که استقصاء موارد، دسته بندی و توضیح تفضیلی آنها با پیچیده تر شدن زندگی و پیش رفت امکانات ارتباطی و ماهواره ای امروز، کاری بس دشوار و از حوصله ی این نوشتار خارج است. بنابراین به نحو مختصر و موردی و با الهام از قرآن کریم به برخی دیگر از برنامه ها و شیوه های اعمال دشمنی اشاره می گردد.
1- قدرت نمایی ظاهری دشمن (40)
2- توسل به زر و زور و تزویر (دروغ و تهدید و خشونت) (41)
3- استهزاء و تمسخر (42)
4- تحمیق و استحمار مردم (استفاده از نقطه ضعف ها و استخفاف عقول) (43)
5- محاصره و ترحیم اقتصادی (44)
6- دشمنی در لباس دوستی . (45)

پی نوشت ها :

1. برای توضیح بیشتر ر.ک:ایران و آمریکا، ص 338- 260
2. ایران و آمریکا، ص 262 -260
3. همان، ص 334
4. همان، ص 338
5. صحیفه ی نور، ج21، ص 92
6. همان، ج10، ص 134
7. تبلیغات و جنگ روانی،ص 35
8. همان، ص 188
9. نساء(4)/83
10. تفسیر نمونه، ج4، صص32- 30
11. صحیفه نور،ج10، ص140
12. اهمیت و ضرورت تبلیغات، ص 102
13. صحیفه ی نور، ج 20، ص 111
14. همان، ج13، ص 284
15. همان، ج20، ص 240
16. همان، ج19، ص64
17. همان، ج15، ص 180
18. همان، ج7، ص 2
19. همان، ج14، ص 124
20. همان، ج17، ص 39
21. صحیفه ی امام، ج20، ص 130
22. صحیفه ی نور، ج21، ص177
23. همان، ج14، ص 68
24. همان، ج19، ص110
25. همان، ج19،ص86
26. همان، ج19، صص94- 68
27. همان، ج15، ص 124
28. همان، ج15، ص 125
29. صحنه های تکان دهنده در تاریخ اسلام، صص 331- 329
30. ر.ک: ایران و آمریکا، ص 8-337، طلوع ماهواره و افول فرهنگ ها، فصل 4 (رسانه هاو طبقه ی جدید)، ص 83
31. صحیفه ی نور، ج10، ص 19
32. همان، ج9_ص 62
33. صحیفه ی امام، ج21، صص6-435
34. همان، ج13، ص 130
35. صحیفه ی نور، ج11، ص215
36. همان، ج18، ص 91
37. همان، ج10، ص271
38. صحیفه ی امام، ج18، ص 282
39. صحسفه ی نور، ج21، ص8
40. ر. ک: تفسیر نمونه، ج 20، ص 19
41. همان، ج9، ص71، ج6، ص303، ج1، ص 344، ج12، ص 184
42. همان،ج 26، ص 290
43. همان، ج21، ص 88، ج2، ص77، ج13، ص 444
44. همان، ج24، ص 63، ج12، ص 185
45. همان، ج2، ص 372، ج7، ص 132

منبع: گنجور، مهدی، (1359)، دشمن شناسی در آینه وحی و نظام ارزشی، اصفهان، نشر حیات طیبه، 1389، چاپ اول.