ایرانیان از نگاه بیگانگان

هنر ایرانی

به طور قطع و یقین می توان گفت که پس از انحطاط و انهدام هنر یوانان، در سراسر جهان برای شگفتن گلهای استعداد ذوق هنری جایی امن تر از امپراتوری ساسانی مشرق زمین باقی نماند... و هنر و نفوذ هنری ایران عالمگیر شد.
پروفسور آندره گدار، معمار فرانسوی

سیمای ایرانی

ایرانیان تقریباً تمام کشیده قامت هستند. رنگشان زیتونی یا تیره است. نگاهشان تیز است. ابروانشان قوسی است و در وسط پیشانی به هم می پیوندد. ریششان مورد مواظبت مخصوصی است و موهای بلند و مجعدی دارند. بی نهایت محتاط و سوءظنی هستند به طوری که از ترس مسموم شدن و جادو وقتی در خارج از کشور خود در خاک دشمن هستند، حتی از میوه درختان هم نمی خورند. عموماً دستبند و گردنبند طلا دارند و سنگهای قیمتی و مخصوصاً مروارید خود را می آرایند. مدام شمشیری به کمر دارند و حتی در مجالس میهمانی و جشن و نیز آن را باز نمی کنند. تخیلی پر گو و خودستا هستند، بسیار سخت و دژم هستند و چه در موقع کامکاری و چه در اوقات مصبیت همیشه لفظ تهدید و تخویف بر لب دارند. مکار و متکبر و بی رحمند. راه رفتنشان خیلی سنگین و موقر و طبیعی و روان است. بهترین جنگجویان دنیا هستند، ولی در کار جنگ خدعه و مهارتشان بیشتر از شجاعتشان است. در جنگ با تیر و کمان کسی حریفشان نمی شود. روی هم رفته با جراتند و خستگی را به آسانی تحمل می کنند. نسبت به غلامان و زیر دستان و مردم خرده پا به استبداد رفتار می کنند و خود را مالک و صاحب اختیار جان و مال آنها می دانند.
نوکران و گماشتگانشان حق ندارند در حضور آنها لب به سخن بگشایند. در زمینه عیش و نوش و عیاشی و رابطه با زنان هیچ حد و اندازه نمی شناسند. بزرگانشان عمر خود را به سواری و اسلحه بازی و جنگ و شکار و عیش و نوش و نشست و برخاست با زنان می گذرانند.
آمی ین مارسلین، مورخ رومی (قرن چهارم میلادی)

مدیریت نارسا

وزیران ایران به جای اینکه منافع و اقدامات خود را وقف سیاست عالیه کشور کنند، اداره تقسیم تشکیلات و کارمندان و فعالیتهای وزارتخانه را در دست می گیرند. هیچ یک از آنان فرصت یاد گرفتن فن مدیریت یا تجربه آموختن در این کار را نداشته اند. با وجود این اغلب برنامه های بلند پروازانه و ناپخته را به مرحله اجرا می گذارند که جانشینان شان به دور می ریزند. همه وزیران به استثنای چند تن، وقت خود را صرف یافتن شغل برای اقوام و دوستان خود یا اقوام و دوستان نمایندگان مجلس می کنند.
دکتر میلسپو، اقتصاد دان آمریکایی (1943)

زنان ایرانی

زنان ایرانی، بدون هیچ گفتگو زیباترین زنان دنیا هستند، گر چه جهانگردان دوباره زنان گرجی و چرکسی مطالب زیادی نوشته اند، ولی من می توانم اطمینان بدهم که درمقام مقایسه نه تنها زنان گرجی و چرکسی، بلکه هیچ نژادی نمی تواند از نظر زیبایی به پای زن ایرانی برسد.
گاسپار دروویل، نظامی فرانسوی (1812-1814)

نظام ادرای تباه

در نظام فاسد اداری ایران، کارمندان درستکار و با لیاقت اخراج می شوند یا تنزل رتبه می یابند تا جا برای منصوب شدگان سیاسی باز شود. درهمان حال کارمندان نادرست، تنبل و بی لیاقت از مجازات فرار می کنند و ترفیع رتبه می یابند. از آنجا که وزیران بیشتر به اتصابات علاقه دارند و اخراج را دشوار می یابند، تعداد کارمندان دولت چند برابر شده، ولی روحیه کارآیی آنان تنزل یافته است. در سال 1943 تعداد کارمندان کشوری به حدود یک صد هزار نفر افزایش یافت که 4 یا 5 برابر کارمندان سال 1927 بود.

قدرت خرید

زمانی که من وارد ایران شدم (1943)، افزایش قیمت ها طی دوسال، قدرت خرید حقوق بگیران را به مقدار زیادی به زیر سطح هزینه زندگی کاهش داده بود. در چنین شرایطی کارمندان یا می باید بدزدند یا از گرسنگی بمیرند. بی اعتنایی و بی عدالتی ناشی از این موضوع، فعالیتهای اداری را کُند و در بسیاری موارد فلج می ساخت و نارضایتی به مرز طغیان آشکار رسیده بود.
دکتر میلسپو

تربیت شاهانه

پادشاه در حرمسرا به دنیا می آید و در میان همان چهار دیواری بزرگ می شود و مانند گیاهی که از نور و حرارت آفتاب محروم باشد، هیچ گونه تعلیم و تربیت که در خور پادشاهان باشد، نمی یابد و از دنیا و مافیها بالمره بی خبر می ماند. همین که به سن و سالی رسید، او را به خواجه ای می سپارند که به اسم «لله باشی» مربی و معلم او می گردد و خواندن و نوشتن رابه او می آموزد و مسائل دینی را به او یاد می دهد و تا به حد افراط کینه و بغض او را بر ضد ترکهای سنی مذهب بر می انگیزاند و به او چنین می فهامند که دشمنی با این قوم در حقیقت طاعت پروردگار است.
جای تاسف است که ابداً علم تاریخ و علم سیاست را به این شاهزادگان نمی آموزند و گوش آنها را با کلمات تقوا و پرهیز آشنا نمی سازند وبلکه به منظور اینکه فرصتی برای تفکر و تعمق در امور و قضایا پیدا نکند، از همان جوانی او را در میان زنان می اندازند و دروازه های عیش و نوش و هوا و هوس را به روی او می گشایند و به این هم اکتفا نکرده، او را به خوردن تریاک و نوشیدن کوکنار معتاد می سازد و حتی کوکنار را با عنبر و ادویه دیگر مخلوط می کنند که نشئه آن زیادتر شود و بر قوه باه بیفزاید. استعمال این مکیفات و مخدرات کم کم موجب سستی و رخوت کامل می گردد به طوری که پنداری اشخاصی که بدان معتادند، از این عالم یکسره به درند.
زندگی شاهزادگان صفوی به همین منوال می گذرد تا روزی که شاه بمیرد و نوبت سلطنت به آنها برسد. آن وقت آنها را از حرمسرا بیرون می آورند و بر تخت می نشانند و در تمام دربار در مقابل آنها به خاک می افتند و اطاعت و انقیاد خود را عرضه می دارند. شاه جوان در ابتدا مانند آدمی که هنوز درست از خواب بیدار نشده است، مدتی مات و متحیر و گیج است؛ ولی رفته رفته به خود می آید و چشم می گشاید و بنای سلطنت را می گذارد. اطرافیان او هم ابداً درصدد نیستند که او را به راه صلاح هدایت نمایند، بلکه تمام همشان را مصروف می دارند که شاه جوان را خوش آید و خودشان را در نظر او عزیز نمایند. از طرف دیگر سعی دارند که حتی المقدور پادشاه از اوضاع واقعی مملکت بی خبر بماند و به کارهای سلطنت نپردازد و حتی وزیر بزرگ که او را «اعتماد الدوله» می خوانند، هر وقت مطلبی داشته باشد، منتظر می شود تا شاه قلیان به دست سرکیف و حال باشد، آنگاه «قربان، قربان» گویان مطلب خود را که اغلب مربوط به منافع شخصی او و یا دوستان و کسان و بستگان اوست، به اسم مصالح عالیه کشور به عرض می رساند و به زور چاپلوسی کار خود را از پیش می برد!
کورنی لوبروین، جهانگرد هلندی (قرن هجدهم)

کشورداری

ایرانیان در رسوم و آداب بر سایرین سبقت و مزیت دارند و ما از قوانین مملکت داری و تدابیر کشوری و آداب پادشاهی و سیاست مدن و ملت پروری و برخورداری هر طبقه از طبقات مردم و ایفا به حفظ منافع آنها و صیانت حدود هر یک، آنچه آموخته ایم، سراسر از ایرانیان فرا گرفته و از آداب ایشان برخوردار شده ایم. جاحظ

نگاهبانی از دانش

فرمانروایان ایران چندان به نگاهداری علوم علاقه داشتند که برای محفوظ ماندن آنها از گزند و آسیب زمانه و آفتهای زمینی و آسمانی، گنجینه کتابها را از سخت ترین و محکمترین چیزی برگزیدند که تاب مقاومت با هر گونه پیشامدی را داشته باشد و پایداری و دوامش در مقابل سیر و گردش زمانه، زیاد بوده، عفونت و پوسیدگی کمتر به آن راه داشته باشد، و آن پوست درخت «خدنگ» بود که به آن «توز» گویند. چنان که هندیان و چینیان و مردم سایر ملل و اقوام در این کار از آنان پیروی نمودند.
اختلاف الزیجات

آیین نامه

ایرانیان کتابی دارند به نام کهنامه که منصب های مملکت ایران در آن هست و آن را به 600 منصب مرتب کرده اند و این کتاب از قبیل آیین نامه است. در چند هزار ورق که جز به نزد موبدان و دیگر صاحبان مقامات معتبر یافت نشود.
مسعودی، مورخ نامدار اسلامی، (التنبیه و الاشراف)

ایرانیان تفلیس

در تفلیس ده یا دوازده هزار نفر ایرانی نیز زندگی می کنند. شاید ریشه آنان مربوط به دورانی باشد که پادشاهان ایران گرجستان را در تصرف خود داشتند؛ ولی تعداد نفرات اولیه آنان در نتیجه مهاجرت افراد بی شماری که از شرق و شمال ایران برای تحصیل ثروت مرتباً به قفقاز می آیند، روز به روز به افزایش گذاشته است. اغلب این ایرانیها بازرگانان و آدمهای زیرک و باهوشی هستند که اگر این ضرب المثل قابل قبول باشد، درباره آنان چنین می گوید: «برای کلاه گذاشتن سر یک نفر ارمنی دو نفر یهودی لازم است و دو ارمنی برای سر یک ایرانی!»
ارنست اورسل، جهانگرد بلژیکی (1882)

شایستگی ذاتی

مشهور است که ماهرترین بناهای ماورای قفقاز ایرانی هستند. درباره ایرانیهای ایالت ایروان که از سال 1828 جزو رعایای تزار به شمار می آیند، باید گفت که آنان به علت دانستن زبانهای شرقی که در ایالتهای آسیایی روسیه عامل کمک کننده بسیار سودمندی است و همچنین به دلیل برخورداری از هوش و مهارت و شایستگی ذاتی، در مشاغل خود به مقامهای مهمی دست یافته اند. آنها واقعاً «آقا» و جنتلمن های کاملی هستند و بسیاری از ایشان نیز خوب فرانسه حرف می زنند.
ارنست اورسل

وامدار

در جهان متمدن یک نفر نیست که زندگانی اش تا اندازه ای از پیشرفت ایرانیان بهره نبرده باشد.
پروفسور آرتور پوپ، ایران شناس آمریکایی

ساختار فاسد

در رای ساختار دولت فاسد و متزلزل ایران، یک شاه جوان گیج و سردرگم نشسته است که یک سویش درباری بسیار باشکوه و سوی دیگرش یک عده نظامی فاسد و بی لیاقت آماده دیکتاتوری قرار گرفته اند. او معتقد است که ایران آماده دمکراسی نیست و هیچ گاه ستایش نسبت به پدرش را از دست نداده است. او ظاهراً یک پادشاه مشروطه است، ولی در عمل در امور پارلمانی و دولتی دخالت می کند. آینده نشان خواهد داد چگونه از نفوذ زیادی که برخوردار است استفاده خواهد کرد و سرانجام چه بر سرش خواهد آمد.
دکتر میلسپو

میوه های ایران

در ایران میوه های خوش طعم به بار می آید. بعید می دانم در جای دیگر خربزه ای به خوشمزگی خربزه های اصفهان یا کاشان بتوان یافت. این خربزه ها علاوه بر طعم شیرین، مزیت دیگری هم دارند. هر قدر در خوردن آنها افراط شود، هیچ ناراحتی بعدی ایجاد نمی کنند. هلو، زردآلو و انگور هم در ایران از مرغوبیت خاصی برخوردارند.
ژی. ام. تانکوانی، مترجم هیات نمایندگی ناپلئون (1808 م)

نتیجه خودکامگی

ایران از نظر ساختاری، اداری دو نهاد روحانیت و سلطنت است و انقلاب مشروطه، پارلمان حافظ قانون اساسی را به عنوان نهاد سوم بر آن افزوده است. دیکتاتوری رضاشاه نه تنها هر سه این نهادها را از نظر مقام و احساسات مردم تضعیف کرد، بلکه مانع از سیر تحولی شد که می توانست علاقه و احترام عمومی به قانون اساسی را تحکیم بخشد و قانون را بی اعتبار ساخت.

فرشته خو

زنان ایرانی هیچ وجه مشترکی با دیگر زنان مشرق زمین ندارند، مگر حالت نجابت و وقار صورت که تقریباً در همه زنان آسیایی مشاهده می شود. به گمانم این حالت باید به دلیل خطوط بسیار منظم صورتشان باشد. زنان ایرانی مانند فرشته ای مهربان ودارای خوی متعادل کم نظیری هستند. اشتیاق زنان ایرانی به جواهر، به قدری شدید است که تصور نمی کنم زنی پیدا شود که چند قطعه جواهر نداشته باشد. بی چیز ترین پیشه ور هم اگر بخواهد در خانه اش آرامش داشته باشد، ناگزیر است خود را از ضروریات زندگی محروم کند و جواهری برای زنش فراهم نماید!
گاسپار دروویل

رونویسی

در ایران هیچ نشانه ای از تحول ساختاری مشاهده نمی شود. ایران کوشید حکومت ملی را در خاک خود پیوند بزند؛ ولی نتوانست عادات فردی و محلی را تغییر بدهد؛ تنها توانست قانون اساسی دیگران را رونویس کند.!
دکتر میلسپو

گل سرخ

ایرانیان دلبستگی خاصی به پرورش انواع مختلف گل دارند، به خصوص به گل سرخ علاقه بیشتری نشان می دهند. گل سرخ، زیبایی چندان درخشانی ندارد؛ اما عطرش بسیار مطبوع و دلاویز است. این گل ذوق شاعری بسیاری از شاعران نازک خیال این ملت را به جوش و هیجان درآورده است. سعدی نام یکی از کتابهای خود را گلستان گذاشته است؛ یعنی باغچه گلها و نام اثر دیگرش بوستان است؛ نشانه ای از امتیاز فوق العاده ای که ایرانیان برای هر چیزی که بویی از گل و زیبایی طبیعت دارد، قائل می شوند.
ژی. ام. تانکوانی

زیبایی

زنان ایرانی بلند قامت، صاف، باریک و بسیار خوش اندام اند. زیبایی بی نقص آنان به ندرت مدیون هنر آرایش است. عموماً دارای رنگ سفید خیره کننده ای هستند و این نباید باعث تعجب شود؛ زیرا کمتر خود را در معرض آفتاب قرار می دهند و صورتشان همیشه بسته است.
گاسپار دروویل

آب آلوده

آبهای ایران معمولاً گل آلود و ناسالم است. چون هیچ رودخانه قابل کشتیرانی در این کشور وجود ندارد. فقط تعداد اندکی جویبار از چشمه هایی که آب گوارا دارند، در بعضی از شهرها جاری است؛ در نتیجه غالب مردم جز از آب نهرها یا گودالهایی که از شهر می گذرند، آب دیگری نمی نوشند. ایرانیان هنوز از فن درست کردن مجرای آب و ایجاد لوله کشی خبر ندارند. چنین به نظر می رسد که آنها برای موضوع مهمی که در تامین سلامت و تندرستی نقش اول را بازی می کند، چندان اهمیتی قائل نیستند و آب مصرفی خود را از نزدیک ترین رودخانه یاجویی که در دسترسشان باشد، بر می دارند. این چنین آشامیدنی آلوده ای معمولاً باعث تبهای شدید می شود.
ژی. ام. تانکوانی

ناسزاگو

نفرین و ناسزا از مشخصات ایرانیان است. معمولاً هدف ناسزا، خود شخص نیست، بلکه خانواده او به خصوص پدر، زن و یا قبور گذشتگان وی است؛ زیرا بر حسب مفهومی که زندگی خانوادگی دارد، فحش به خانواده بسی ناگوارتر از دشنام به خود مخاطب است. رایج ترین آنها عبارت است از «پدرسوخته» و «پدرسگ». اغلب فحشهایی که برای زنان به کار می رود، چندان رکیک است که به ترجمه آنها مجاز نیستم و این کلمات قبیح را اغلب از دهان کودکان خردسال می توان شنید که بر معنای آنها نیز واقف نیستند و به تقلید از بزرگترها به کار می برند.
ادوارد یاکوب پولاک، پزشک اتریشی (1851-1860)

شکارگاه

در ایران شکار بسیار فراوان و بسیار متنوع است. کوهها و دشتهای اطراف تهران پر از کبک، قرقاول، غزال، خرگوش، گراز، بز و گورخر هستند. ایرانیها گوشت گورخر را با - آنکه کمی سفت است، با وجود این طعم گوشت حیوانات شکاری را دارد و گوشت خوشمزه ای است - می خورند.

کمبود ماهی

در تهران ماهی کمیاب است؛ تعداد ناچیزی که یافت می شود، آنها را از رودخانه کوچکی که در نزدیکی شهر جاری است و از نهرهای لجن آلود دیگر می گیرند و از این رو همیشه بوی لجن می دهند و زیاد مصرف نمی شوند. فقط ماهیهای دریا را در بازار می فروشند، آنها هم یا خشک شده و یا نمکسود هستند و همه را از دریای خزر می آورند.
ژی. ام. تانکوانی

بازرگانان امین

بازرگانان و کسبه ایرانی مردمانی درستکار و امین اند. در طول مدت اقامتم در ایران از هیچ یک از آنها تقلب ندیدم. یکی از علل درستکاری بازرگانان و کسبه ایرانی این است که سرنوشتشان وابسته به تصادف نیست، بلکه زندگی ثابت و معینی دارند. غالباً پسر بعد از پدر، شغل آبا و اجدادی را در دست می گیرد. آنها افرادی میانه رو و بدون هوای و هوس و قانعند و چون می دانند اساس زندگی آنها بسته به اعتمادی است که مردم به امانت داری آنان دارند، می کوشند که هرگز لطمه ای به حسن شهرتشان نخورد.
کنت گوبینو، شرق شناس و وزیر مختار فرانسه (1861-1882)

خوراکها

در تهران به سختی توانستیم گوشت گاو به دست بیاوریم، آن را هم آن روز فقط به خاطر ما کشته بودند. ایرانیان هیچ وقت گوشت گاو وارد آشپزخانه خود نمی کنند و از وجود این حیوان تنها در امور کشاورزی استفاده می کنند. گوشت گاوی که برای ما فراهم شد، چنان بی مزه بود که ما را از خوردن آن منصرف کرد!
ژی.ام.تانکوانی

ایران، پل فیروزه

ایران از دیدگاه من پلی است مظهر زیبایی و لطف؛ و آن هم پل فیروزه. من آن لحظه ای که تمام چلچراغهای تالار آیینه را در کاخ مرمر خاموش کردند و به جایش شمع برافروختند. هرگز فراموش نخواهم کرد. در آن لحظه احساس کردم که به عالم بیکران رفته ام و همه کیهان را در قلب یک الماس می بینم. این تابناکی و شکوه، قلب هر تازه واردی را به لرزه در می آورد. از خود می پرسم چگونه می توانم درها را باز کنم و خوانندگانم را به آن سوی پل فیروزه رهنمون شوم؟ هیچ کتابی مانند قلب و روح نمی تواند اسرار دیدار مرا از ایران بازگو کند.
رولف بنی (تهیه کننده کتاب ایران، پل فیروزه)

ایران و ادیان جهان

فنون کشاورزی و فلز کاری و مبانی اندیشه های دینی و فلسفی و نوشتن وعلم اعداد و نجوم و ریاضی از سرزمینی که امروز خاورمیانه خوانده می شود آغاز گشت و سرچشمه بسیاری از این امور فرهنگی از فلات ایران بود. هرگاه تاثیر ایران در ادیان مهم جهان وجود نداشت، هیچ دین مهمی به صورت امروزی خود نبود.
پروفسور ارتور پوپ

سهم ایران

از آنچه معمولاً علم عرب خوانده می شود (از تفسیر و سنت، خداشناسی، فلسفه، طب، لغت، تاریخ، شرح احوال، حتی صرف و نحو عرب)، سهمی را که ایرانیان آورده اند، بردارید و بهترین قسمت آن از بین می رود! حتی چارچوبهای سازمان دولتی به میزان زیادی از سازمانهای ایرانی دیوانها یا دولت اقتباس شده بود.
پروفسور ادوارد براون، شرق شناس انگلیسی (1862-1926)

لافزنی

در تمام دنیا مردمی به لافزنی ایرانیان وجود ندارد. لاف و گزاف اساس وجود ایرانیان است. هیچ ملتی هم مانند ایرانیان منافق نیست و چه بسا همان موقعی که دارند با تو تعارف می کنند، باید از شرشان در حذرباشی! ایرانیان تا دلت بخواهد حاضرند به تو قول و وعده بدهند که اگر احیاناً اسبی، مزرعه ای، خانه ای و یا هر چیز دیگری را در حضورشان تعریف و تمجید نمایی، فورا می گوید: «تعلق به خودتان دارد» و عیب دیگری هم که دارند، دروغگویی است که از حد تصور خارج است.
جیمز موریه، نویسنده انگلیسی

زن ایرانی

از نظر ایرانیان، گیسوان زیبا ارزش بسیار دارد؛ لذا به آن بی اندازه توجه می کنند. طبیعت هم از این لحاظ چیزی از آنها مضایقه نکرده است. اگر هم دیده می شود که غالب اوقات موهایشان را رنگ کنند، این کار بیشتر جنبه تجمل دارد نا نیاز؛ زیرا موها عموماً به رنگ سیاه بسیار زیبایی است. زنان ایرانی پیشانی بلند و سفید دارند. ابروانشان پرپشت و سیاه است که به شکل دو قوس به نقطه ای که بینی از آن شروع می شود منتهی می گردد.
زنان ایرانی چشمان بادامی سیاه بسیار درشتی دارند که مژگانهای بلند بر زیبایی آن می افزاید. مجموع این زیباییها به آنها حالتی می دهد که تجسم آن از قدرت قلم خارج است و باید احساس شود. بینی آنها راست و دارای بهترین تناسب است؛ اما راجع به دهان به جرات می توان گفت که دهانی کوچکتر از دهان زنان ایرانی وجود ندارد. در این مورد ضرب المثلی می گوید که: «زن زیبا باید دهانش کوچکتر از چشمهایش باشد!» گرچه این ضرب المثل با حقیقت وفق نمی دهد، ولی این تناسب در بین بسیاری از زنها دیده می شود. زنان ایرانی دندانهای سفیدی دارند، با وجود آنکه عادت به کشیدن قلیان دارند، ولی هیچ زنی حتی در سنین بالا دیده نمی شود که دندانیش زرد شده باشد.
چانه هایشان کوچک و خوش ترکیب است که به چاه زنخدان ظریفی منتهی می شود. این قسمت با شکل صورتشان تناسب دارد و بر زیبایی آن می افزاید. با تمام این احوال چنانچه درصدد عیب جویی برآییم، تنها عیب آنها به سلیقه من، چهره بسیار گردشان است. در حالی که همین گردی صورت به نظر ایرانیان یکی از شرایط اصلی زیبایی است. همه می دانیم که شاعران ایران در وصف جمال زن، همیشه آن را با ماه شب چهارده مقایسه می کنند!
گاسپار دروویل

عصر زرین

سده نخستین عباسیان از تاسیس آن تا مرگ الوثیق و به خلافت رسیدن المتوکل (132 تا 232 ه / 750 تا 847 م) عصر طلایی خلافت است و مشخصه آن برتری نفوذ ایران است که با برامکه به شهرت رسیده است.
ادوارد براون

دگرگونی در ادبیات

ایران ادبیات عرب را تغییر داد، همان طور که هنرهایشان را تغییر داده بود. شعر عرب به خصوص تحت تاثیر محو نشدنی ایران قرار گرفت. تا آن وقت چیزی جز یک شعر بدوی نبود... زبان شعر به اندازه زندگانی قبائلی که به آن تکلم می کردند فقیر بود. با ایرانیان بود که زبان شعر عرب تشکیل گردید.
رنه گروسه

تاثیر در زبان عربی

به استثنای هفت قصیده عربی قبل از اسلام، «معلقات سبعه»، قسمت اعظم ادبیات عرب کار ایرانیان است.
آ. رسفیلد

ادیبان ایرانی

در صدر اسلام طبعاً بیشتر حافظان قرآن و راویان احادیث و مفسران و فقیهان ایرانی بودند در صرف و نحو نیز ایرانیان پیشقدم بودند. دانشمندانی نظیر خلیل و سیبویه و اخفش ایرانی بودند.
جرجی زیدان

بدشگونی

بدشگون بودن در اعتقادات ایرانیان نه تنها در مورد منازل مسکونی، بلکه در مورد آبادیها، اسبها و زنان نیز مصداق دارد، و به این موارد «بدقدم» می گویند. اگر در خانه ای مصیبتی ناگهانی رخ دهد، تقریباً هیچ کس پیدا نمی شود که ولو به قیمت مفت در آن سکنی گزیند و بدین ترتیب خانه ای که به حال خود رها شده است، به سرعت دستخوش ویرانی می گردد. از آن گذشته، بسیاری از این خانه ها به تمام دلایل ممکن و متصور از طرف دولت ضبط می شود، هیچ کس طالب آنها نیست و مردم آن را غصبی می شمارند و بدین جهت نمازگزاردن در آنها را مجاز نمی دانند.

بی پروا در سفر

اگر آدمی نداند که ایرانیان قدر وقت را درست نمی دانند و نداند که چقدر به زندگی شبانی معتادند و از سختی بیابانگردی نمی هراسند، از اینکه ببینند با وجود نبودن مسافرخانه و راههای شوسه، با چه سهولتی برای رفتن به ولایات یا زیارتگاههایی که سی چهل روز از آنها فاصله دارد پا در رکاب می کنند، دچار شگفتی می شود.
ادوارد پولاک، پزشک اتریشی (1860-1851)

کتیبه ها

هنگامی که از تماشای سنگ نبشته ها بازگشتیم، عده ای از روستاییان پیش آمدند و از من پرسیدند که آیا توانستم سنگ نبشته ها را بخوانم؟ گفتم: «نه». پرسیدند: «مگر تو ملا نیستی؟ اگر هستی پس چرا نمی توانی خط خودتان را بخوانی؟» آخر گمان داشتند که سنگ نبشته های ایران باستان به خط فرنگی است و من باید بتوانم آنها را بخوانم! پیش از اینکه از سنگ نبشته ها دیدن کنم، به من گفته بودند: «آیا می خواهی بروی گنج نامه ها را بخوانی و از روی آنها گنج پیدا کنی؟»
ادوارد براون

فضایل روحی

باید اعتراف کرد که اگر ایرانیان بدیهایی دارند، در عوض خوبیهایی هم دارند. در توکل، قناعت و حوصله به خرج دادن بی نظیرند. ایرانیان نسبت به رنج و خستگی چندان حساسیتی بروز نمی دهند. هرچه بیشتر با آنها معاشرت می کنم، بیشتر به فضایل روحی غیرقابل انکارشان پی می برم.
مادام دیولافوا، باستان شناس فرانسوی (1916-1851)

زبون و ستمگر

این مردم از حکام خود می آموزند که بیشتر دروغ بگویند و نبوغ خود را با رشوه خواری و اختلاس نشان بدهند و در این کار پیش بینی و مهارتی بیشتر داشته باشند. در ایران انعطاف و سرخم کردن در برابر وزش تندبادها، نشان عقل و شعور است. مردم عادت دارند خود را در مقابل اقویا زبون نشان دهند و به نوبه خود ضعیفان و زیردستان را خرد کنند و این عادت را برای خود قابل مدح و ستایش می دانند.
مادام دیولافوا

آزاد اندیش و بزرگ منش

به رغم تعصبات شدید مذهبی که بین کشورهای اسلامی موجود است، ایرانیان درباره پیروان مذاهب دیگر بسیار آزاداندیش و بزرگ منش اند.
ارنست اورسل

خوشنویسی و سواد

ایرانیان در تحریر، خط عربی را به کار می برند که نوشتن آن، وقت بسیار می خواهد. شایع است که برای هر حرف باید یک سال وقت صرف کرد تا بتوان آن را در حد کمال خوب نوشت. حتی اگر یک خوشنویس مجرب نیز گاه چند روزی از مشق غافل شود، نمی تواند روان بنویسد. داشتن خط خوش، نخستین و مهمترین و گاه تنها شاخص تربیت شدگی است. باورکردنی نیست که چه عمر عزیزی تلف می شود تا بتوان دایره حرف «ن» را درست از آب درآورد! هر حرفی برای خود دارای اندازه و ابعادی دقیق است. در نتیجه بعضی از ایرانیان تا هفتاد سالگی، عمر خود را صرف خطاطی می کنند و از هر فرصتی که پیش می آید، برای تمرین حرفی بر باریکه ای از کاغذ استفاده می کنند.
ادوارد پولاک

پاسدار فرهنگ

ملت ایران چون کهنسال است و ریشه های مستحکمی در سده ها و اعصار گذشته دارد، ملتی پا برجا و پرجاذبه است. به همان سادگی که نیاکان این ملت، مهاجران مقتدر یونانی، مقدونی و گرجی را مجذوب خود نمودند، هر عنصر خارجی دیگر را نیز در خود مستحیل کرده و همسان خود می گردانند.
ارنست اورسل

هضم بیگانگان

از استعدادی که ایرانیان برای حل و هضم بیگانگان دارند، شاید خیره کننده ترین نمونه در مورد مغول دیده شود که به فلات ایران به صورت وحشیانی که از خونریزی و ویران کردن لذت می بردند، وارد شدند و بعد از دو نسل ستاینده پر حرارت و مروج هر جنبه از زندگانی ایران شدند!
د. ن. ویلبر

خود پسندی

ایرانیان لبریزند از خودپسندی و شاید بتوان گفت که در تمام دنیا مردمی پیدا نشود که به این درجه به شخص خودشان اهمیت بدهند و برای خودشان اهمیت قائل باشند.
جیمز موریه

نکته سنج

این خصلتهای عالی [خصلتهایی که قبلاً در حق شعرای بزرگ ایران شمرده است] تنها تعلق به شعرای این کشور ندارند. بلکه می توان گفت که اصولاً تمام افراد ملت ایران آدمهایی با ذوق و نکته سنج و نکته دان و هوشمندند... ذوق و شوری که خلاق و واقعی شعر و هنر است، در روح این ملت به حد اعلا وجود دارد.
گوته، شاعر آلمانی

صادرات ایران

صادرات ایران عبارتند از قالیهایی زیبا، پارچه های پنبه ای، پارچه های قلمکاری شده، چیت، ماهوتهای زردوزی و نقره دوزی شده، پارچه های زربفت. ایران با این همه ابریشم گرانقیمتی که در کشور دارد، و مروارید های اعلا و ارزنده ای که از حوالی جزیره خارک، در خلیج فارس صید می کنند، توانایی آن را دارد که با هر کشوری در دنیا وارد داد و ستد شود ؛ اما ظاهراً مسوولان امر از این موضوع غافلند. همه کالاهای تجارتی در داخل کشور، از طریق شترها و قاطرها- که آنها رابه صورت کاروان قطار می کنند- حمل و نقل می شود.
ژی. ام. تانکوانی

میهن پرستی ایرانیان

به عقیده من، ایرانیان از نوعی میهن پرستی جاودانی برخوردارند. یکدیگر را در داخل کشور دوست دارند و کشور را در وجود خود مجسم می بینند؛ اما با بی تفاوتی شاهد گذار حکومتهای گوناگون از فراز سر خود هستند، بی آنکه فریفته هیچ یک بشوند. از این نظر می توان گفت به کلی از میهن پرستی سیاسی عاری اند. سلطنتها، فتوحات، تسخیر سرزمینها به تدریج قدرتشان را از دست می دهند و از بین می روند، بی آنکه به شخصیت ایرانی لطمه زده باشد.
کنت گوبینو

نان ایرانی

نان عمده غذای ایرانی است و سوای خوردن، برای ایرانیان موارد استعمال دیگری هم دارد. گاهی کار قاشق را می کند؛ مثلاً در یک سوپ چندان نان خرد می کنند تا بتوان آن را با دست خورد. گاهی به جای بشقاب استفاده می شود و غذا را روی آن قرار می دهند، گاهی همچون دستمال به کار برده می شود؛ زیرا در حین غذا خوردن انگشتان چرب خود را با آن پاک می کنند. صرف نظر از اینها کاغذ بسته بندی هم هست و ایرانیان کباب یا هر غذای چرب دیگر را برای مسافرت در آن می پیچند.
ادوارد یاکوب پولاک

بیم دریا

اگر هند و ترکیه در همسایگی ایران نبودند، ساکنان این کشور خیلی کم به عزم سفر پا از سرزمین خود بیرون می گذاشتند. بعضی از آنها در بغداد یا در ارزروم رحل اقامت افکنده اند. آنها نفرت اجتناب ناپذیری نسبت به سفر دریایی دارند و دلشان هیچ نمی خواهد که در مسافرت دل به دریا بزنند. این بیم و پیشداوری موجب شده است که همواره از داشتن نیروی دریای مجهز و وسایل دریانوردی محروم بمانند.
ژی. ام. تانکوانی
ایروان ایرانی
تا سال 1827 [1243 ه. ق] ایروان جزو سرزمین ایران به شمار می رفت، ولی در آن سال توسط «پاسکویچ» محاصره و اشغال شد و به این ترتیب ایران به قلمرو وسیع تزار ملحق گردید و پایتختش ارمنستان شد. آخرین اشغال کنندگان آن خیلی کم در ترکیب شهر دست برده اند و هنوز هم ایروان قیافه ایرانی خود را کاملاً حفظ کرده است. در ایروان مسافر می تواند خود را کاملاً در سرزمین ایران تصور کند. نقاشی که در جستجوی آداب و رسوم و صحنه های متنوع شرقی است، نیاز ندارد راه دور برود. در همین شهر می تواند قلم موی خود را به دست گرفته و مشغول شود.
ارنست اورسل

ایران، یونان، روم

اگر واحد مقیاس زندگی تاریخی، ایران باشد، یونان جز واقعه ای افتخار آمیز و عظمت روم جز پرده ای از نمایشنامه جهانی جلوه گر نمی شود. نمودی با چنین عظمت و نیرومندی، آدمی را در صحنه تاریخ به اشتباه می اندازد. نه تنها تاریخ آسیا، بلکه تاریخ جهان هم تا زمانی که منابع قدرت ایران کشف و بیان و اندازه گیری نگردد و درست فهم نشود، در نیافتنی خواهد ماند.
پروفسور آرتور پوپ

سهم ایرانیان

تا جایی که در تاریخ زندگی بشر دانسته شده، هیچ قوم و ملت شرقی مانند ایرانیان تا این حدود در باختر زمین موثر نبوده و سهمی چنین بزرگ در متشکل ساختن و ایجاد فرهنگ بشر نداشته است.
ج. هـ. آیلیف

ابتکار و اصالت

از همه سرزمینهای خاورمیانه، ایران شاید هم محافظه کارترین و نیز با ابتکارترین آنها باشد. در برابر مصر و سوریه که در دو هزاره اخیر تاریخ، دگرگونیهای بسیار پذیرفتند، ایران بسیاری از میراث خویش را حفظ کرده است. ایران با وجود گرایش به آیینی نو، همچنان آیین زرتشت و رسوم و آداب کهن را نگاه داشت.
پروفسور ریچارد فرای، ایران شناس آمریکایی

بار دیگر ایران

مسلمانان در نتیجه فتوحات سریع خود صورت جهان را تغییر دادند؛ ولی این تغییر به جای آنکه جهان را به صورتی درآورد که دیگر شناخته نشود، برعکس آن را به صورتی آشنا شبیه به آنچه یک دفعه دیگر قبلاً وجود داشت، در آورد. فتوحات عرب راه را باز کرد تا دولتی جهانی برابر امپراتوری هخامنشیان به وجود آید و اگر ما نقشه یکی از این دو امپراتوری را روی نقشه امپراتوری دیگر بگذاریم، از نزدیکی حدود خارجی آنها متعجب خواهیم شد و خواهیم دید که این نزدیکی فقط جغرافیایی نیست، بلکه شامل طرز اداره و حتی شئون اجتماعی و زندگانی معنوی می شود. می توانیم بگوییم نقش تاریخی خلافت عباسیان این بوده که امپراتوری هخامنشی را از نو ترکیب و یا از نو آغاز کنند.!
توین بی، مورخ انگلیسی

دلبسته آسایش

ایرانی به آسایش و آرامش دلبسته است، اما در اوضاع و احوال خاصی سختکوش و خستگی ناپذیر می شود و می تواند گرما، سرما، گرسنگی و تشنگی را تحمل کند. بخت و شوربختی را با خونسردی کامل می پذیرد و بر خود هموار می کند. اگر ایرانی را به حال خود بگذارید، بیشتر به آسودن رغبت دارد؛ اما اگر اوضاع و احوال او را به جنبش برانگیزاند، آنجاست که قادر به انجام کارهای خارق العاده است و اگر موانع او را به حال بی تفاوتی بازنگرداند، ممکن است بدون وقفه بکوشد. این قاعده در مورد فعالیتهای بدنی و هم در مورد کوششهای فکری و ذهنی او نیز صادق است.

خواب و خوراک ایرانی

ایرانی خواب و بیداری را به فرمان خود درآورده است. هرگاه مشغله ای نداشته باشد، وقتی که از کار خود خسته شده باشد، می تواند روز و شب بخوابد. در عوض در حین کار و گرفتاری زیاد، قادر است ماهها و سالها مدت خواب خود را به حداقل ممکن تقلیل دهد. در ماه رمضان یک ماه تمام نحوه زندگی خود را تغییر می دهد. در این ماه روزها می خوابد، در حالی که شبها غذا می خورد و به کارهایش می رسد. پس از سپری شدن ماه رمضان، باز به برنامه عادی روزانه خود باز می گردد، بی آنکه اختلاف چشمگیری در سلامتش حاصل شده باشد.
در مسافرتها شبها بیدار می ماند و روزها می خوابد و این طرز زندگی با در نظر گرفتن فاصله کوتاه منزلها، اغلب دو ماه به طول می انجامد، اما در شهر و خانه خود در طول روز همه کارهای خود را انجام می دهد و سراسر شب را می خوابد. زود به بستر می رود و پیش از سپیده دم بر می خیزد؛ زیرا انجام فرایض دینی، وی را به چنین برنامه ای ملزم کرده است. بعدازظهرها را با کمال میل می لمد و چرتی می زند.
ادوارد پولاک

ایمان مشترک

[پس از اسلام] بر اثر نفوذ و افکار و فرهنگ ایران، نژادهای مختلف دارای ایمان و عقیده مشترک شدند.
رنه گروسه

فرهنگ باستانی

با تسخیر هلال حاصلخیز و سرزمینهای ایران و مصر، اعراب نه تنها نواحی جغرافیایی، بلکه قدیمی ترین مراکز تمدن تمام جهان را گرفتند. در هنر معماری، فلسفه، پزشکی، علم، ادبیات و کشورداری، اعراب اولیه هیچ چیز نداشتند که یاد بدهند و همه چیز را بایستی یاد می گرفتند و چه اشتهای حریصی معلوم شد که دارند. آنها به تمام این مراکز فرهنگ باستانی آمدند و دیدند و مسخر شدند. بنابراین آنچه ما «تمدن عرب» می نامیم، نه در اصل و ساختمان اساسی اش و نه از جهات نژادی، مهمش عرب بوده. سهم خالص عربی در آن، زبان و تا اندازه ای امور مذهبی است.
ف. ک. حتی

چیرگی

با زوال بنی امیه نه تنها اهالی شام، بلکه اعراب به طور کلی سلطه مطلق خود را از دست دادند و ایرانیان به زودی در اسلام تفوق یافتند؛ اگرچه نتوانستند اعراب را به کلی کنار بگذارند.
ک. برکلمن

سازمان اداری

از مساله ریاست و حاکمیت که بگذریم، سازمان اداری عمر شباهت تامی به سازمان ساسانیان دارد. بهترین نشانه که از این زمان و از تاثیر تشکیلات ایران در سازمان اداری اعراب مانده، ابقای لغات مربوط به مالیات و امور مالی است.
ر. لوی

دیدار

می توان گفت که ایرانی تقریباً هیچ گاه درخواست کسی را به طور مطلق رد نمی کند. ایرانیان به هنگام رفتن به ملاقات اشخاص یا اگر آن شخص در مرتبه بالاتری باشد، وقت قبلی می گیرند و چنانچه از خود فرودست باشد، فقط رفتن خود را به نزد او قبلاً اطلاع می دهند.
هانری المانی

ادب ایرانیان

آیین سخن گفتن ایرانیان بسی دلنشین و مهرآمیز و مردمی است. در وقت پذیرایی به کسی که به دیدارش آمده، با گشاده رویی و لبخندی نوازشگر تعارفات و خوشامدگوییهایی از این دست را بر زبان می آورند: «صفا آوردی»، «خوش آمدی»، «جای شما خالی بود». یکی از نزاکتهایی که در زبانشان وجود دارد، این است که همیشه در حرف زدن چه از دیگران باشد و چه از خودشان، سوم شخص به کار می برند. ایرانیان یقیناً مهربانترین مردم جهان هستند. گیراترین روشها، جذابترین هنجارها، لطیف ترین خلق و خویها را دارند.
ژان شاردن، بازرگان فرانسوی (1713-1643)

درهم ایرانی

اعراب درهم ساسانی را با آنکه صورت سازی در اسلام حرام بود، معمول داشتند و سکه های ساسانی با آتشکده و دومغ روی آن به همه دنیای اسلام رسید و تا شمال آفریقا و اسپانیا نمایان شد و درهم های اولیه اسلام هم کاملاً هموزن دراهیم ساسانی بود و این سکه های نقره تا اواسط قرن چهارم هجری یعنی قرن دهم میلادی پول رایج و رسمی تمام استانهای خاوری و تقریباً تا همین موقع پول رایج عراق بود.
ر.لوی

خوی شاعرانه

ایرانی که به کمبود گل و گیاه در طبیعت و نقصان درخت در دشت عادت کرده است، از دیدن جوی آب روان به وجد می آید، در کنار آن زیر درخت بید یا سپیداری، سایه ای پیدا می کند تا بتواند در آنجا لقمه نانش را بخورد و به هنگام تابستان شبها اطراق کند.

اهمیت نظافت

ایرانی، حتی فقیرترین کس خیلی به سر و وضع خود می پردازد و از لباس خود مراقبت می کند، آن را تمیز نگاه می دارد و مبالغ گزافی برای آن خرج می کند.
ادوارد پولاک

بازرگانی

در حیره - پایتخت کشور لخمی در کنار فرات - از دویست سال پیش از بعثت پیغمبر اسلام، پادشاهان عرب که قرنها دست نشانده ساسانیان بودند، دربار ساسانیان را تقلید می کردند و بازرگانان، زوار، شعرا و سایر مسافران، افکار بسیاری را از این دربار اقتباس و به شهرهای شبه جزیره عربستان و سایر جاها منتقل می ساختند. این مسافران در عین حال از کالاهای ساخت ایران آنچه خوششان می آمد، ی خریدند و می بردند. لغات و اسامی ایرانی این اجناس در قدیمی ترین ادبیات عرب به کار رفته است.
ر.لوی

فریفتن شاه

میزان تحولاتی که بر اثر تغییر سلطنت در دربار ایجاد می شود، از حد تصور هرکس خارج است، چون هنوز طرز فکر شاه جدید بر هیچ کس روشن نیست. پس هرکس، آن هم نه بدون دلیل، بر احوال خود بیمناک است؛ زیرا فنای هر یک از درباریان که از عطوفت و محبت شاه بی نصیب باشد، حتمی است. این ملاحظات و تاملات، بسیاری از بزرگان کشور را غرق در وحشت ساخته و آنها به سائقه ترس و امید، شتاب دارند که نظر لطف شاه را به خود جلب کنند.
بدین طریق است که محیط دربار همواره در جوش و خروش و هیجان است. هرکس می کوشد که گلیم خود را از آب بیرون بکشد. بزرگان سرگرم بند و بست و بگیر و بده هستند و در این میان هیچ کس پروای کار مملکت را ندارد. احدی در بین جمع بی شمار این برگزیدگان و معتمدان شاه نیست که به تبعیت از ندای وجدان و از شور وطن پرستی مشکلات کار مملکتداری را به شاه بی تجربه بنمایاند و یا به او نصیحت کند که به صلاح و صرفه مردم، یا بازوان توانا سکان اداره امور را بگرداند.
تمام درباریان هرچند که ممکن است تک تک دشمن یکدیگر باشند، در یک نکته با هم اتفاق نظر دارند و آن این است که سرشاه را بدون وقفه با انواع و اقسام قصه های شیرین و نقل عیاریها و حکایتها گرم کنند. مدیران شورای مملکتی به وی اطمینان کامل می دهند که اوضاع روبراه، و در اطراف و اکناف مملکت امنیت برقرار است. ستاره شناسان می گویند که ستاره سعد پادشاه بر آسمانها طالع است. پزشکان قوه و قدرت و مزایای بدنی وی را می ستایند و او را به تفریح مداوم تحریک و ترغیب می کنند. حرمسرا نیز در این مسابقه که برای جلب توجه شاه انجام می گیرد، از دیگران واپس نمی ماند و البته با راه و رسم زنان حیله گر و به عبارت دیگر با برانگیختن شهوات شاه به مقصود خود می رسد!
انگلبرت کمپفر، پزشک آلمانی (1716-1651)

سلسله مراتب

در هیچ کشوری سلسله مراتب و آداب تشریفات با چنان دقت و وسواسی که در ایران معمول است، اجرا نمی گردد. نه تنها مقامات لشکری و کشوری، بلکه افراد عادی هم به اصول بسیار پایبندند. غرور و افتاده ایرانیان به هر اندازه که باشد، هرگز از کسی که از حیث مقام اجتماعی یا ثروت از آنها بالاتر است، قدمی جلوتر بر نمی دارند.
گاسپار دروویل

نفوذ ایرانیان

هنوز چند سال از هجوم اعراب به ایران نگذشته بود که جوانان وابسته به دربار خلفای اموری لباسهای زبر و خشن دستباف خود را دور انداختند و شلوار و نیم تنه به سبک ایرانی در بر کردند و تعطیلات رسمی ایران را جشن گرفتند. و دیری نپایید که در بازارهای بصره و کوفه زبان فارسی عادتاً شنیده می شد و هنگام نخستین جنگهای عباسیان سپاهیان عرب نژاد خراسان همانقدر که عربی می دانستند، به فارسی هم حرف می زدند.
ر.لوی

ایرانی و دروغ

گزنفون مورخ یونانی درباره ایرانیان قدیم آورده که ایرانیان به سه چیز فوق العاده اهمیت می دهند:«اول تیراندازی، دوم سوارکاری و سوم راستگویی» می توان گفت که نوشته این مورخ بزرگ یونان درباره دو مورد اول و دوم هنوز تا اندازه ای درست است؛ اما درباره مورد سوم که راستگویی باشد، قضیه کاملاً برعکس شده است.
هانری المانی

آداب ایرانی

منصور عباسی با آن که با کمال دقت از قوانین و مقررات شرع راجع به بیت المال متابعت می کرد، در امور دنیوی از سنن و آداب ساسانیان پیروی می کرد و ساختمانهای او بر اساس طرحهای ایرانی بود. داروهای ایرانی و اصطلاحات پزشکی ایرانی نیز بخش مهمی بر فرهنگ دواهای محلی و اصطلاحات مربوط به آن افزود.
ر.لوی

ایرانی و علاقه به تاریخ کشور

توده ایرانی ذاتاً داناست، از این رو علاقه فراوانی به تاریخ کشور خود دارد و من در هیچ یک از ملتها این شدت علاقه به تاریخ خود را ندیده ام. در ایران با هرکس و از هر طبقه که برخورد کنید، از تاریخ کشور خود آگاهی دارد. ناگفته نماند که ملت ایران تنها خواهان سرگذشتهای تاریخی کشور خود است و علاقه ای به تاریخ آلمان یا فرانسه ندارد و حتی از شنیدن آنها کسل می شود؛ اما اگر درباره تاریخ کشور خودشان باشد، به دقت به سخنان گوینده گوش می دهند و به قدری دقت و توجه دارند که ما نظیر آن را در هیچ یک از کنفرانسهای پاریس ندیده ایم.
کنت دو گوبینو

ترس از ابراز عقیده

پس از آنکه جاده جدید قم ساخته شد، امین السلطان صدراعظم وقت ناصرالدین شاه، برای آنکه مردم را از مسافرت از جاده قدیم منصرف کند و به ناچار به جاده جدید بکشاند، آن جاده را به آب بست و در زیر آب فرو برد! در مسیر جاده جدید در علی آباد، مهمانخانه ای هم ایجاد کرد. در سرسرای این مهمانخانه دفتر یادبودی هم گذاشت تا مسافران نظیریه خود را درباره جاده جدید و احداث این مهمانخانه در آن بنویسند. من این دفتر یادبود را سراسر دیدم. تقریباً همگی مسافران با سواد از امین السلطان تعریف کرده بودند و نوشته ها عموماً به این مضمون بود: «چه صدراعظم با تدبیر و وطن پرستی است. خدا وجودش را حفظ کند؛ زیرا این مهمانخانه عالی که نظیرش در فرنگستان هم نیست، به دست او برای براحتی مسلمانان ساخته شده است.»
وقتی این نوشته ها را می خواندم، تبسم می کردم؛ زیرا می دانستم که نظریه کاروانیان و شاید اغلب مسافران غیر از آن است. کما اینکه ساعتی بعد از حرکت کاروان مسافران شکایت می نمودند که امین السلطان آنها را مجبور به عبور از این جاده کرده و به او بد می گفتند.
ادوارد براون

فرصت انتقام

ایرانی می تواند به مقدار زیادی عواطف و هیجانات خود را مکتوم نگاه دارد. از چهره اش هیچ معلوم نیست که در درونش چه می گذرد. او می تواند مدتها خشم و ناراحتی را در وجود خود مخفی نگاه دارد تا لحظه مناسب برای تصفیه حساب و انتقام فرا رسد.
ادوارد پولاک

مدرسه طب

مدت چهار صد سال یگانه مدرسه طب در سراسر خاورمیانه فقط جندی شاپور خوزستان بود. شاید بهترین کالایی که اعراب از طریق ایران دریافت داشتند، کاغذ بود.
ر. لوی

خوی عشایر

وقتی عشایر گرد هم جمع شوند، دلیر و غارتگر می شوند، ولی در هر حال، نیرنگ و حیله گری را نکوهش می کنند و پیمان خود را نمی شکنند. آنها درباره خود می گویند: «ایلیاتی ام»، یعنی می توان به من اطمینان و اعتماد کرد. اغلب به یک همسر اکتفا کرده و با افراد عشیره خود ازدواج می کنند.

پنهان کاری

ایرانی میل خاصی به اسرار آمیز بودن، خیالبافی و مخفی کاری دارد. هر انجمن پنهانی توجه او را به خود جلب می کند. برای هر فرقه جدید دینی فوراً طرفداران بسیاری پیدا می شود.
ادوارد پولاک

هنر

وارد کنندگان موسیقی به دنیای عرب ایرانیان بودند که برای اشتغالات هنری دیگر به عربستان رفته یا اصولاً موسیقی دانان حرفه ای بودند. در زمان بنی امیه خانواده های ثروتمند تر حتی رامشگراز ایران برای دمشق و شهرهای دیگر شام استخدام و وارد می کردند. در دربار عبدالرحمن دوم در قرطبه (اسپانیا) آوازه خوان ایرانی به نام زریاب وجود داشت و چنان در دربار قرطبه نفوذ کرده و ستاره هنر آنجا شده بود که لباس و اطوار او برای اهل محل نمونه و سرمشق بود و حی در فن آشپزی سلیقه او را سرآمد اقران می دانستند و همه نجبا از او تقلید می کردند.
ر.لوی

انتقال ستم

ایرانی همواره از تقوا و عدالت دم می زند و نفرت خود را از ستم و خودسری بیان می دارد؛ اما همین که دور به دستش افتاد، خود جبار بی نظیری می شود و بدون اندیشه، ملک و مال دیگران را غصب می کند. هرگاه پادشاه فشاری از طرف کشورهای بزرگ اروپایی احساس کند، او نیز به سهم خود، وزیران و آنها حکام و حکام نیز زیردستان و خدام و این گروه اخیر سرانجام مسیحیان، یهودیان و زرتشتی ها را زیر فشار ظالمانه خود قرا می دهند. ایرانی که از فردای خود تامین ندارد، فقط و فقط در زمان حال زندگی می کند.

شریک دزد و...

در تهران دست پلیس به صورتی پنهانی در دست دزدان است. به طوری که اگر پلیس جداً پیگیر باشد، دست اندر کاران هیچ سرقتی نمی توانند از نظرش پنهان بمانند؛ منتها عیب کار آن است که پلیس با دزدان دست به یکی است و از این رو نفعش ایجاب نمی کند که درست و حسابی به تحقیق و تجسس بپردازد. مثلاً مژدگانیهایی که برای اشیای گمشده و پیدا شده پرداخت می شود، به صورت یک ممر عایدی جاری برای پلیس درآمده است.
ادوارد پولاک

چوگان

چوگان بازی و شطرنج و تخت نرد از ایران به عربستان و دنیای عرب رفت. قصه پردازی و داستان سرایی را نیز اعراب از ایرانیان اقتباس کردند.
ر.لوی

بازرگان ایرانی

به طور کلی بازرگان ایرانی از نظر اخلاق بازرگانی در مقایسه با اروپا وضع نامساعدی ندارد. درستکاری در معاملات و رعایت انصاف از طرف کسبه و بازرگانان واقعاً مسلمان ایرانی، نسبت به همه حتی با خارجیان، مغایر با اظهارات و نوشته های محققان و نویسندگان انگلیسی می باشد.
ویلز، سی. جی. پزشک انگلیسی (1881-1866)

درس اعتدال

ظاهر شاهنامه مانند ستونهای پوشیده از گلهای رنگارنگ، گنجینه ای از حکمت و فلسفه را در خود پنهان کرده است؛ آن چنان که فراسوی بزمهای خیال انگیزش همواره درس اعتدال می دهد و از پس گنجهای بی پایانش به وارستگی رهنمون می گردد و در گیر و دار نبردهای خونینش به گذشت و جوانمردی فرا می خواند. گویی در آسیایی که مردم آن، تهیدست و توانگر و بینوا، به پستی های عرب تن در نمی دهند، پول را دوست دارند، ولی آن را نمی پرستند، زندگی را مانند جامه ای که باید پوشید و سپس فرو گذاشت و از آن درگذشت می دانند، فردوسی ایرانی به جای همه سخن گفته است.
آبل بونار، شاعر فرانسوی (1908)

القاب ایرانی

در حکومت سلاطین مملوک مصر و سوریه عناصر کاملاً ایرانی مانند «سازمان پستی برید» مشاهده می شد و بسیاری از صاحب منصبان عالی رتبه دولت به القاب ایرانی خود می بالیدند. ممالیک در داخل کاخهای پایتخت خود از سنن و آداب ایرانی که از طریق فاطمیون و بنی عباس به آنها رسیده بود، تقلید می کردند و جاه و جلال و تجمل بسیار و آداب و تشریفات مفصلی درست کرده بودند.
ر.لوی

مرگ آگاهی

ایرانیان با آرامش و تسلط بر نفس اعجاب آوری در انتظار مرگ می مانند. هرگز آن حال پر شکنجه ترس از مرگ را که در اروپا پزشکان با آن روبرو هستند، در ایران ندیدم. آرامش ایرانیان هنگام رویارویی با مرگ، مبتنی بر ایمان و اطمینان به این امر نیست که زندگی شان به نحوی خداپسندانه به صورتی دیگر در می آید و به دنیای بهتر می شتابند. این آرامش خیال بیشتر از آنجا ناشی می شود که به تقدیر محتوم غیرقابل تغییری اعتقاد دارند که باید انجام پذیرد.
ایرانی با وجود اینکه در زمان حیات خیلی زیاد پایبند زندگی افراد خانواده خود است، اما حتی نگرانی از سرنوشت بازماندگان نیز آرامش او را در حال مرگ بر هم نمی زند؛ چرا که اطمینان دارد که پس از مرگش یکی دیگر از سران خانواده جای او را پر می کند. می داند که خویشاوندان، کودکانش را می پذیرند و سرپرستی می کنند و نیازمندیهای زندگی زنانش پس از او با ازدواج دوباره تامین می گردد.

وصیت

ایرانی به هنگام مرگ در حضور یک ملا وصیت می کند و در این وصیت بیشتر در فکر تاسیس پل، ساختن کاروانسرا، مسجد، مدرسه و غیره است تا تقسیم اموالش بین وارثان؛ چرا که می داند حق وراثت با مقررات محکم شرعی تنظیم می شود و جای نگرانی وجود ندارد.
ادوارد پولاک

علائم صنفی

دربار سلطنتی ممالیک به ادارات مفصلی تقسیم شده بود و روسای این ادارات القاب و عناوین ایرانی داشتند. بسیاری از این روسا علائم خاصه شغل خویش را حمل می کردند: دولت دار قلمدانی بر کمر می زد، رئیس قراولان خاصه کمانی بر شانه داشته و... رفته رفته خود این اشیا کنار گذاشته شدند و علائم و شکل آنها بر روی لبه یقه یا سینه روسای مزبور دوخته می شد و علائم صنفی نیروهای نظامی امروز دنیا از همین جا سرچشمه گرفته است؛ زیرا اروپاییان در جنگهای صلیبی این فکر را اقتباس کردند.
علائم صنفی ممالیک نامهای فارسی داشتند و اصطلاح «رنک» که در زبان انگلیسی به رسته های مختلف ارتش گفته می شود و در فرانسه «ران» که همین مقصود را می رساند، احتمال مقتبس از کلمه «رنگ» فارسی است که در زمان ممالیک به صف ورسته گفته می شد.
ر.لوی

فاطمیان مصر

در دوره فاطمی مصر، تصویرهای زینتی را از سبک ساسانی گرفته اند و همین قصه درباره آثار برنزی دوران فاطمینان که بیشتر آیینه یا تنگ یا بخوردان است، صادق است... این سخن درباره منسوجات نیز که نمونه هایی از آن به دوران جنگهای صلیبی به اروپا راه یافته، درست می نماید. پارچه بافی از هنرهای محلی مصر قبطی به شمار بود؛ ولی از سبک ایرانی و مخصوصاً ساسانی مایه داشت. در صنعت سفالگری فاطمی نیز چون هنرهای دیگر از نمونه های ایرانی پیروی می شد.
ف.ک حتی

نوروز و مهرگان

از عهده عباسیان نه تنها تشکیلات دینی و دولتی در قالب ایرانی ریخته شد، بلکه حتی شکل لباس و انواع غذا و سبک موسیقی و امثال آن نیز تحت تاثیر نفوذ ایرانی بود. در بغداد رونق سبک و روش ایرانی رو به افزایش بود. جشنهای باستانی نوروز و مهرگان را می گرفتند. لباس ایرانی لباس رسمی دربار بود. به فرمان خلیفه دوم عباسی کلاههای بلند و سیاه مخروطی شکل ایرانی را بر سر می گذاشتند. در دربار آداب و رسوم پادشاهان ساسانی را تقلید می کردند و جامه هایی با نقوش و خطوط زرین می پوشیدند و اعطای اجازه به پوشیدن این نوع لباس از حقوق مختصه خلیفه بود. از مسکوکات المتوکل سکه ای که به دست آمده، نشان می دهد که این خلیفه درست به لباس ایرانی ملبس بود.
فن گرم

انتقال تمدن

آیا جامعه اسلامی نوباز به هیکل همان فرهنگ ایران و آرامی قدیم خواهد بود و در آن عوامل عرب و اسلامی حل خواهد گشت و یا فرهنگی خواهد بود که در آن کمکهای ایران و آرامی تابع سابقه عرب و ارزشهای اسلامی خواهد شد؟ در مورد ایران تردیدی نبود که نظر اول پیش خواهد رفت. همان طور که تمدن یونان وسیله انتقال مسیحیت شد، تمدن ایران نیز برای اسلام به کار رفت.
پروفسور ریچاردفرای

قناعت ایرانی

ایرانی در خوراک اعتدال و قناعت را رعایت می کند. در هر مقامی باشد، باز مقداری نان و پنیر و سبزی او را راضی و خشنود می کند.

کینه طبقاتی

یکی از نکاتی که مسافران اروپایی را در ایران شگفت زده می کند، این است که در این کشور بین طبقه دارا و ندار کینه و دشمنی وجود ندارد. در اروپا دشمنی میان طبقه های پایین و بالا باعث انقلابها و خونریزیی های زیاد شده، حال آنکه در ایران طبقه های دارا و ندار همزیستی دارند. هر ثروتمندی حتی در زمان حیات خود یک قسمت از دارایی خود را وقف مصارف نیازمندان می کند و برای امور خیریه بناها می سازد. در ایران کمتر ثروتمندی را پیدا می کند که هر ساله بخشی از اموال خود را برای رفع نیازمندیهای تهیدستان به مصرف نرساند. بی شک یکی از علل همراهی و یاری توانگران از بینوایان، ناشی از تعالیم دین اسلام است.
ادوارد پولاک
منبع مقاله: محمد حمید، یزدان پرست لاریجانی؛ (1385)، نامه ایران (مجموعه مقاله ها، سروده ها و مطالب ایران شناسی) جلد سوم، تهران: اطلاعات، چاپ اول.