نخل گردانی

غالب شهرها و روستاهای ایران هر کدام حداقل یک «تکیه» دارند. در این تکایا دستگاهی چوبی وجود دارد که به آن نخل می گویند. این دستگاه که آن را حمل می کنند، تجسمی بوده از تابوت امام حسین (ع)، قبل از روز عاشورا آن را با برگ درخت خرما یا پرهایی که جایگزین آنها می شد، تزییناتی از کاغذ طلایی، آینه ها، قالیچه ها، شال کشمیر و غیره آذین می کردند.
نخل شامل چهار تخت روان بود. شب قبل از عاشورا، چهار مرد یا بیشتر - به حسب اندازه و وزن دستگاه - آن را به وسط صحن تکیه و یا در صورت نبودن تکیه به وسط میدان شهر می بردند و دور صحن یا میدان می گرداندند. در این موقع مرد، زن و کودک از زیر دستگاه می گذشتند. پس از آنکه دستگاه را بر زمین می گذاشتند روی تخت روانها سینی های چوبی که پر از شمع های نذری اهالی بود قرار می دادند. روز عاشورا رسم بر آن بود که در نزدیکی نخل کلوچه های عسلی می پختند و آنها را به دوستان و آشنایان هدیه می دادند. در همین روز قوی ترین مردان، ملبس به لباسهای نو، افتخار حمل دستگاه را از محله ای به محله دیگر پیدا می کردند و بر سر این کار با هم به رقابت بر می خاستند. هر محله سعی می کرد در عظمت نخل خود، غنای تزیینات آن و تعداد کسانی که آن را حمل می کردند، گوی سبقت از دیگر محلات بربایند.

نخل دوغولی

در شهر نائین دو نخل کوچک بود که یکی را در حسینیه محله چهل دختران و دیگری را در حسینیه محله گودالو نگهداری می کردند. این دو نخل را چون هر دو به یک شکل و اندازه و به اصطلاح همزاد یکدیگر بودند، محلی ها «نخل دوغولی» می نامیدند. روز عاشورا بانیان و برگزار کنندگان مراسم عزای حسینی از دو محله گرد هم می آمدند و ترتیب بلند کردن نخلها را می دادند.

نخل گردانی

نخل گردانی در کاشان از سنتهای پیشینه دار است. هر یک از محله های کاشان نخلی داشته است که آن را در حسینیه محل نگهداری می کرده و به نام آن حسینیه یا محله می خوانده اند. بزرگترین نخل کاشان را نخل حسینیه «سَرِپره» یا نخل «سَرّپره» نوشته اند.
در کاشان مراسم نخل گردانی را در شب عاشورا، روز عاشورا و شب هفت امام (شب شانزدهم محرم) برگزار می کنند. پیش از مراسم نخل گردانی، نخل را با پارچه سیاه می پوشانند و نوار پهن سبز رنگی دورادور آن می پیچند و با پارچه های ترمه و زربفت و آینه و چراغ و خنجر و شمشیر و سپر می آرایند. آنگاه دستاری سبز به نشانه عمامه امام حسین (ع) بر سر جبهه پیشین نخل می گذارند.
دسته های عزادار هر محله در شب عاشورا و شب هفت امام نخل را بر می دارند و در حال سینه زنی و نوحه خوانی در محلات قدیم شهر و تکایا و حسینیه ها و زارتگاهها می گردانند. در روز عاشورا نخل را با شکوه بسیار حرکت می دهند و به بازار و زیارت امامزاده حبیب بن موسی (ع) می برند و دوباره به جایگاهش در حسینیه باز می گردانند. دسته حامل نخل سرپره چلچراغی بزرگ در پی نخل با خود حمل می کنند. کسانی که گوسفند یا گاوی نذر نخل کرده اند، آن حیوان را در پای نخل و در صحن مزار حبیب بن موسی سر می برند و نذرشان را ادا می کنند.

نخل میبد

بابای میدان و بابای نخل با کمک و همراهی چند بابای میدانهای دیگر میبد نخل را چنین می بندند:
1- آینه بندی: دورادور نخل و روی تبیزه را با آینه هایی که مردم داده اند، می بندند. یک آینه هم روی نخل در قسمت بالای تبیزه نصب می کنند. این آینه را بابا شفیع، (اولین بابای نخل) وقف نموه و به آینه «اسامی» معروف است.
2- شمشیر بندی: به موازات آینه ها و به همان ترتیب دورادور نخل شمشیر می بندند.
3- بستن دشنه یا خنجر چوبی و تعدادی خنجر آهنی یا فولادی.
4- بستن سنج در حد فاصل میان شمشیرها و دشنه ها.
5- بستن سپر در فضاهای باز میان شمشیر و دشنه.
6- سبر (صورت گویشی و مقلوب سرو): پیکره چوبی سرو مانندی است که شاخ و برگهای آن، نیزه های کوچکی هستند که آنها را به یکدیگر چسبانده اند. این نیزه ها را نشانی از تیرهایی می انگارند که به بدن امام حسین (ع) خورده اند. سبر را روی سطح جبهه جلوی نخل وصل می کنند.
7- بستن یک طوق فلزی به شکل چلیپا در بلندترین قسمت نخل.
8- بستن پیاله زنگی های برنیج کاسه مانند به میله ها و ستونهای نگه دارنده، در میان نخل و حدفاصل دو صفحه.
9- علم بندی: دورادور نخل را در حد فاصل هر کنگره تبیزه، یک علم یا پرچم کوچک به رنگ سبز و مشکی می بندند.
10- سیاه پوش کردن قسمت های میانی نخل با چند چادر مشکی.
پس از بستن نخل، نخل را تا روز عاشورا در میدان نگه می دارند. در شبهای هشتم و نهم محرم، پس از پایان مراسم سینه زنی و زنجیر زنی نخل را بلند می کنند و دو تا سه بار دور میدان و کَلَک می چرخانند و در روز عاشورا نخل را بر می دارند و در محله می گردانند.
منبع مقاله: محمد حمید، یزدان پرست لاریجانی؛ (1385)، نامه ایران (مجموعه مقاله ها، سروده ها و مطالب ایران شناسی) جلد سوم، تهران: اطلاعات، چاپ اول.