«از اهل ذکر بپرسید» یعنی چه؟

«فَاسْئلُواْ أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ». (1)

- از اهل ذکر و از دانشمندان امت سؤال کنید، اگر نمی دانید.
این آیه کریمه، مسلمانان را امر می کند که در آنچه بر آنان مشکل شده، به اهل ذکر و دانشمندان امت، مراجعه کنند تا اینکه حق را از باطل تشخیص دهند، زیرا خداوند پس از آنکه آنان را علم آموخت، به این کار انتخابشان کرد و همانا آنان راسخین در علم اند که به تاویل قرآن، آشنائی دارند.
این آیه نازل شد تا اهل بیت علیهم السلام را معرفی کند و آنان عبارت اند از: محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین، و اینان پنج تن آل عبا هستند و پس از رسول خدا، بر آنان اضافه می شود نه تن از ذریّه امام حسین که رسول خدا صلی الله علیه و آله در مناسبتهای گوناگون، آنان را معرفی کرده و به نام «امامان هدایت» و «چراغان تاریکی» و «اهل ذکر» و «راسخین در علم» نامگذاری کرده است که به تحقیق، خدای سبحان، علم کتاب را به آنان عطا فرمود.
و این روایتها صحیح و متواتر است نزد شیعیان از دوران رسول خدا صلی الله علیه و آله چنانکه برخی از علمای اهل سنت و مفسرینشان اعتراف دارند به نزول آنها در مورد اهل بیت علیهم السلام. به عنوان نمونه، چند مورد را یادآوری می کنم:
1- امام ثعلبی در تفسیر بزرگش، در معنای این آیه از سوره نحل.
2- تفسیر ابن کثیر - ج 2- ص 591.
3- تفسیر طبری - ج - 14 - ص 75.
4- تفسیر آلوسی معروف به «روح المعانی» - ج 14 - ص 134.
5- تفسیر قرطبی - ج 11 - ص 272.
6- تفسیر حاکم معروف به «شواهد التنزیل» - ج 1 - ص 334.
7- تفسیر تستری معروف به «احقاق الحق» - ج 3 - ص 482.
8- ینابیع الموده قندوزی حنفی - ص 119.
و از اینکه در ظاهر آیه، ممکن است مقصود از اهل ذکر یهود و نصاری باشند، از این رو لازم است توضیح دهیم که آنان، مقصود از این آیه کریمه نمی باشند.
اولاً- قرآن کریم در آیات بی شماری یادآور شده است که یهود و نصاری کلام خدا را تحریف کرده و کتاب را با بیان خود نوشتند و گفتند که از نزد خدا آمده است تا اینکه آن را به بهائی کم بفروشند، و گواهی داده است که دروغ گفته اند و حقایق را وارونه جلوه داده اند، پس محال است که مسلمانان را دستور دهد در مسائلی که نمی دانند به آنها رجوع کنند.
ثانیاً- بخاری در صحیح خود، در کتاب شهادات، باب «لا یسال اهل الشرک» از ابو هریره روایت کرده است که رسول خدا (ص) فرمود:
«اهل کتاب را تصدیق نکنید و تکذیب هم نکنید، بلکه بگوئید ایمان به خدا داریم و به آنچه نازل فرموده است». (2)
از این روایت استفاده می شود که نباید به آنان رجوع کرد، بلکه باید رهایشان نمود، زیرا عدم تصدیق و عدم تکذیب، بمعنای بی اعتنائی به آنها است و لذا مقصود، منتفی است.
ثالثاً - بخاری در صحیح خود در باب سخن خدای متعال «کل یوم هو فی شأن» از ابن عباس روایت کرده که گفت: «ای گروه مسلمین! چگونه از اهل کتاب، چیزی می پرسید در حالی که کتاب خداوند که بر پیامبرتان (ص) نازل شده، کهنه نشده است و خداوند به شما خبر داده است که اهل کتاب، کتابهای آسمانی خدا را تغییر دادند و آنها را با دستهای خود نوشتند (یعنی تفسیر به رأی) و گفتند که این از پیش خدا آمده است تا آن را به قیمتی اندک، بفروشند. مگر خدای تعالی شما را نهی نکرده که از آنان چیزی سؤال نکنید؟ به خدا قسم یکی از آنان را نیافتیم که از شما بپرسد چه بر شما نازل شده است؟!». (3)
رابعاً- اگر امروز از مسیحیان اهل کتاب بپرسیم، ادعا خواهند کرد که حضرت عیسی، خدا است و یهودیان هم تکذیبشان خواهند کرد و حتی قبول ندارند که او پیامبر خدا نیز باشد. و بهر حال، هر دو گروه (یهود و نصاری) اسلام را قبول ندارند و بدترین تهمت ها را به پیامبر اسلام می زنند. لذا به هیچ وجه معنی ندارد خداوند به ما امر کند، از آنها مسائلمان را بپرسیم و آنچه نزد شیعه و سنی از راه های صحیح ثابت شده است این است که این آیه درباره اهل بیت نبوت نازل شده و از آن فهمیده می شود که: خدای سبحان علم کتاب را بدون کم و کاست به این امامان عطا فرموده است و آنان را از میان سایر بندگانش برگزیده است که مردم در تفسیر و تاویل به آنها مراجعه کنند و بدینسان هدایتشان تضمین شود.
و از اینکه خدای سبحان، می خواست عموم مردم را در برابر این برگزیدگانی که علم کتاب را به آنان آموخته، خاضع کند تا رهبری و تنظیم زندگانی مردم، میسّر گردد؛ پس اگر اینان، کنار روند راه، برای ادعا کنندگان و جاهلان گشوده می شود و هر کس پیروی از هوای نفس خود می کند و امور مردم دگرگون می گردد، زیرا هر کس ممکن است ادّعای برتری و دانشمندتر بودن کند.
و در عین حالی که اعتقاد بر این است که اهل بیت، همان اهل ذکرند، و برای اینکه این مسائل را با دلیل و برهان اثبات کنم، سؤالهائی را در اینجا مطرح می کنم که نزد اهل سنت و جماعت، پاسخی برای آنها نیست و یا اینکه پاسخهائی دارند ولی مستند به استدلال نیست و قابل قبول محققین و پژوهشگران نمی باشد. و بهر حال جواب واقعی آنها نزد ائمه اطهار است که دنیا را پر از علم و معرفت و عمل کردند.

پی نوشت ها :

1- سوره نحل – آیه 43 و سوره انبیا – آیه 7.
2- بخاری – ج 3 – ص 163 – کتاب الشهادات – ج 3 – ص 237.
3- صحیح بخاری – ج8 – ص 208 – کتاب التوحید.

منبع: سماوی، دکتر محمد تیجانی، از آگاهان بپرسید، ترجمه سید محمد جواد مهذی، قم، بنیاد معارف اسلامی، چاپ یازدهم، 1388.