(خردمند به کار خویش تکیه کند و نادان به آرزوی خویش. .... «حضرت علی علیه السلام»)
*1- مطالعه کردن یک رفتار است، رفتاری که باید کاملاً آموخته شود. مهارتهای مطالعه کردن، یکی از اصلی ترین مهارتهایی است که باید یاد بگیرید. زیرا اساس پیشرفت تحصیلی شما بر چگونگی استفاده از این مجموعه مهارت نهاده شده است.

*2- لازم است با روشهای مطالعاتی آشنایی لازم را بدست آورید و بدانید که هر روش را کجا؟ چگونه و چرا؟ باید بکار بگیرید. مطالعه تشخیصی، یکی دیگر از انواع روش مطالعه است که هدف از آن تشخیص نقاط ضعف مطالبی است که آموخته ایم. به عبارت دیگر مطالعه تشخیصی نوعی مطالعه است که هدف آن اشکال یابی است. اینکه پی ببریم که کدام بخشی از مطالب را کاملاً آموخته ایم و در کدام قسمتها هنوز ضعف یا ضعف هایی داریم. *3- عمده ترین روشهای مطالعه عبارتند از مطالعه مفهومی، مطالعه تثبیتی، مطالعه تشخیصی، مطالعه ترمیمی، مطالعه تکمیلی، مطالعه تسلطی و مطالعه آزمونی.

*4- مطالعه مفهومی از نخستین دقایق آغاز تدریس آغاز می شود. برای مطالعه مفهومی باید در کلاس درس سر تا پا گوش بود زیرا دبیران محترم تمام تلاششان را برای انتقال مطالب به دانش آموزان انجام می دهند.

بنابراین در کلاس باید به تمامی مفاهیمی که تدریس می شود و ارتباط بین مفاهیم پی برد و سپس بلافاصله در همان روز با مطالعه متن کتاب و یادداشت برداری های سر کلاس و تطبیق مرتب آنها با آنچه در آن روز تدریس شده مطالعه مفهومی خود را تکمیل نمایید، چنانچه احساس می کنید که در پاره ای از موارد امکان تسلط بر مفاهیم را نیافته اید. بلافاصله درصدد بازآموزی و جبران یادگیریتان برآیید.

*5- مطالعته تثبیتی همواره پس از مطالعه مفهومی، باید به کار گرفته شود. هدف از این نوع مطالعه جا افتادن یا تثبیت مفاهیم قبلاً آموخته شده است این روش مطالعه در برگیرنده 3 نوع فعالیت به شرح زیر است.

الف) حفظ کردن:
در این فعالیت پس از درک کامل مفاهیم درسی مثلاً قواعد عربی یا دستور زبان فارسی یا گرامر انگلیسی حتماً باید از طریق حفظ کردن آنها را در ذهن تثبیت کرد.

حفظیات درسی را می‌توان به صورت متنوعی به حافظه‌ی طول‌مدت خود تثبیت کرد.
در ادامه، چند روش کلی برای تثبیت حفظیات درسی در حافظه ذهنیتان را بررسی می‌کنیم:

1- تمرین مکرر: برای تثبیت حفظیات درسی، بهتر است تمرین مکرری از آنها انجام دهید. برای مثال، می‌توانید مطالب درسی را برای چند بار تکرار کنید تا در حافظه ذهنیتان به خوبی ثبت شوند.

2- استفاده از تصاویر: استفاده از تصاویر و تصاویر ذهنی می‌تواند به تثبیت حفظیات درسی کمک کند. برای مثال، می‌توانید تصویری از مطلبی که می‌خواهید به خوبی یاد بگیرید، در ذهن خود تصور کنید و با این کار مطلب را بهتر به یاد بسپارید.

3- استفاده از فلش کارت: یکی از روش‌های موثر برای تثبیت حفظیات درسی استفاده از فلش کارت است. در این روش، مطالب درسی را بر روی کارت‌های کوچک می‌نویسید و از آنها برای تمرین مکرر استفاده می‌کنید.

4- ترکیب روش‌های مختلف: برای بهبود تثبیت حفظیات درسی، بهتر است از روش‌های مختلف استفاده کنید. برای مثال، می‌توانید از تکرار، استفاده از تصاویر و فلش کارت‌ها همزمان استفاده کنید تا بهترین نتیجه را برای تثبیت حفظیات درسی خود بگیرید.

همچنین لازم به ذکر است که برای تثبیت حفظیات درسی، لازم است که مطالب را به صورت فعال یاد بگیرید و از روش‌های تکراری و حفظ خسته‌کننده خودداری کنید.

ب) حل کردن:
در این فعالیت که عموماً در درسهایی مثل ریاضی، هندسه، فیزیک، جبر، آمار و تا حدودی شیمی بکار می رود. پس از مطالعه عمیق مفهومی و درک کامل آموخته های کلاسی با حل کردن مسائل مختلف تلاش می کنیم تا مفاهیم آموخته شده را از طریق به کار بستن آنها در موقعیتهای مختلف فرضی تثبیت کنیم و به اصطلاح آنها را در ذهنمان جا بیاندازیم.

ج) تمرین کردن:
این فعالیت نیاز به انجام تمرینهایی اختصاصی دارد که شامل حل کردن نمی شود مثل تمرین های رایج در درس عربی و زبان، بررسی های تحقیقی در تاریخ ادبیات، زیست، فیزیک، و شیمی. این تمرین ها به تثبیت آموخته های مفهومی منجر می شود.


*6- حد و حدود مطالعه تثبیتی، این نوع مطالعه تا ا ندازه ای باید تداوم یابد که بدون گیر کردن و بدون اتلاف وقت و بدون اشکال با صحت و سرعت بتوانید از پس تمرینات موجود در کتابهای درسی یا کتابهای کار برآیید.

*7- مطالعه تشخیصی، یکی دیگر از انواع روش مطالعه است که هدف از آن تشخیص نقاط ضعف مطالبی است که آموخته ایم. به عبارت دیگر مطالعه تشخیصی نوعی مطالعه است که هدف آن اشکال یابی است. اینکه پی ببریم که کدام بخشی از مطالب را کاملاً آموخته ایم و در کدام قسمتها هنوز ضعف یا ضعف هایی داریم.


*8- برای مطالعه تشخیصی می توانید به طرق زیر عمل کنید:

الف) از آزمونهای سال های قبل و یا مجموعه سئوالات مکتوب استفاده کرده از خودتان امتحان به عمل آورید، قبل از آنکه توسط دبیر مورد امتحان واقع شوید. این خودآزمایی صادقانه، جدی و سختگیرانه باید به عمل آید زیرا اهمال در این بخش می تواند به خود فریبی بیانجامد. یعنی اینکه فکر کنیم بلدیم در حالی که بلد نیستیم.

ب) در مورد مطالب حفظ کردنی، خودتان از خودتان بپرسید و خودتان به خودتان جواب دهید. جوابهای داده شده را با متن کتاب مقایسه کنید و به این ترتیب خودتان را مورد ارزشیابی شفاهی قرار دهید. این کار محفوظاتتان را مورد ارزیابی قرار می دهد. همان کاری را که تا کنون بارها انجام داده اید این نقش را ممکن است والدین یا دوستانتان بازی کنند.

ج) در صورت امکان می توانید از دیگران برای آزمون گرفتن کمک بگیرید.

9*- مطالعه ترمیمی: این نوع از مطالعه شکل دیگری از مطالعه هدفمند است که برای رفع اشکالات و ترمیم نقاط ضعف یادگیریمان بکار گرفته می شود. در این روش فقط آنچه را که خوب یاد نگرفته ایم مجدداً مورد مطالعه مفهومی و تثبیتی قرار می دهیم. نام دیگر این روش مطالعه، رفع اشکال است.

*10- مطالعه تکمیلی آخرین حلقه از زنجیره مطالعات تشریحی است که با هدف تکمیل آموخته هامان می تواند مورد استفاده قرار گیرد. در این روش با مراجعه به کتب کمک آموزشی، جزوات و سایر منابع آموزشی می کوشیم تا دایره یادگیریمان را گسترده تر و عمق آموخته هامان را بیشتر کنیم.

*11- مطالعه تسلطی: شکل دیگری از یادگیری، مطالعه تسلطی است. در این ر وش با تکیه بر نکته خوانی و تست زنی و دقت در جزئیات و روابط آشکار و پنهان بین مفاهیم تلاش می کنیم تا میزان تسلط خودمان را بر دروس افزایش داده و ضمن افزایش سوادمان بر سرعت تست زنی مان هم بیافزایم. بهترین راهکار در این نوع مطالعه استفاده از کتب تستی طبقه بندی شده است.

*12- مطالعه آزمودنی: شکل دیگری از مجموعه مطالعات هدفمند است که ما را برای حصول موفقیت در آزمونهایی که در معرض آنها قرار می گیریم کمک می کند، این شکل از آزمون معمولاً درجه مهارت ما را در پاسخگویی در شرایط استاندارد می سنجد. مثلاً در آزمونهای کلاسی، نهایی، کنکورهای آزمایشی یا کنکورهای رسمی.

*13- به خاطر داشته باشید که رفتار مطالعاتی، یک رفتار هدفمند است. در این رفتار شما باید کاملاً فعالانه و نه منفعلانه با فعل خواندن روبرو شوید. بنابراین روخوانی صرف اصلاً روش مناسبی برای یادگیری نیست.



*14- فراموش نکنید که موقع مطالعه حتماً یادداشت برداری کنید. زیر نکات مهم خط بکشید. طرح سؤال کنید. برای پرسشهایتان پاسخی بیابید. دسته بندی مطالب را در دستور کارتان قرار دهید. مطالب را با آموخته های قبلی تان پیوند بزنید. آنها را با هم مقایسه کنید و...

*15- مطالعه کردن زمانی مفید است که توام با تمرکز باشد، چنانچه در هنگام مطالعه کردن تمرکز ندارید. یعنی، میزان بهره وری مطالعاتی شما پایین است و شما خوب یاد نمی گیرید.

*16- هدف از مطالعه را قبل از شروع مطالعه مشخص کنید. مثلاً برای مرور کردن می خوانید یا برای یاد گرفتن؟ برای رفع اشکالتان مطالعه می کنید یا برای شرکت در یک آزمون؟ برای یادگیری هر چه بیشتر می خوانید یا برای پاسخ گفتن به وظایف محوله؟

*17- مطالعه زمانی مفیدتر خواهد بود که بر اساس برنامه ریزی صورت گیرد. بنابراین برای خودتان برنامه ریزی مطالعاتی داشته باشید. بدون برنامه ریزی درس خواندن یعنی به هدر دادن وقت استعداد و امکاناتتان.

*18- کند خوانی: کند خوانی یکی از عواملی است که باعث خستگی جسمی، خستگی چشم، اتلاف وقت، کاهش درک مطلب، بی حوصلگی، عدم علاقه، حواس پرتی، بی دقتی و بی برنامگی می شود. برای رفع این اشکال حتماً با روانشناس متخصص مشاوره کنید.

*19- به عادتهای مطالعاتی هم باید توجه خاصی داشت برخی از عادات پیش برنده و مفید هستند و پاره ای از آنها بازدارنده و مضر هستند این عادات را شناسایی کنید و رو ش های حفظ یا مقابله با ایجاد یا اصلاح آنها را فرا بگیرید.

*20- اصول خوب خواندن را یاد بگیرید. به خاطر داشته باشید که بِه خوانی یا خوب خواندن بهتر از پیش خوانی یا زیاد خواندن است.

بین به خوانی و پیش خوانی بهتر است که از روش به خوانی استفاده کنید، به ویژه در مواردی که قصد دارید اطلاعات را به حافظه طولانی مدت خود برسانید.

در روش پیش خوانی، شما متن را به طور صوتی برای خود تکرار می‌کنید. این روش می‌تواند برای برخی افراد موثر باشد، اما معمولاً بهتر است از روش به خوانی استفاده کنید.

در روش به خوانی، شما به صورت فعال و با دقت به متن تمرکز می‌کنید و آن را به صورت خودکار به حافظه کوتاه مدت خود منتقل می‌کنید. با تکرار این فرآیند، اطلاعات به حافظه طولانی مدت شما منتقل می‌شوند.

به خوانی همچنین می‌تواند به شما کمک کند تا درک بهتری از مطالب درسی کسب کنید، زیرا شما اجازه می‌دهید مغز خود به سوالاتی که در ذهنتان پیش می‌آید پاسخ دهد و بهترین راه حل برای مسائل را پیدا کنید.

همچنین، به خوانی می‌تواند به شما کمک کند تا از خستگی و خواب آلودگی کمتری رنج ببرید، چرا که به خوبی تمرکز خواهید کرد و تلاش بیشتری خواهید کرد تا متن را به یاد بیاورید.

منبع: حاجی بابایی، مرتضی، اصول و نکات کلیدی مطالعه و یادگیری، تهران، نشر ما و شما، چاپ هشتم، زمستان 1389
نویسنده:مرتضی حاج بابایی